اپراتورها نیاز به افزایش درآمد و توسعه زیرساخت دارند، اما مردم هم نباید برای تهیه اینترنت تحت فشار باشند. در این میان دولت چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

اینترنت گران شد. برخلاف وعده‌های انتخاباتی اینترنت رایگان برای اقشار کم‌درآمد و حتی برخلاف ادعای اپراتورها مبنی بر اینکه «تمام بسته‌های اینترنت گران نمی‌شوند» و «بسته‌های بالای دو گیگابایت افزایش قیمت نخواهند داشت.»

نه فقط همین موارد بلکه توافقی که بین اپراتورها و رگولاتوری صورت گرفته هم در قیمت بسته‌های اینترنتی که حالا همراه اول و ایرانسل ارائه کرده‌اند، نقض شده است. تعهدی که از گرانی تا سقف ۳۴ درصد خبر می‌داد، اما حالا محاسبات سرانگشتی نشان می‌دهد بسیار بیشتر از این درصدها بوده است.

اپراتورها در قبال افزایش تعرفه بسته‌های خود پذیرفته‌اند که سایت‌های نسل پنجم اینترنت را تا پایان سال ۱۴۰۳ به ۱۰ درصد برسانند، پوشش نسل چهارم اینترنت را تا پایان سال آینده به ۹۶ درصد افزایش دهند و میانگین سرعت اینترنت را هم در ۶ ماه آینده ۳۰ درصد بیشتر کنند. هرچند با نقض همان میزان افزایش تعرفه که متعهد شده بودند، دور از انتظار نیست که همین قول و قرارها را هم زیر پا بگذارند.

وعده‌های اپراتورها چطور نقض شد؟
سازمان تنظیم مقررات در شرایطی که برای افزایش قیمت و تعرفه اینترنت مشخص کرده میزان این افزایش را قید کرده و این شرط را هم گذاشته است که بسته‌های قبلی حذف نشود و شرایط گذشته تغییر نکند. در حالی که انتظار می‌رفت اپراتورها از این تغییر ساختار تعرفه‌گذاری برای تعریف بسته‌های جدید و باکیفیت بالاتر و پهنای باند بیشتر استفاده کنند اما به گفته آیدین عدالت، رئیس کمیته راهبری رسته سخت‌افزار و ارتباطات سازمان نصر تهران، این اتفاق در اپراتورهای موبایل رخ نداده است: همراه اول و ایرانسل تعرفه‌های پایه را گران کرده‌اند، بعضی از بسته‌های بلندمدت را حذف کرده‌اند و این خلاف توافقی است که پیش از این با رگولاتوری صورت گرفته بود. ممکن است اپراتورها مستقیماً با وزارتخانه تعاملات و توافقات دیگری داشته‌اند که منجر به این تعرفه‌گذاری جدید شده است. تا امروز بارها از اپراتورها شنیده‌ایم که در ۶ سال گذشته متناسب با نرخ تورم، افزایش تعرفه نداشته‌اند و هرچند قیمت‌ها را بالا نبرده‌اند اما به‌دلیل هزینه‌های دلاری‌‌ای که دارند درآمد و سودشان کاهش پیدا کرده و از توسعه بازمانده‌اند.

هرچند در همین مدت هم تغییراتی در قیمت، نوع و حجم بسته‌های اینترنتی اپراتورها ایجاد شده اما حتی با پذیرش این موضوع، در طرف دیگر این سیستم عرضه و تقاضا مردمی هستند که در نتیجه افزایش نرخ تورم، بالا رفتن هزینه‌های زندگی و وضعیت نابه‌سامان اقتصادی جیبشان خالی‌تر از همیشه شده است.

در چنین شرایطی، دولت که در میانه‌ی این بده‌بستان ایستاده، تنظیم‌گر این حوزه است، در بازار اینترنت مداخله‌گری می‌کند و در بسیاری از حوزه‌ها نقش انحصاری دارد آیا این توان را ندارد که سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری را به شیوه‌ای انجام دهد که هم اپراتورها و شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت متضرر نشوند و فشار اقتصادی جدیدی به مردم وارد نشود.

چاره کار شکست انحصار و فیلترینگ است، نه افزایش تعرفه

رئیس کمیته راهبری رسته سخت‌افزار و ارتباطات سازمان نصر در گفت‌وگو با زومیت در مورد اقداماتی که دولت در این راستا می‌تواند انجام دهد، گفت:

مثل اکثر کشورهای دنیا، بهترین روش برای اینکه هم توسعه شبکه اتفاق بیفتد و هم استمرار سرمایه‌گذاری دچار بحران نشود و هم قشر آسیب‌پذیر بتواند به پهنای باند با قیمت قابل قبول دسترسی پیدا کند فقط و فقط بازار آزاد است؛ یعنی اجازه ورود بازیگران جدید، ایجاد رقابت و اجازه قیمت‌گذاری آزاد. همان طور که در تمام کشورهای دنیا شما می‌توانید سرویس‌های پهنای باند و دیتاسنتر را با قیمت‌های بسیار ارزان و کیفیت خیلی خوب بخرید در ایران هم اگر اجازه دهند با وجود بازار رقابتی این اتفاق می‌تواند رخ دهد.
پیش از این هم کارشناسان به دفعات توضیح داده‌اند که اگر به اپراتورها و FCPها اجازه داده شود که با شرایط رقابتی سرویس ارائه دهند و قیمت‌گذاری هم دست خودشان باشد رقابت بین این شرکت‌ها باعث می‌شود مردم بتوانند بین شرکت‌ها شرکتی را انتخاب کنند که کیفیت و قیمت بهتری دارد.

حامد بیدی، فعال حوزه اینترنت، نیز در گفت‌وگو با زومیت می‌گوید که شکست انحصار راه‌حل اصلی است: «مطالبه شکست انحصار در زمینه تأمین اینترنت مطالبه اصلی ما است برای اینکه هم در لایه کیفیت و سرعت اینترنت و هم در بحث تعرفه بتوانیم فضای رقابتی بین تأمین‌کننده‌های مختلف ایجاد کنیم. در این زمینه دولت می‌تواند وارد شود و نقش ایفا کند.»

او در ادامه توضیح می‌دهد که دولت در دو بخش می‌تواند نقش بازی کند و کمک‌کننده باشد: «اولین بخش از طریق شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان تأمین‌کننده انحصاری ترافیک اینترنت بین‌الملل در ایران است. این شرکت هرچند به اسم خصوصی است، اما ساختار کاملاً دولتی دارد و زیر نظر وزارت ارتباطات است. یکی از گلوگاه‌های مسئله گرانی اینترنت در ایران شرکت ارتباطات زیرساخت است.»

اینترنت در کشورهای دنیا هر سال ارزان‌تر می‌شود

به گفته این فعال حوزه اینترنت، در حالی اینترنت در ایران گران می‌شود که میانگین نرخ اینترنت در کشورهای مختلف دنیا به واسطه پیشرفت تکنولوژی‌های زیرساختی هر ساله مابه‌ازای هزینه مصرف یک گیگابایت اینترنت برای کاربر نهایی در حال کاهش است، اما شرکت ارتباطات زیرساخت در تمام این سال‌ها با یک قیمت ثابت با اپراتورها کار کرده است. بیدی با استناد به همین نکته می‌گوید:

قابل درک است که اپراتورها به‌دلیل افزایش تورم بخواهند افزایش درآمد داشته باشند و سودشان حفظ شود اما نوک پیکان اپراتورها نباید به سمت مردم و تصمیم برای گران کردن اینترنت باشد. جهت پیکان باید به سمت شرکت ارتباطات زیرساخت باشد که اپراتورها اینترنت را از آن می‌گیرند و بپرسند چرا اینترنت را با همان قیمت گران به ما می‌فروشید که ما مجبور شویم فشار تأمین هزینه را به مردم بیاوریم؟
به زعم کارشناسان، روش صحیح در ارائه اینترنت این است که تأمین پهنای باند آزاد باشد. عدالت می‌گوید: «باید شرکت‌ها و اپراتورها بتوانند از خارج از ایران پهنای باند تامین کنند و زیرساختشان را طوری تأمین کنند که بتوانند این پهنای باند را با قیمت مناسب و کیفیت خوب به دست مردم برسانند و در نهایت با دیگر شرکت‌ها رقابت کنند. حاکمیت و دولت هم از طریق سازمان تنظیم مقررات می‌تواند برای اعمال دغدغه‌های حاکمیتی همین ارتباط را با اپراتورها حفظ کند و نظارت پسینی و از بیرون داشته باشد.»

دلیل اصلی گران شدن اینترنت جبران زیان شرکت ارتباطات زیرساخت است

در کنار این موارد، به نظر کارشناسان برخی سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها نیز وجود دارد که دولت با کنار گذاشتن آن‌ها می‌تواند درآمد اپراتورها و FCPها را افزایش دهد و تا حدی جلوی زیان آن‌ها را بگیرد. آیدین عدالت فیلترینگ را یکی از این دست سیاست‌ها دانسته و توضیح می‌دهد:

«دولت به‌عنوان رگولاتور این بخش می‌تواند اعمال نفوذ کند تا بر کیفیت و قیمت اینترنت تأثیرگذار باشد اما ظاهراً دولت دغدغه‌های دیگری دارد که آن‌ها را مقدم بر بحث اقتصادی می‌داند؛ بحث فیلترینگ و ممانعت از دسترسی مردم به برخی سایت‌ها دغدغه‌ای است که نسبت به موضوعاتی مثل ارائه پهنای باند بیشتر با کیفیت بهتر و حداقل محدودیت‌ها به مردم اولویت دارد!»

به گفته او، فیلترینگ سرویس‌هایی مثل اینستاگرام و واتس‌اپ را، که درصد قابل توجهی از پهنای باند مصرفی اپراتورها به آن‌ها تعلق داشته، از دسترس مردم خارج می‌کند و افت قابل توجهی در مصرف پهنای باند ایجاد می‌کند و در نتیجه آن، باعث کاهش درآمد اپراتورها و در نهایت کاهش درآمد خود شرکت ارتباطات زیرساخت می‌شود.

او در ادامه همین کاهش درآمد شرکت ارتباطات زیرساخت را دلیل گران شدن تعرفه اینترنت دانسته و تصریح می‌کند: تصمیمی که دولت گرفته به‌خاطر دلسوزی برای اپراتورها و سودآوری آن‌ها نبوده است. به این دلیل بوده که با فیلترینگ شرکت زیرساخت دچار زیان قابل توجهی شده و اجازه داده است پهنای باند اینترنت گران شود. عمده افزایش قیمت پهنای باند هم توسط خود شرکت زیرساخت دارد اتفاق می‌افتد. یعنی پهنای باند از طرف شرکت ارتباطات زیرساخت در حال گران شدن است و این گرانی به اپراتورها منتقل می‌شود و آن‌ها هم با افزایش تعرفه می‌خواهند بخشی از این هزینه را جبران کنند.
– آیدین عدالت، رئیس کمیته راهبری رسته سخت‌افزار و ارتباطات سازمان نصر تهران
او در ادامه اضافه می‌کند که «اصل مبلغی که مردم بابت افزایش تعرفه پرداخت می‌کنند در نهایت به خود شرکت زیرساخت می‌رسد تا از زیان‌دهی یک سال اخیر خود خارج شود.»

حامد بیدی هم به تأثیر فیلترینگ بر اپراتورها اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «با فیلترینگ و سرکوب اقتصاد دیجیتال هم مصرف‌کنندگان اینترنت و هم اپراتورها متضرر می‌شوند. ارجاع می‌دهم به همان نامه‌ای که اپراتورها سال گذشته و در پی فیلتر شدن اینستاگرام نوشتند و گفتند فیلترینگ اینستاگرام منجر به کاهش درآمد ما شده است. پس، طبیعتاً بخش دیگری از ضرر اپراتورها هم به موضوع فیلترینگ برمی‌گردد که دولت و حاکمیت آن را اعمال می‌کند.»

دولت حق‌السهم خود از درآمد اپراتورها را کمتر کند درآمد اپراتورها بیشتر می‌شود

طبق قانون دولت از درآمد اپراتورها حق‌السهمی دارد که اپراتورها موظف به پرداخت آن هستند. در واقع، دولت به‌عنوان ارائه‌دهنده انحصاری زیرساخت در کشور در کنار مالیاتی که از شرکت‌ها و اپراتورها دریافت می‌کند از محل درآمد آن‌ها هم سهم هشت درصدی دارد.

سال گذشته بود که وزیر ارتباطات اعلام کرد دولت از درآمد اپراتورها هشت درصد حق‌السهم دارد که آن را برای توسعه پروژه فیبر نوری تخصیص می‌دهد. با توجه به اینکه از یک سو اپراتورها از کاهش درآمد و سود در تنگنا هستند و از سوی دیگر مردم برای پرداخت هزینه اینترنت در کنار هزینه‌های فیلترینگ تحت فشار هستند، بهتر نیست دولت از حق‌السهم خود از درآمد اپراتورها چشم‌پوشی که نه بلکه میزان آن را کمتر کند تا اپراتورها درآمد و سود بیشتری عایدشان شود و مردم هم فشار کمتری را متحمل شوند؟

بیدی نیز در خصوص همین میزان حق‌السهم دولت می‌گوید: «کاهش حق‌السهم دولت از درآمد اپراتورها باعث می‌شود اپراتورها درآمد بیشتری به دست بیاورند تا خرج توسعه خود کنند و لازم نباشد تعرفه‌ها را بالا ببرند و به مردم فشار وارد کنند.»

با وجود این، آنچه در عمل اتفاق افتاده از یک سو فشار دولت به اپراتورها است و از سوی دیگر به مردم. در این میان، اپراتورها به‌جای اینکه سمت مردم را بگیرند و با دولت چانه‌زنی کنند، سمت دولت ایستاده‌اند و به مردم فشار وارد می‌کنند.

رئیس کمیته راهبری رسته سخت‌افزار و ارتباطات سازمان نصر تهران هم در جمع‌بندی گفت‌وگویش با زومیت در کنار راهکارهای دیگر، مؤثرترین راهکار را این‌طور توصیف می‌کند: «در این زمینه چاره کوتاه‌مدتی وجود ندارد؛ چاره اصلی حرکت به سمت بازار آزاد، آزادسازی تعرفه، ایجاد رقابت بین شرکت‌های اپراتور و کم‌رنگ شدن دخالت حاکمیت و رگولاتور در عملیات روزمره شرکت‌های ارائه‌دهنده پهنای باند است.»