اگر دقت کرده باشید، ما روزانه افراد زیادی را در اینترنت ملاقات می‌کنیم و هیچگاه نام و نشان واقعی آنها را نمی‌دانیم. صفحه تیک‌تاکی که یک رقص ترند شده را نشان ‌می‌دهد، هنرمند انیمیشنی که یک نقاشی جدید را منتشر کرده و منتقد ناشناسی که زیر ویدیویی که همین حالا در یوتیوب تماشا کردید اظهارنظر کرده است. این همان اینترنتی است که با آن خو گرفته‌ایم. به طور کلی هیچکس نمی‌داند حسابی که در فضای آنلاین پیش رویش قراردارد آیا یک انسان است یا حتی یک سگ.

اما در چین پوشش سگ‌ها در خطر است و دولت گمنامی آنلاین را بیش از پیش دشوار کرده است.

در چین گمنامی واقعی در فضای آنلاین تقریبا غیرممکن است. در طول سالیان گذشته، این کشور برای ایجاد یک رژیم سفت و سخت سانسور، سیستم پیچیده‌ای ساخته که براساس آن برای استفاده از خدمات آنلاین باید هویت خود را تایید کنید. در بسیاری از موارد، انتشار محتوای حساس سیاسی به حذف حساب، تماس پلیس یا حتی زندان منتهی می‌شود.

اما تا به اینجای کار اینطور نیست که همه از هویت شما مطلع باشند. در واقع، حس می‌کنم در گوشه‌هایی از اینترنت چین امکان گمنامی وجود داشت و من می‌توانستم چهره متفاوتی را به جهان نشان دهم. خودم پیش از این درمورد جدید‌ترین موسیقی پاپ و پدیده‌های فرهنگی در فروم‌های پلتفرم Baidu و Teiba صحبت می‌کردم؛ در یک بلاگ حساس به طلاق‌های بد می‌پرداختم و خاطره می‌نوشتم؛ من هنوز هم از Xiaohongshu، پلتفرم مشابه اینستاگرام، برای اشتراک‌گذاری و یادگیری ترفرند‌های مراقبت از گربه استفاده می‌کنم. من هیچوقت اسم واقعی، حرفه یا مکان زندگی‌ام را با افراد این پلتفرم به اشتراک نمی‌گذارم و به نظرم این کار منطقی و حتی خوب است.

اما به تازگی همین ته مانده گمنامی هم رو به نابودی است.

شرکت‌های شبکه اجتماعی چینی در آوریل سال گذشته از تمامی کاربران خواستان تا مکان خود ر از طریق یک IP آدرس نشان‌گذاری شده به اشتراک بگذارند. سپس در ماه اکتبر سال جاری، پلتفرم‌ها حساب‌هایی که بیش از ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند را مجبور کردند تا نام واقعی خود را در پروفایل بنویسند. بسیاری، از جمله من، نگرانیم که قانون انتشار نام واقعی به زودی به ما هم برسد. در عین حال، پلتفرم‌های محبوبی مثل فروم پرسش و پاسخ Zhihu نیز امکان انتشار پاسخ گمنام برای کاربران را غیرفعال کرده‌اند.

هرکدام از این تغییرات به صورت جداگانه گام کوچکی به نظر می‌آمدند اما حالا در کنار هم یک تحول عظیم هستند. نظارت دولتی یک چیز بود اما حالا به نظر می‌رسد که هر غریبه‌ای در اینترنت اطلاعات شما را می‌داند.

البته که گمنامی آنلاین از سوی دیگر می‌تواند پوششی برای رفتار‌های غیرقانونی یا غیراخلاقی مثل نفرت‌پراکنی و نظریه‌های توطئه در فروم‌هایی مثل 4chan یا حملات باج‌افزاری و نشت داده از سوی هکرها باشد. در واقع هدف بیشتر تغییرات جدیدی که از سوی پلتفرم‌ها و دولت برای الزام انتشار نام واقعی اعمال شده است، مبارزه با زورگویی آنلاین و مسئول دانستن حساب‌های بانفوذ است. اما در عمل، ممکن است اثر معکوس و ترویج بیشتر تعرض را تجربه کنیم.

در حالی که برخی از کاربران چینی با راهکارهای جدیدی به دنبال حفظ گمنامی خود هستند، برخی هم پلتفرم‌ها را به طور کامل ترک کرده‌اند و گاه محدودیت‌های موجود را تا سرحد خود محک می‌زنند. حاصل این تغییرات نه تنها مانعی برای گردهمایی آنلاین، حول یک موضوع جدید، صحبت سیاسی یا حتی ارتباط با افراد مشابه است، بلکه ریشه اعتراضات معدودی که گاه در شبکه اجتماعی چین رخ می‌دهد را نیز نابود می‌کند. اینترنت قرار است ساکت‌تر شود و جالب اینکه فایده‌ کمتری هم برای آن دسته از افرادی دارد که می‌خواهند ببینند یا دیده شوند.

راحتی و شجاعت یک اسم ساختگی
از همان ابتدا، اینترنت شبیه به یک جهان موازی بود که کسی مجبور نبود هویت واقعی خود را در آن استفاده کند. از تابلو‌های اعلانات، بلاگ‌ها و MSN گرفته تا ردیت، یوتیوب و توییتر، مردم با آواتار‌ها و نام‌های مستعار مختلف سعی داشتند تا نسخه‌ای از خودشان که می‌خواهند را در پلتفرم به نمایش بگذارند.

در چین هم شرایط همینطور بود. تحت پوشش گمنامی-که حالا جایش را یک حالت نیمه‌گمنام گرفته و پلتفرم‌ و دولت هویت شما را می‌دانند اما دیگر کاربران نه-ما راحتی بیشتری برای بیان خودمان داشتیم، مثل اشاره به اشتباهات یک مقام دولتی یا نوشتن رمان عاشقانه‌ای که در جو عمومی پذیرفته نیست.

از آنجایی که هویت آنلاین از هویت واقعی جدا است، مردم فرصت تبدیل شدن به یک چیز جدید را دارند. بدون اینکه کسی محدودیت‌ها یا کاستی‌ها را به مردم یادآور شود، آنها می‌توانند ابعاد تازه‌ای از خودشان را به نمایش بگذارند.

یکی از اظهارنظرهای مربوط به قانون جدید در Weibo، پلتفرم مشابه توییتر در چین، می‌گوید: «چرا از اینترنت استفاده می‌کنم؟ زیرا می‌خواهم در جایی که هیچکس مرا نمی‌شناسد بی قید و بند عمل کنم. اگر قانون استفاده از نام واقعی اجرا شود، من یکی را مرده بدانید.»

همچنین این فضا مردم را تشویق می‌کرد تا بدون نگرانی از دردسری برای دیگران، تخصص و دانش خود را به اشتراک بگذارند. Zhihu، جایگزین چینی وبسایت Quora، در گذشته به کاربران اجازه می‌داد تا با حساب‌های کاملا ناشناس به سوالات پاسخ دهند. خواندن پاسخ‌ها به وضوح نشان می‌دهد وقتی که کاربر مطمئن است کارفرما یا همکارانش خبردار نمی‌شوند، اطلاعات بیشتری را به اشتراک می‌گذارد. Zhihu نیز امسال قابلیت پاسخ ناشناس را غیرفعال کرد.

ژینیو پن، محققی در دانشگاه هنگ‌ کنگ، بخشی از انگیزه خود برای مطالعه رابطه بین گمنامی شبکه اجتماعی و شجاعت اخلاقی را با مشاهده‌ای در پلتفرم‌ها به دست آورد: وقتی فردی پستی درمورد تجربه یک خشونت خانگی منتشر می‌کند، نظراتی که پیشنهاد کمک می‌دهند معمولا حساب‌های ناشناسی با آواتار و نام کاربری پیش‌فرض پلتفرم هستند.

پن می‌گوید: «مساله کاملا حسی است… وقتی احساس محافظت بیشتری داریم کار خطرناک را انجام می‌دهیم.» پن با پرسش و آزمایش کاربران شبکه اجتماعی چین متوجه شد وقتی کاربران خودشان را گمنام بدانند، شجاعانه‌تر عمل می‌کنند.

پن می‌گوید: «به نظر من گمنامی در شبکه اجتماعی برای افراد در فرهنگ‌های اجتماعی اهمیت زیادی دارد.»

باور پن با یافته‌های کایری ژو، یک محقق امنیت، اخلاق و حریم خصوصی در دانشگاه ایلینوی همخوانی دارد که از مطالعه فید شبکه اجتماعی شیائومای، یک فعال و نویسنده مدافع حقوق زنان که در اواخر دهه سوم زندگی‌اش از سال ۲۰۲۰ هزاران پست ناشناس در Weibo منتشر کرده است، به دست آمد.این پست‌ها معمولا پیغام مستقیمی را برای دنبال‌کنندگان در خود داشت، معمولا زنانی که مستقیما خشونت خانگی، روابط خارج از ازدواج، اضطراب، سو استفاده جنسی و غیره را تجربه می‌کنند.

شیائومای با بیش از یک میلیون دنبال کننده به عنوان صدای این جامعه شناخته می‌شود. ژو می‌گوید: «اگر ایده‌های حامی زنان مطرح کنید به سادگی در شبکه اجتماعی چین هدف آزار قرار می‌گیرید.» به گفته او حساب‌های دیگری نیز وجود دارند که پیام‌های مشابهی را برای جوامع دیگری نیز منتشر می‌کنند.

ژو در مقاله تحقیقاتی خود می‌نویسد: «اشتراک‌گذاری ناشناس با اینفلوئنسر‌ها امکان همدلی، حمایت فردی و دریافت توصیه عملی را برای زنانی که تحت تاثیر این مساله هستند فراهم می‌کند. بخش نظرات همچنین به زنانی که دیدگاه مشابهی دارند امکان ارتباط می‌دهد.»

کنار رفتن پوشش
شرکت‌ها اقدام اخیر خود در مبارزه با گمنامی را مسئول دانستن شخصیت‌های بانفوذ شبکه‌ اجتماعی مطرح می‌کنند. Weibo در ماه اکتبر گفت: «برای تنظیم‌ عملیات و مدیریت حساب‌های رسانه‌ فردی و نظارت عمومی بیشتر با هدف منافع جمعی، این پلتفرم از حساب‌های بزرگ خواسته تا نام واقعی خود را نمایش دهند.» تقریبا تمامی دیگر پلتفرم‌ها نیز هشدار مشابهی را تقریبا با همان بیان Weibo منتشر کردند- موضوعی که نشانگر یک اقدام یکپارچه در پاسخ به درخواست دولت است.

این اقدامات درست زمانی انجام گرفت که دولت چین جبهه‌گیری سختی را اذیت و آزار شبکه‌های اجتماعی که به خودکشی چند فرد شناخته‌شده در یک سال قبلش منجر شده بود نشان داد. در ماه جولای، اداره فضای‌ سایبری چین پیش نویس مقرراتی را علیه آزارسایبری منتشر کرد که هرگونه فروم آنلاینی با «انتشار محتوای نامناسب به صورت گمنام و فریاد‌های آنلاین» را ممنوع می‌کرد.

با این حال تغییر دیگری در مقررات هم نشان می‌دهد که ایده مبارزه با اذیت و آزار آنلاین با نمایش اطلاعات شخصی دو از واقعیت است.

در ماه مه ۲۰۲۲، Weibo نمایش IP مکانی کاربر در تمامی پست‌ها را الزامی کرد. این اطلاعات مکان دقیق را نشان نمی‌دهد اما مشخص می‌کند که فرد مثلا در کدام استان چین یا در خارج و داخل کشور است. دیگر پلتفرم‌ها نیز چنین چیزی را الزامی کردند و دولت این قابلیت را در تابستان سال گذشته اجباری کرد.

در طول یک سال و نیم گذشته کاربران چینی به اظهارنظر درمورد مکان یکدیگر عادت کرده‌اند. این کار گاه اذیت و آزاری در خود ندارد و مثلا تمسخر یک منطقه استان خاص است. موضوعاتی مثل اینکه مردم فلان منطقه پول یا تحصیلات کمی دارند هم دائما مطرح می‌شوند و اظهارنظر سیاسی از IP خارجی به صورت پیش‌فرض اعمال نفوذ خارجی در نظر گرفته می‌شود و گوینده آن هدف قرار می‌گیرد.

اما یان فنگ، استاد ادبیات چینی در دانشگاه فودان، طی پستی در حساب Weibo خود در ماه اکتبر گفت که اضافه شدن این تگ جدید «هدف تازه‌ای در اختیار زورگوها گذاشت: مکان جغرافیایی»

او که ۱۳ سالی است از نام واقعی در شبکه اجتماعی استفاده می‌کند می‌گوید به شخصه تجربه کرده است که این تگ چطور هدف و تجهیزات تازه‌ای را در اختیار زورگوها می‌گذارد. یان نوشت: «نمایش نام‌های واقعی بعضی از زورگویی‌های سایبری را کاهش می‌دهد اما شکل‌های تازه‌ای از آن را تقویت و تشدید می‌کند و افزون بر آن آزادی بیان را نیز به شکل چشمگیری محدود می‌کند. چه انتخابی باید داشت؟ انتخاب من این است که همه بتوانند بین نام واقعی یا گمنامی انتخاب کنند.»

ژو، محقق دانشگاه ایلینوی، معتقد است که هدف اصلی دولت مساله زورگویی آنلاین نیست.

در سال ۲۰۲۲، درست پس از اعلام تغییراتی که IP مکانی را الزامی کرد، ژو برای درک خودسانسوری آنلاین از ۵۰۰ کاربر Weibo پرس‌وجو کرد. تقریبا نیمی از آنها می‌گفتند نمایش IPمکانی، باعث خودسانسوری بیشتر آنها می‌شود و شاید هدف اصلی پکن نیز همین باشد.

ژو می‌گوید: «خیلی جالب است… زیرا قدرت آزار دولت از حمله مردم به یکدیگر هم بیشتر است. حالا دولت چین توجه خود را روی این جدال‌های داخلی متمرکز کرده، انگار که رفتار ضداجتماعی گروه کوچکی از مردم به حدی نگران‌کننده است که باید با از بین بردن گمنامی با آن مبارزه کرد.»

در اعتراضات کاغذ سفید چین علیه سیاست‌های کووید صفر، «Teacher Li» یک حساب ناشناس بود. این حساب کاربری صدها ویدیو مربوط به اعتراضات را که به صورت گمنام برایش ارسال شده بود منتشر می‌کرد.

پشت پرده این حساب کاربری، هنرمند معترض چینی به نام لی یینگ است که در این دوران توانست گمنامی خود را تا اندازه‌ای حفظ کند. او می‌گوید: «ما از دوران جوانی به گمنامی عادت داشتیم. می‌توانیم یک اسم مستعار باحال بسازیم یا تظاهر کنیم چهره قدرتمندی هستیم. گمنامی بخشی از فرهنگ اینترنت است. ما نمی‌توانیم نام یا چهره خودمان را تغییر دهیم، اما می‌توانیم درمورد هویت آنلاین‌مان تصمیم بگیریم.»

وقتی من اواخر سال گذشته (۲۰۲۲) با او صحبت کردم، از من خواست برای حفظ امنیت او و خانواده‌اش از نام واقعی او استفاده نکنم. اما چند روز پیش همه چیز تغییر کرد و فنگ شیمین، معترض چینی دیگری، نام واقعی لی را در توییتر منتشر کرد و این سوال را مطرح کرد که تیمی با او همکاری می‌کند و یا حتی بدتر از این او با دولت چین همکاری دارد. در حال حاضر، دولت چین و مردمی که با دیدگاه سیاسی او مخالفند هردو می‌توانند از هویت واقعی‌اش برعلیه او استفاده کنند.

با توجه به نفوذ لی، او پیامد‌هایی بیشتر از نابودی گمنامی خود را تجربه کرده است. پس از فاش شدن هویتش، او شغل خود را از دست داد و چندین مرتبه نقل مکان کرد.

لی می‌گوید: «نمایش نام واقعی می‌تواند در زندگی واقعی هم به ضرر شما باشد. کارهای زیادی از جامعه بر می‌آید و دیگر خونش هم بر گردن دولت نیست… جنگی میان مردم است.»

حالا چه اتفاقی می‌افتد؟
اعلام قانون اجبار استفاده از نام واقعی در ماه اکتبر بسیاری از کاربران شبکه اجتماعی را ترساند. طبق گزارش Rest of World، بسیاری خیلی سریع تصمیم به حذف حساب‌های خود گرفتن-حساب‌هایی مثل Kindergarten Killer، رپر گمنامی که نمی‌خواهد مردم چهره واقعی‌اش را ببینند. بعضی دیگر هم برای اینکه فعلا این قانون شامل‌شان نشود صدها هزار دنبال‌کننده خود را پاک کردند.

اجرا قانون خیلی آرام و به سختی انجام می‌شود. در حالی که برخی از اینفلوئنسر‌های Weibo تا همین امروز نام واقعی خود را به نمایش گذاشته‌اند، اما بسیاری دیگر با بیش از ۵۰۰ هزار دنبال کننده هنوز هم از اسم واقعی خود استفاده نمی‌کنند. با این حال سوال اصلی حساب‌های بزرگ و کوچک این است که چه زمانی نوبت آنها می‌شود.

ژو می‌گوید: «در حال حاضر [این قانون] بعضی از نام‌های بزرگ را تحت تاثیر قرار داده است اما به نظرم در آینده همه باید نام واقعی خود را به نمایش بگذارند.»

قابلیت IP مکانی یکی از مثال‌هایی است که روند توسعه این تغییرات کوچک و تبدیل شدن‌شان به یک هنجار را نشان می‌دهد. در ابتدا، مکان کاربر تنها باید روی پست‌های مربوط به همه‌گیری یا جنگ روسیه-اوکراین نمایش داده می‌شود زیرا دولت و پلتفرم‌ها می‌گفتند پست‌های این زمینه تحت نفوذ خارجی هستند. اما خیلی زود، تمام محتوا، تمام کاربران و تمام پلتفرم‌ها آن را اجباری کردند. حال به گونه‌ای است که انگار نمایش IP مکانی همیشه یک هنجار بوده است.

برخی از کاربران در مواجهه با چنین تغییراتی برای حفظ گمنامی خود به راهکارهای جدید روی آورده‌اند. ابتدای سال جاری متوجه جریان عجیبی در پلتفرم‌های شبکه اجتماعی چین مثل Douban و Xiaohongshu شدم: هزاران نفر از یک عکس دایناسور صورتی کارتونی برای پروفایل و نام کاربری «Momo» استفاده می‌کردند.

مشخص شد که Momo زمانی تصویر پیش‌فرض کاربران جدیدی بوده است که برای اولین بار در WeChat ثبت‌نام می‌کردند. این افراد تصمیم داشتند با یک هویت مشترک در جمعیت گم شوند.

اولش تصورم این بود که شاهد روند زودگذری هستم که برای مدت کوتاه پایدار است. اما روند مومو بیشتر از آنچه انتظار داشتم ماندگار شد. در آگوست ۲۰۲۲، این گروه آنلاین با تنها ۴۸۵ نفر فعالیت خود را آغاز کرد. در حال حاضر تعداد آنها به ۱۲ هزار نفر رسیده است. درست همین ماه، وقتی پستی منتشر کردم و در آن گفتم برای یک سفر به ماشین نیاز دارم یکی از همین مومو ها پیشنهاد کمک کرد.

اما آیا مومو شدن با گمنامی کامل همراه است؟ مسلما خیر. حتی اگر نام واقعی شما مشخص نباشد، شما باید آن را در پلتفرم ثبت کنید و حتی اگر به صورت گروهی یک نام و پروفایل مشترک استفاده کنید، پلتفرم بازهم شناسه منحصر‌به‌فردی را برای هر حساب کاربری در نظر می‌گیرد و درنتیجه می‌تواند موموها را از یکدیگر تشخیص دهد.

شاید همین یک ذره حریم خصوصی- فعالیت مستعاری که مومو‌ها طبق یک قانون گروهی به دنبالش هستند-برای رفع برخی از اضطراب‌های شناسایی آنلاین کافی باشد. اما اگر همانطور که بسیاری انتظار دارند، قانون استفاده از نام واقعی به یک اجبار تبدیل شود، بعید است مومو‌ها بتوانند هویت خود را همچنان مخفی نگه دارند.

حتی ممکن است کاربران چینی دیگر اجازه نداشته باشند به فرد دیگری اجازه انتشار پست برای خودشان را بدهند.

حساب Weibo شیائومای، نویسنده طرفدار حقوق زنان که پست‌هایی را با هزاران دنبال‌کننده خود در میان می‌گذاشت، در ماه جولای به دلایل نامشخصی معلق شد. (ژو که در حساب Weibo به تحقیق درمورد خودسانسوری می‌پرداخت هم بدون توضیح دسترسی به حساب خود را از دست داد.)

ویبو هنوز به درخواست اظهارنظر مجله MIT پاسخی نداده است.

با از بین رفتن این حساب‌ها، بحث فعال و تضاد ایده‌های درونی‌شان نیز نابود می‌شود و اینترنتی که در آن همه از نام واقعی استفاده می‌کنند خشک و ترسناک است، تازه اگر به افزایش قدرت قدرتمندان اشاره‌ای نکنیم.

لی یینگ همچنان با نام Teacher Li به فعالیت ادامه می‌دهد، حت با اینکه نام واقعی او فاش شد. او هنوز هم اخبار چین را دریافت کرده و با بیش از ۱.۴ میلیون دنبال کننده در اکس به اشتراک می‌گذارد.

اما مردم چین برای خواندن پست‌‌های او و عبور از دیوار آتش چین، باید از VPN استفاده کنند. حساب‌های او در تمام شبکه‌های اجتماعی چینی معلق شده و تقریبا هرروز در پلتفرم‌هایی مثل اکس هم هدف آزار و اذیت است. در حالی که برخی از این حملات به وضوح حمله‌های هماهنگ شده روباتی است، اما بعضی هم افرادی تصادفی هستند که با دیدگاه سیاسی او مخالفند.

لی می‌گوید: «دیگر برایم معنای چندانی ندارد، من از اعتراض کاغذ سفید [و حمله پس از آن] گذشتم. بدتر از آن نمی‌شود. اما بسیاری از مردم عادی پس از تعرض آنلاین حساب خود را غیرفعال می‌کنند»

او در پاسخ به این سوال که آیا دوست دارد به دوران گمنامی در اینترنت بازگردد گفت:«اگر می‌توانستم در زمان به عقب برگردم، بله البته.»

منبع: MIT