آیا «یاه‌کلیک» نسخه‌ای برای درمان محدودیت‌های اینترنتی خواهد بود؟
با گسترش فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی روی پلتفرم‌های پرکاربر بین‌المللی، بحث اینترنت ماهواره‌ای در ایران بسیار داغ شد. با وجود ورود قاچاقی تجهیزات اینترنت استارلینک و استفاده‌های محدود در ایران، اما دولت این شرکت را به تبعیت از قوانین اتحادیه جهانی مخابرات مبنی بر رعایت قوانین سرزمینی ملزم کرده است. موضوعی که استارلینک تا به امروز اقدامی برای آن انجام نداده و بعید است به این سمت هم برود. حالا اما دولت از توافق همکاری با شرکت یاه‌ست Yahsat و ارائه مجوز به یاه‌کلیک -زیر مجموعه آن- برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای خبر داده است. بر این اساس یاه‌کلیک با پذیرش قواعد سرزمینی مصوب کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات کشور و پس از طی روال قانونی، پروانه فعالیت در ایران را دریافت می‌کند. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه تجهیزات و حق اشتراک سرویس‌های این شرکت بسیار بالا است، علاوه بر آن که کارشناسان حوزه فناوری معتقدند استفاده از این اینترنت بیشتر در مناطق محروم رایج است و در عمل نمی‌تواند جایگزین اینترنت مصرفی روزانه مردم شود.
عدم تغییر در سطح دسترسی
همزمان با اختتامیه کنفرانس جهانی ارتباطات رادیویی (WRC-23) در شهر دبی، قواعد سرزمینی جمهوری اسلامی ایران به امضای مدیرعامل شرکت یاه‌کلیک رسید تا مقدمات فعالیت قانونی این شرکت برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای در کشور فراهم شود. به گزارش مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پس از ماه‌ها مذاکره با اپراتور خدمات اینترنت ماهواره‌ای یاه‌کلیک (YahClick) – وابسته به شرکت یاه‌ست (YahSAT) – این شرکت روز جمعه، 24 آذرماه، در محل سرکنسولگری ایران در شهر دبی و با حضور قائم‌مقام وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سرکنسول ایران، مشاور وزیر ارتباطات در امور بین‌الملل، معاون راهبردی و توسعه بازار رگولاتوری و تعدادی از مدیران ارشد سازمان، رسما قواعد سرزمینی (Landing Right) مصوب کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات کشور را پذیرفت. حال با امضای این سند توسط اپراتور یاه‌ست و پس از طی مراحل اداری مربوطه، پروانه فعالیت در ایران برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای به این شرکت اعطا خواهد شد.
شورای مقررات‌گذاری رادیویی (RRB) اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) در آخرین جلسه خود و براساس شکایت ایران از استارلینک، موضوع پذیرش قواعد سرزمینی جمهوری اسلامی ایران توسط اپراتورهای بین‌المللی جهت ارائه خدمات اینترنتی را مورد تاکید قرار داده است. البته پیگیری‌های خبرنگار «دنیای اقتصاد» از سازمان تنظیم مقررات رادیویی برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اینترنت ماهواره‌ای یاه‌کلیک بی‌پاسخ ماند.
با این همه از نظر کارشناسان این اینترنت مورد استقبال کاربران قرار نمی‌گیرد؛ چرا که تغییری در سطح دسترسی کاربران ایجاد نمی‌کند. حامد بیدی، فعال حوزه فناوری در این باره به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «مساله امروز اینترنت سطح دسترسی، نوع دسترسی یا تکنولوژی دسترسی به اینترنت نیست، هرچند اینها مسائل مهمی هستند. با این حال دغدغه امروز مردم آن چیزی است که در حال حاضر به عنوان اینترنت در اختیار مردم قرار دارد. حالا بیش از هرچیزی موضوع محتوایی و سیاستگذاری‌های این حوزه قابل توجه است. بنابراین اگر پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها نیز استفاده شود، اما سیاست‌های محتوایی و شیوه حکمرانی تغییر نکند، برای مردم چندان فرقی نمی‌کند؛ چون آنها همچنان با یک شبکه پر از اختلال، فیلتر شده و محدود مواجه هستند. بنابراین مساله امروز اینترنت قبل از آنکه سرعت اینترنت و تکنولوژی‌های پیشرفته دسترسی به اینترنت باشد، فیلترینگ و اختلالات است. من فکر می‌کنم حتی اگر اینترنت ماهواره‌ای هم وارد کشور شود، تحول خاصی در دسترسی مردم ایجاد نخواهد شد.»
او در ادامه درباره نحوه اعمال فیلترینگ روی اینترنت ماهواره‌ای اضافه می‌کند: «باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که انحصار سطح بالای واردات ترافیک اینترنت به ایران در اختیار شرکت زیرساخت است. شرکت زیرساخت، ترافیک بین‌الملل را از مسیر‌های مختلف وارد کشور می‌کند و آن را به اپراتورها می‌فروشد. این اینترنت قبل از آنکه در اختیار اپراتورها قرار بگیرد، از بلک‌باکس‌ها رد میشود. در این بلک‌باکس‌ها سیاست‌هایی نظیر فیلترینگ اجرا میشود. اگر اینترنت ماهواره‌ای ارائه شود، باید از همین بلک‌باکس بگذرد. اگر از نظر فنی چنین امکانی وجود نداشته باشد، سیاست‌هایی را که در کشور اعمال میشود در اختیار آن شرکت می‌گذارند تا خودش آنها را اعمال کند.»
چالش‌های حقوقی
با این حال نحوه فعالیت این شرکت برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای هنوز در هاله‌ای از ابهام است. البته علاوه بر نحوه فعالیت این شرکت، نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت است چالش‌های حقوقی خواهد بود که ممکن است از طرف این شرکت برای کاربران یا حتی لایه‌های بالاتر ایجاد شود. در همین راستا محمدجعفر نعناکار، حقوقدان حوزه فناوری در گفت‌وگوی خود با «دنیای اقتصاد» درباره مشکلات حقوقی و چالش‌هایی که ممکن است شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای برای کاربر و حاکمیت ایجاد کنند، می‌گوید: «اینترنت داخل کشور تنها از سمت وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت مدیریت میشود. از طریق این دو ارگان پهنای باند و ترافیک رصد میشود. استانداردسازی نیز توسط کمیسیون تنظیم مقررات انجام میشود. پس از آن شرکت‌های ارائه‌دهنده می‌توانند خدمات اینترنتی‌شان را بسته به بازاری که دارند، تنوع‌بخشی کرده و به دست مصرف‌کننده برسانند. حالا نکته اصلی آن است که اگر اینترنت ماهواره‌ای در کشور فعال شود، حتما باید پروتکل‌های شرکت زیرساخت را رعایت کنند. اگر این شرکت‌ها پروتکل‌ها را رعایت نکنند، هم حکمرانی سایبری کشور را نقض کرده‌اند و هم خلاف مصوبات ITU عمل کرده‌اند. در نتیجه این موضوع می‌تواند باعث شود که حاکمیت بتواند علیه آن شرکت اقامه دعوی کرده یا خسارت‌های ایجاد شده را طلب کند.»
در ادامه نعناکار درباره محافظت از داده‌های کاربران در استفاده از اینترنت ماهواره‌ای می‌افزاید: «در دولت قبل چهار طرح وجود داشت که به مجلس رفت. یکی از این طرح‌ها، لایحه حفاظت از داده‌های شخصی کاربران بود که متاسفانه تصویب نشد. در حال حاضر تنها قانون موجود درباره حفاظت از داده‌ها که می‌توان به آن استناد کرد، قانون تجارت الکترونیک است. در قانون تجارت الکترونیک یک ماده وجود دارد که اخذ اطلاعات شخصی افراد نظیر مذهب، اطلاعات سلامت، جسمی، عقاید، نژاد و قومیت و… را به هر ترتیب غیرقانونی اعلام کرده است، مگر آنکه کاربر خودش صراحتا اعلام رضایت کند که چنین داده‌ای اخذ شود. در قانون تجارت الکترونیک نیز آمده است که فهرست مشتری‌ها، فرمول‌ها و تکنیک‌ها جزو اسرار تجاری بوده و اگر در داده پیامی باشد که تجمیع و بدون اجازه منتشر شود، باید خسارت مطابق قانون پرداخت شود.»
او در ادامه اظهار کرد: «مجموع موارد قانونی که در تجارت الکترونیک است، شاید تا حدودی بتواند از کاربر و داده‌هایش پشتیبانی کند. با این حال جرایمی که در این زمینه در نظر گرفته شده است، بازدارنده نیست. بنابراین اگر اینترنت ماهواره‌ای وارد کشور شود، حکمرانی سایبری را نقض کند و داده‌های شخصی افراد را به خطر بیندازد، مشخص نیست که چه مجازاتی برای شرکت ارائه‌دهنده اینترنت در نظر گرفته میشود؛ چرا که قوانین موجود کافی نیست و اگر چنین اتفاق‌هایی رخ دهد محاکم با چالش‌های متعدد قضایی مواجه خواهند شد.»
اینترنتی برای مناطق محروم
اینترنت ماهواره‌ای از ابتدا با هدف تسهیل دسترسی کاربران در مناطق محروم شکل گرفت. در همین راستا شرکت‌های زیادی برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای با داشتن سرویس‌های متعدد با یکدیگر شروع به رقابت کردند. یاه‌کلیک یک شرکت ماهواره‌ای در امارات متحده عربی است که خدمات اینترنت پهن‌باند ماهواره‌ای را در سراسر جهان ارائه می‌دهد. این شرکت توسط Mubadala Investment Company، یک شرکت سرمایه‌گذاری دولتی امارات متحده عربی، تاسیس شد و خدمات اینترنتی خود را از طریق ماهواره‌های Yahsat ارائه می‌دهد. این ماهواره‌ها از موقعیت‌های مداری ثابت زمین (GEO) در ارتفاع 35786 کیلومتری (22236 مایل) از سطح زمین قرار دارند و به یاه‌کلیک این امکان را می‌دهند تا پوشش گسترده‌ای را در سراسر جهان ارائه دهد. به‌طور کلی این شرکت طیف گسترده‌ای از خدمات اینترنت پهن‌باند ماهواره‌ای را ارائه می‌دهد. یکی از خدمات این شرکت
YahClick Lite است که یک سرویس پایه بوده که سرعت دانلود 16 مگابیت بر ثانیه را ارائه می‌دهد. Yahclick Empower سرویس پیشرفته این شرکت بوده که سرعت دانلود 25 مگابیت بر ثانیه ارائه می‌دهد.
YahClick Premium هم سرویس فوق پیشرفته‌ای است که سرعت دانلود 25 مگابیت بر ثانیه را ارائه می‌دهد.
با این حال هزینه انواع سرویس‌های یاه‌کلیک به عوامل مختلفی از جمله کشوری که در آن زندگی می‌کنید، نوع سرویسی که انتخاب می‌کنید و مدت زمان اشتراک بستگی دارد. با این همه شروع قیمت تجهیزات یاه‌کلیک از ۴۵۹دلار است و بررسی بسته‌های اینترنتی یک ماهه این شرکت نشان می‌دهد که کاربر برای خرید 10 گیگ اینترنت با سرعت دانلود 2048 کیلوبیت بر ثانیه و سرعت آپلود 512کیلوبیت بر ثانیه، باید 90 دلار بپردازد. به‌طور کلی نگاهی به وب‌سایت این مجموعه نشان می‌دهد که تعرفه‌های استفاده از سرویس اینترنت ماهواره‌ای آن بالاست. هزینه تجهیزات این اینترنت ماهواره‌ای از ۴۵۹ دلار (حدود 23 میلیون تومان) شروع میشود و تا ۸۲۵ دلار (حدود 34 میلیون تومان) ادامه دارد؛ یعنی هر کاربر برای نصب و راه‌اندازی این سرویس باید نزدیک به 60میلیون تومان هزینه کند.
در همین راستا حامد بیدی، فعال حوزه فناوری نیز با تاکید بر اینکه این اینترنت برای کاربران مقرون‌به‌صرفه نیست به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اگر سرعت این اینترنت پایین باشد، هیچ مزیت خاصی برای کاربران ایجاد نمی‌کند؛ مگر آنکه سرعت بیشتری نسبت به تکنولوژی‌های مرسوم ارائه کند. البته باید این موضوع را هم در نظر داشته باشیم که تکنولوژی 5G در صورت فراگیری می‌تواند سرعت خوبی را به کاربر ارائه دهد. اگر از تمام ظرفیت‌های تکنولوژی 5G و حتی 4G استفاده شود، از نظر سرعت برای کاربر عادی امروز کافی هستند. اینترنت ماهواره‌ای اگر سرعت و امکانات خاصی داشته باشد، شاید بتواند برای پخش ماهواره‌ای یا پخش زنده در مناطقی که حتی آنتن موبایل وجود ندارد، کاربردی باشد. کاربرد این اینترنت بیشتر در مناطق محروم است و نمی‌تواند جایگزین اینترنت مصرفی روزانه مردم شود. فکر می‌کنم دولت با این کار قصد دارد نشان بدهد که اساسا مشکلی با ورود تکنولوژی ندارد و اینترنت ماهواره‌ای را نیز در اختیار مردم قرار می‌دهد.» با این اوصاف به نظر می‌رسد راه برای ورود شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت ماهواره‌ای با رعایت التزام به قوانین سرزمینی کشور باز است و در صورت هموار شدن این مسیر، بازار کشور می‌تواند به عرصه رقابتی جدیدی برای این شرکت‌ها تبدیل شود؛ عرصه‌ای که در آن تنها یاه‌کلیک با سرویس نه چندان باکیفیت و نسبتا گران، تنها بازیگر آن نخواهد بود.