دبیرکل و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه صنایع بازیافت ایران درباره بازیافت قطعات الکترونیکی گفت که این بازار شفاف نیست و بسیاری از واحدها به صورت غیرقانونی و بدون مجوز فعالیت می‌کنند. گفته می‌شود بالاترین سطح تکنولوژی بازیافت ضایعات الکترونیکی در جهان متعلق به دو شرکت شیائومی و و هوآوی است. این دو شرکت به نوعی بزرگترین واردکنندگان ضایعات الکترونیکی به کشور چین و بزرگترین مشتریان خرید ضایعات الکترونیکی در دنیا هستند.

فعالان این حوزه معتقد هستند بازیافت پسماندهای الکترونیکی در ایران هنوز به نتایج چشم‌گیری نرسیده است و به دلیل بازار غیرشفاف و فعالیت غیرقانونی واحدهای بازیافت، این موضوع به دغدغه دولت تبدیل نشده است.

توحید صدرنژاد، دبیرکل و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه صنایع بازیافت ایران درباره نبود بازار شفاف در حوزه بازیافت پسماند الکترونیکی گفت: به واسطه قصور حاکمیت در تعریف یک بازار شفاف و قانونی برای مبادرات ضایعات، تمام ضایعات ارزشمند کشور در خارج از بازار رسمی یعنی در بازار سیاه معامله می‌شود. وقتی نظارت‌های قانونی وجود نداشته باشد، این بازار به منشا و سوژه مورد علاقه برای شبکه‌های خارج از قانون و سوداگری و مافیا تبدیل می‌‌شود.

به گفته صدرنژاد، در هشت کالای اصلی به جز قطعات الکترونیکی، سه و نیم میلیارد دلار در سال کالای دور ریز داریم که از این عدد فقط ۵۰۰ میلیون دلار را می‌دانیم به چه سرنوشتی دچار می‌شوند. درنتیجه از سه میلیارد دلار و ضایعات الکترونیکی هیچ اطلاعات مشخصی دراختیار نیست.

هوآوی و شیائومی بزرگترین مشتریان خرید ضایعات

صدرنژاد گفت که بالاترین سطح تکنولوژی بازیافت ضایعات الکترونیکی در جهان متعلق به دو شرکت شیائومی و و هوآوی است. این دو شرکت به نوعی بزرگترین واردکنندگان ضایعات الکترونیکی به کشور چین و بزرگترین مشتریان خرید ضایعات الکترونیکی در دنیا هستند.

به گفته او، رویکرد اصلی کشورهایی مثل چین که در این صنعت پیشرو هستند، باز استفاده از تجهیزات الکترونیکی است که روی چیپست‌ها وجود دارد است. همچنین بازیافت شیمیایی فلزات گران‌بها که داخل بخشی از این قطعات هستند نیز به اهمیت این صنعت برای بازیافت اضافه می‌کند.

صدرنژاد با اشاره به کارخانه‌ای که در چین به همین صنعت می‌پردازد گفت: یک کارخانه‌ای در نزدیکی شانگهای است که دارای خطوط روبوتیکی هستند و مدارها را اسکن می‌کنند و بازوهای ربات، اجزای زیر مدار را جدا می‌کند و بعد از اطمینان از اینکه قطعه قابلیت استفاده مجدد دارد روی مدارهای مختلف از آن قطعات استفاده می‌شود. اما اگر قطعه قابلیت استفاده مجدد نداشت، آن بخشی که مورد نیاز مصرف بازار است و فلزات گرانبها جدا می‌شود و قطعات بدون کاربرد برای بازیافت به بخش دیگری منتقل می شود.

وضعیت بازیافت قطعات الکترونیکی در ایران

صدرنژاد گفت که در ایران چند کارخانه هستندکه بخش اصلی مواد اولیه‌شان را از بازار سیاه تامین می‌کنند اما تکنولوژی جداسازی وجود ندارد. بعضی از واحدها به‌صورت فله‌ای قطعات را دریافت و ذوب می‌کنند. باتوجه به فله‌ای بودن، ضایعاتی که در ایران به دست می‌آید، مواد حاصل خلوص خوبی ندارند که قابلیت استفاده در صنایع بعدی را داشته باشند زیرا مواد بازیافت به مواد اولیه و ورودی‌شان خیلی حساس هستند.

دبیرکل و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه صنایع بازیافت با اشاره به شروع کار بازیافت در ایران گفت: شروع کارمان در صنعت بازیافت ایران شروع بدی نبوده است. حدود ۴۰ سال قبل از اینکه دولت بخواهد در این حوزه دخالتی کند، اولین کارخانه بازیافت ایران، در سال ۱۳۴۳ در ایران تاسیس شد. سال ۱۳۸۳، قانون مدیریت پسماند وضع شد اما  هدف از تدوین این قانون جمع‌آوری اتوماتیک کالاها نبود بلکه هدف این بود جلوی دورریزها گرفته شود. بعدتر شهرداری هم به این موضوع اضافه شد و بهای خدمتی که آنها می‌دادند را دریافت کرد. این حوزه از نظر مالی خیلی منفعت دارد اما قانون و ثبت و ضبط نمی‌شود.

به گفته او در چند سال گذشته چند شرکت‌ دانش‌بنیان ورود کردند که این سیستم را به‌وجود بیاورند که مردم زباله‌های الکترونیکی و غیر الکترونیکی را دور نریزند و به جای آن پسماندها از آنها خریداری شود اما پیمانکاران و شهرداری مقابل اینها مقاومت می‌کرد. در حالی که ما در صنایع الکترونیک و حساس چه در بخش دفاع چه در بخش تجاری مشتری‌های مشخصی داریم و خیلی‌ها مطالبه می‌کنند که باطری را جمع‌آوری کنیم به قیمت خوب بفروشیم.

گفته می‌‌شود اگر جمع‌آوری پسماندهای الکترونیکی حرفه‌ای و روی اصول باشد، سرمایه‌گذاران هم به بازیافت حرفه‌ای این محصولات ورود می‌کنند. مثلا ۸۰ درصد لیتیوم در دنیا از چرخه بازیافت تامین می‌شود نه از معدن.

در علوم، شاخه‌ای به اسم معدن‌کاوی شهری به وجود آمده‌است که درباره فلزات نادر و گران قیمت متکی به بخش جمع‌آوری و بازیافت است. صدرنژاد گفت که این موضوع کم و بیش در ایران هم اتفاق می‌افتد و بخشی از حاکمیت موافق و بخشی مخالف این موضوع است اما باید به توسعه بازیافت قطعات الکترونیکی در ایران امیدوار بود.  احتمالا در بلندمدت امکان جمع‌آوری قطعات الکترونیکی از سمت کشورهای اطراف هم برای ما وجود دارد.

صدرنژاد با اشاره به تعداد کارخانه‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند گفت: درحال حاضر حدود چهار واحد بازیافت دارای پروانه داریم که نسل تکنولوژی آنها قدیمی است و حدود ۱۵ کارگاه غیر رسمی بدون مجوز که در این زمینه کار می‌کنند. این صنعتی است که در کشور ظرفیت سرمایه‌گذاری و توسعه به صورت حرفه‌ای دارد البته این موضوع مشروط به تامین موارد اولیه و با کیفیت است.

با وجود نبود سیستم مدون و منظم بازیافت قطعات الکترونیکی، طبیعتا وقتی با کوهی از ضایعات الکترونیکی درهم مواجه شویم، جدا سازی به دست‌آوردن محصول خوب از این قطعات وجود ندارد. زیرا یک کالایی مثل موبایل و خوراکی کنار هم هستند. به گفته صدرنژاد اما اگر بشود به نحوی سیمکارت ها را جمع کرد، از یک تن جمع‌آوری سیم کارت خالص، حدود یک کیلو طلای با کیفیت بالا به‌دست می‌آید.

به گفته صدرنژاد، تفاوت کشوری مثل ایران و امریکا نبود شبکه برای تفکیک پسماندهای زباله مخصوصا در حوزه قعات الکترونیکی است. اگر شبکه منظمی وجود داشته باشد، سرمایه‌گذار را مطمئن می‌کند که مواد اولیه با کیفیت بالا در دسترس قرار می‌گیرد. مثلا اگر تعمیرکار موبایل قطعات را دور نریزد، مطمئن باشد از جایی برای جمع‌آوری آنها می‌آیند. این شبکه یک کسب‌و‌کار  است به اسم لجستیک معکوس که در ایران ظرفیت اشتغال تا یک میلیون دارد.

صدرنژاد درباره وظیفه نهاد مربوطه برای جمع‌آوری پسماندهای الکترونیکی گفت: تا قبل اینکه کالا توسط مردم دور ریخته شود، وظیفه جمع‌آوری با فعالان خصوص است که مجوز را از وزارت صمت گرفته‌اند. در این بخش وزارات‌خانه و یا اتحادیه صنفی ورود می‌کند. اما اگر پسماند‌ها دور ریخته شد، جداسازی آن وظیفه شهرداری است.

پسماند الکترونیکی به ذخیره انرژی کمک می‌کند

مونا میرزایی، فعال حوزه بازیافت قطعات الکترونیکی درباره اهمیت این حوزه گفت: مقوله مدیریت پسماندها به یک سری ابعاد مختلفی می‌پردازد که به منطقه جغرافیا هم بستگی دارد، زیرا این موضوع برای بسیاری از کشورها حتی اهمیت هم ندارد. مدیریت پسماند در کشورهای توسعه‌یافته که مزایای اقتصادی و بهروری و سود برایشان اهمیت دارد خیلی گسترده‌تر است، مانند کشور ژاپن.

میرزایی با تاکید بر پسماند الکترونیکی توضیح داد: اهمیت پسماند در تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی اهیمت زیادی دارد. در بسیاری از قطعات، فلزات ارزشمندی مثل طلا، نقره، پلاتین و مس وجود دارد. در هر یک میلیون موبایل در دنیا ۳۴ کیلوگرم طلا و ۵۰ کیلوگرم نقره وجود دارد.

به گفته میرزایی، فلزات سنگین و عناصر سمی باعث می‌شود اگر تجهیزات بدون فراید بی‌خطرسازی استفاده شوند می‌توانند آلودگی را به خاک و آب زیرزمینی وارد کنند. هند هم نسبتا وارد این حوزه شده است اما ایران از این صنعت فاصله زیادی دارد.

فعالان این حوزه گفته‌اند که تا سال ۱۴۰۵ استفاده از رایانه در ایران به ۸۵هزار عدد می‌رسد که موضوع نشان از این دارد که مقدار زیادی پسماند تولید می‌شود اما هیچ شبکه‌ مشخصی برای بازیافت آنها وجود ندارد.