“تعرفه اینترنت” نفس اپراتورها را به شماره انداخت
این روزها زمزمه‌هایی درباره اصلاح تعرفه اینترنت شنیده میشود. موضوعی که با واکنش‌های متفاوتی از سوی کاربران و کارشناسان روبرو شده است. ثابت ماندن تعرفه‌ها به مدت حداقل ۶ سال در حالی که تورم سالانه حداقل ۳۰ درصد بوده است، اپراتورهای ثابت و همراه را به شرایط وخیمی رسانده. شرایطی که کمتر کسی از آن خبر دارد.
دهم آبان ماه، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرد مدل اقتصادی اصلاح تعرفه‌ها به مرکز ملی فضای مجازی پیشنهاد شده است. این خبر، در رسانه‌های عمومی چندان بازتابی نداشت؛ اما رسانه‌های تخصصی می‌دانستند سخن امیر لاجوردی چه پیشینه‌ای دارد و چرا دولت ناچار از پذیرفتن اصلاح تعرفه‌ها شده است.
اپراتورهای همراه و ثابت در حالی از ثابت ماندن تعرفه‌ها از سال ۹۶ شکایت می‌کنند که در طول این مدت، کشور با سه شوک ارزی سهمگین مواجه شد و از سال ۹۷ که تورم حدودا ۳۰ درصدی ثبت شد تا به امروز، این نرخ رشد کرده و مهار نشده است. آنها می‌گویند هزینه‌هایشان زیاد شده است اما درآمدهایشان با همان نرخ قبلی محاسبه میشود. در این شرایط نه تنها آنها نمی‌توانند برای توسعه در بخش‌هایی مانند فیبر نوری و 5G هزینه کنند بلکه ممکن است در آینده نه چندان دور به سرنوشت امروز شرکت مخابرات ایران دچار شوند.
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از همان روزهای نخستی که پا به این وزارتخانه گذاشت سعی می‌کرد فضا را برای اصلاح تعرفه‌ها آماده کند اما آنچنان موفق نبود. حتی برنامه سازمان تنظیم مقررات برای حذف بسته‌های بلندمدت اینترنت همراه با مخالفت مواجه شد و شورای رقابت به تازگی علیه آن موضع گرفت.
زارع‌پور در روزهای آخر سال ۱۴۰۰ در حالی که نزدیک به ۷ ماه از عمرش در کابینه دولت سیزدهم می‌گذشت در مورد لزوم ایجاد تفاوت میان تعرفه اینترنت همراه و ثابت گفته بود: «این تمایز باید آهسته آهسته ایجاد شود. من با تغییرات یکباره و رادیکال خیلی موافق نیستم. باید کم‌کم این فرهنگ را ایجاد کرد. ما باید انگیزه استفاده از اینترنت ثابت را افزایش دهیم و مردم را به آن سمت هدایت کنیم. در بسیاری از کشورها علاوه بر اینکه با تعرفه مردم را به سمت استفاده از اینترنت ثابت هدایت می‌کنند، با کارهای فرهنگی مردم را به این سمت هدایت می‌کنند.»
او بعدها به طور مستقیم از سیاست ثابت ماندن تعرفه‌ها در دولت قبل نیز انتقاد کرد و گفت: «افرادی که از دیروز علیه ما هجمه آغاز کرده‌اند ۵ سال با سیاسی‌کاری و برای محبوب ماندن، تعرفه‌ها را سرکوب کرده‌اند و هیچ شکی نیست عملکرد این افراد در گذشته باعث عقب‌ماندگی توسعه شبکه شده است.»
اپراتورهای همراه چه می‌گویند؟
اپراتورهای ثابت و همراه در لزوم تغییر تعرفه اینترنت، اتفاق نظر دارند. مهدی اخوان بهابادی، مدیرعامل همراه اول در مجمع عمومی سالانه این شرکت که در روزهای آخر خرداد امسال برگزار شد در این رابطه گفت: نرخ موثر دیتای همراه در ایران فاجعه است. هیچ صنعتی چنین وضعیتی ندارد که سرویس‌ها و کالاهایش اجازه تغییر قیمت نداشته باشند و این به خاطر قیمت‌گذاری دستوری است.
او افزود: چند سال پیش برخی از بسته‌هایی که زیرقیمت تعیین شده از سوی رگولاتوری بود را در بعضی از درگاه‌ها حذف کردیم اما وزارت ارتباطات از ما به سازمان تعزیرات حکومتی شکایت کرد و نتیجه آن جریمه‌ای شد که هم‌اکنون هم مطرح است و به دیوان عدالت اداری شکایت کرده‌ایم.
اخوان گفت: قیمت یک گیگ اینترنت همراه نه در کشورهای اروپایی یا شرق آسیا بلکه در همین کشورهای همسایه حداقل ۲ دلار است که میشود ۱۰۰ هزار تومان اما در ایران به طور متوسط ۳۶۰۰ تومان است. این در حالی است که هزینه‌های ما با اپراتورهای دیگر تفاوتی ندارد و حتی به دلیل تحریم‌ها ما با مشکلات بیشتری برای تهیه تجهیزات مواجه هستیم.
اخوان گفت: شعار سال که مهار تورم است در هیچ‌جای کشور اجرا نمی‌شود و فقط در حوزه ICT و برای ما است.
در همان مراسم، اخوان برای اولین بار از کاهش حاشیه سود شرکتش سخت گفت. موضوعی که شرکت‌ها چندان تمایلی برای پرداختن به آن ندارد؛ اما او با نشان دادن نمودارهایی، بر بغرنج بودن موضوع تاکید کرد.
بیژن عباسی آرند، مدیرعامل ایرانسل نیز در مراسم سالگرد آغاز به کار این اپراتور با اشاره به میزان سرمایهگذاری ایرانسل گفت: اگر نگاهی به میزان سرمایهگذاری دلاری ایرانسل از سال ۹۶ تا امسال بی‌اندازیم و آن را با نرخ موثر اینترنت همراه مقایسه کنیم، می‌بینیم که ایرانسل در سال ۹۶ بیش از یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری انجام داده؛ اما این رقم در سال جاری به ۳۰۰ میلیون دلار می‌رسد. این در حالی است که سرمایهگذاری ریالی ایرانسل هر ساله افزایش داشته است.
به گفته او افزایش نرخ دلار در سال‌های اخیر یکی از مواردی است که باعث کاهش توان سرمایهگذاری دلاری این اپراتور شده است.
او همچنین تاکید کرد ثابت ماندن تعرفه اینترنت همراه از سال‌ها پیش باعث شده است اپراتورهای نتوانند شبکه را آن‌گونه که لازم است توسعه دهند و اگر در سال جاری این تعرفه‌ها اصلاح نشوند، سال آینده مشترکان هزینه اینترنت را پرداخت می‌کنند؛ اما آنچه دریافت می‌کنند، باعث نارضایتی آنها خواهد شد.
مدیرعامل ایرانسل همچنین با اشاره به برنامه این شرکت برای توسعه شبکه فیبر نوری گفت: ما از قبل هم گفته‌ایم که یکی از شروط توسعه فیبر نوری این است که تعرفه آن با اینترنت همراه، تفاوت فاحش داشته باشد به گونه‌ای که مشترکان نسبت به استفاده از اینترنت ثابت، تشویق شوند.
اپراتورهای ثابت چه می‌گویند؟
زمانی که محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود و ایرانیان‌نت براساس پروانه‌اش انحصار ایجاد شبکه فیبر نوری را در اختیار داشت، تفاهم‌نامه‌ای میان MTN آفریقای جنوبی و ایرانیان‌نت برای همکاری در زمینه ارتباطات ثابت به امضا رسید؛ اما مدتی بعد شنیده شد طرف آفریقایی که حضور موفقی در پروژه اپراتور دوم دارد، نسبت به حضور در زمینه ارتباطات ثابت، بی‌تمایل است و دلیل آن را پایین بودن تعرفه‌ها و بازدهی نداشتن سرمایهگذاری در این زمینه اعلام کرده است.
احمد بیدآبادی، مدیرعامل صبانت که یکی از ۱۰ اپراتور حاضر در پروژه فیبر نوری است نیز باور دارد برای اینکه مردم از اینترنت ثابت استفاده کنند باید تعرفه موبایل زیاد شود: «به نظر من تعرفه اینترنت اپراتورهای همراه باید افزایش یابد. در نتیجه، گرایش به سمت اینترنت ثابت بیشتر میشود و درآمد زیاد میشود و می‌تواند این درآمدها را صرف توسعه این بخش کرد.»
صابر فیضی، مدیرعامل فناپ تلکام و مدیرعامل اسبق شرکت مخابرات ایران نیز گفته بود: «چندین سال این وضعیت یعنی ثبات تعرفه‌ها باعث شده اینترنت کشور رو به نابودی برود. اگر تعرفه‌ها اصلاح نشود سال دیگر کسی نمی‌تواند در کشور اینترنت داشته باشد. من معتقدم نباید بگوییم افزایش تعرفه، باید بگوییم عادلانه کردن تعرفه.»
شرکت مخابرات ایران، بزرگ‌ترین اپراتور ارتباطاتی کشور در آخرین صورت‌های مالی منتشر شده‌اش، زیان ۲ هزار میلیارد تومانی را ثبت کرده است. مجید سلطانی، مدیرعامل این شرکت در مجمع عمومی این شرکت گفته بود: «دلیل این اتفاق، ثابت ماندن تعرفه‌ها و همچنین پرداخت مطالبات معوقه است.»
همه مشکلات این شرکت اما در تعرفه خلاصه نمی‌شود. داود زارعیان، معاون تجاری و امور مشتریان شرکت مخابرات، در رابطه با ساختار شرکتی نادرست این شرکت گفته بود: «در دنیا ۲۵ درصد هزینه‌ها مربوط به نیروی انسانی است و ۳۰ تا ۳۵ درصد سود شرکت و مابقی به سرمایهگذاری اختصاص می‌یابد. در مخابرات ایران اما مجموع هر دو بخش ۱۰ تا ۱۵ درصد است و مابقی صرف هزینه‌های پرسنلی میشود. پس سرمایهگذاری و توسعه کمتر اتفاق افتاده است.»
نسل پنجم در انتظار تعرفه
نسل پنجم ارتباطات (5G) در سال‌های اخیر به سرعت در حال پیشروی است. اپراتورها برای توسعه 5G نیاز به توان مالی بالایی دارند. در سال‌های اخیر اما این توان رو به افول است. صادق عباسی شاهکوه، مشاور وزیر ارتباطات و رئیس سابق رگولاتوری گفته بود: «من قبلاً هم گفته‌ام که با این وضع سرمایهگذاری نه تنها در 5G بلکه در 4G هم مشکل داریم. دلیلش هم این است که مثلاً در سال‌های ۹۴ و ۹۵ هر اپراتوری یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری می‌کرد اما این عدد الآن به ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است. این یعنی سرمایهگذاری به یک‌چهارم و یک‌پنجم کاهش پیدا کرده است چون تجهیزات، دلاری است بنابراین در چنین وضعیتی اپراتور به سمت جلو نمی‌رود بلکه صرفاً می‌خواهد موقعیت خودش را ثابت نگه دارد.»
اپراتورها نیز می‌گویند نسل پنجم برایشان توجیه اقتصادی ندارد. وحید شاه منصوری، مدیر مرکز تحقیق و توسعه همراه اول، اواخر شهریور ماه گفته بود: «5G با تعرفه‌های فعلی توجیه اقتصادی ندارد و بازگشت سرمایه آن صورت نمی‌گیرد.»
حسن بولوردی، معاون فنی ایرانسل نیز در همایش ایران 5G که وزارت ارتباطات برگزار کرد، گفته بود: «دیگر وقتش رسیده بعد از چند سال وعده دادن رگولاتور، این اتفاق بیفتد. اختلاف بین اینترنت ثابت و سیار باید به شکل معناداری زیاد شود.»
علی‌اصغر انصاری، معاون وزیر ارتباطات نیز خواسته اپراتورها را در همان مراسم تایید کرد و گفت: «دغدغه اپراتورها در مورد تعرفه درست است. آقای دکتر زارع‌پور معتقدند با تعرفه‌های فعلی نمی‌توان 5G را توسعه داد. با تعرفه و محتواهای فعل 5G توجیه ندارد مگر اینکه تقاضا را تحریک کنیم.»
زیرساخت در کنار اپراتورها
شرایط امروز اینترنت کشور به شرکت ارتباطات زیرساخت نیز لطمه زده است. در حالی که این سود این شرکت در نیمه اول سال ۱۴۰۱ حدود ۱۶۴ میلیارد تومان زیاد شده بود، شروع محدودیت‌های اینترنتی اوضاع را تغییر داد.
صورت‌های مالی سال ۱۴۰۱ این شرکت که اوایل آبان ماه منتشر شد نشان می‌دهد سود سال گذشته مالی زیرساخت حدودا نصف شده است. این شرکت در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از ۴۱۰ میلیارد تومان افزایش درآمدهای عملیاتی داشته است؛ اما بهای تمام شده این درآمدها بیش از ۷۷۲ میلیارد تومان افزایش داشته که در نهایت منجر به کاهش شدید سود ناخالص این شرکت شده است.
در صورت‌های مالی و گزارش حسابرسی شرکت زیرساخت، توضیحاتی درباره چرایی افزایش هزینه‌هایش در سال ۱۴۰۱ ارائه شده است که به جز افزایش حقوق و دستمزد کارکنان و تورم عمومی می‌توان به موارد جالب توجهی در خرید پهنای باند خارجی و همچنین تاثیر افزایش نرخ ارز اشاره کرد.
در بخش بهای تمام شده درآمدهای عملیاتی آمده است که به دلیل افزایش تقاضای پهنای باند، هزینه‌های این شرکت افزایش یافته که عمدتا شامل پرداخت به شرکت‌های اماراتی بیش از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار یورو، ایتالیا بیش از ۵۶۴ هزار یورو، روسیه بیش از ۶۱۵ هزار یورو، عمان بیش از ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و قطر بیش از ۷۰۶ هزار یورو برای خرید ظرفیت ۵ هزار و ۴۶۰ گیگابیت برثانیه ظرفیت پهنای باند بین‌الملل میشود.
بدین ترتیب نه تنها اپراتورهای ثابت و همراه که شرکت ارتباطات زیرساخت نیز به سمت زیان‌دهی پیش می‌رود و نیاز دارد با اصلاح تعرفه فروش پهنای باند به اپراتورها، وضعیت مالی خود را ترمیم کند.