خبرهای جعلی چیز جدیدی نیستند و همواره اطلاعات اشتباه، تبلیغات و داستان‌های ساختگی در طول تاریخ وجود داشته‌اند. اما امروزه، به لطف فناوری انتشار و گستردگی این خبرهای جعلی سریع‌تر و بیشتر شده است. به همین منظور برای کمک به تفکیک اخبار جعلی از خبرهای واقعی، به چیستی اخبار جعلی، نحوه انتشار آن در فضای آنلاین و نکاتی در مورد چگونگی تشخیص آنها در این مقاله خواهیم پرداخت.
اخبار جعلی چیست؟
اخبار جعلی اطلاعات نادرست یا گمراه کننده‌ای هستند که برای تأثیرگذاری بر نحوه تفکر، عمل یا نظر گروهی از افراد طراحی شده‌اند. اخبار جعلی به دو دسته کلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱- داستان‌های عمداً نادرست: افرادی که این نوع داستان‌ها را منتشر می‌کنند می‌دانند که آنها دروغ هستند اما بنا بر منافعی که دارند آنها را منتشر می‌کنند. این نوع اخبار جعلی ممکن است برای دستکاری افکار عمومی یا هدایت ترافیک به سوی یک وب سایت خاص صورت بگیرد.
۲- داستان‌هایی که حاوی عناصر حقیقت هستند اما به طور کلی نادرست هستند. این نوع اخبار ممکن است به این دلیل ایجاد شوند که نویسنده به درستی تمامی حقایق را بررسی نکرده یا از جنبه خاصی برای اغراق آمیز بودن محتوا استفاده کرده است.
توجه داشته باشید که بین اطلاعات جعلی با اشتباهات واقعی تفاوت وجود دارد. اشتباهات می‌توانند اتفاق بیفتند و اصلاح شوند، اما داستان‌هایی که حاوی اطلاعات نادرست برای حمایت از یک دیدگاه خاص طراحی شده‌اند، به هنگام اشتراک‌گذاری آنلاین می‌توانند آسیب رسان به نظر برسند.
انواع اخبار جعلی
انواع مختلفی از اخبار جعلی وجود دارد، بسته به انگیزه کسانی که آنها را ایجاد می‌کنند به انواع زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱- تله کلیک (Clickbait): داستان‌های غیرواقعی یا عجیب و غریب به همراه تصاویر جعلی و ساختگی باعث کلیک و اشتراک گذاری آنلاین میشود. Clickbait به داستان‌ها و اخباری اشاره دارد که عمداً برای جذب بازدیدکنندگان بیشتر به سوی وب سایت و افزایش درآمد تبلیغاتی برای صاحبان وب سایت طراحی می‌شوند.
۲- تبلیغات (Propaganda): این به داستان‌های نادرست یا تحریف شده‌ای اشاره دارد که برای گمراه کردن مخاطبان و ترویج یک برنامه سیاسی یا دیدگاه مغرضانه نوشته شده است.
۳- روزنامه نگاری بی‌کیفیت: گاهی اوقات برخی از خبرها باید سریع منتشر شوند بنابراین، روزنامه نگاران وقت این را ندارند که تمام حقایق را قبل از انتشار بررسی کنند که منجر به این خواهد شد که اشتباهات واقعی به اخبار جعلی تبدیل شود. با این حال، منابع جدید اشتباهات موجود را تصحیح و برای خوانندگان شفاف سازی می‌کنند.
۴- محتوای تقلبی: این زمانی اتفاق می‌افتد که منابع خبری با داستان‌های دروغی و ساختگی سعی در فریب دادن یا گمراه کردن مخاطبان خود دارند.
۵- طنز: برخی از اخبار جعلی با هدف سرگرمی طراحی می‌شوند. هدف این اخبار گمراه کردن مخاطبان نیست زیرا قرار نیست که جدی گرفته شوند.
اصطلاح fake news گسترده است و برای افراد و موقعیت‌های مختلف معنای متفاوتی دارد. به طور مثال، در سال 2018، دولت بریتانیا استفاده از اصطلاح fake news را از روی اسناد رسمی ممنوع کرد و مدعی شد که تعریف آن بسیار ضعیف و معنادار نیست. در عوض، آنها ترجیح دادند که اصطلاح misinformation یا disinformation را به کار ببرند.
Disinformation: به داستان‌های جعلی یا گمراه کننده که توسط نویسنده با انگیزه مالی یا سیاسی ایجاد و به اشتراک گذاشته می‌شوند اشاره می‌کند.
Misinformation : این مورد نیز به محتواهایی اشاره دارد که جعلی یا گمراه کننده هستند، با این تفاوت که این محتواها عمداً و به قصد گمراه کردن ایجاد و به اشتراک گذاشته نمی‌شوند.
نحوه کار اخبار جعلی چگونه است؟
عمدتاً اخبار جعلی از طریق وب سایت‌های جعلی منتشر می‌شوند که در تلاش برای کسب اعتبار هستند. بر طبق تحقیقات صورت گرفته، رسانه‌های اجتماعی اغلب ادعا و خبرهای جعلی را منتشر می‌کنند و در واقع، سریع‌تر از انتشار اخبار واقعی عمل می‌کنند. اخبار جعلی به منظور جلب توجه و جذب احساسات طراحی شده‌اند و اغلب با داستان‌های عجیب و غریبی همراه هستند که خشم یا ترس افراد را بر می‌انگیزد.
فیدهای رسانه‌های اجتماعی اغلب محتوا را براساس معیارهای تعامل (اشتراک‌گذاری و لایک شدن) به جای تمرکز بر اصل محتوا اولویت‌بندی می‌کنند. این رویکرد می‌تواند منجر به تله کلیکی، hyperbole و اطلاعات نادرست اجازه دهند تا به سرعت گسترش یابند. رسانه‌های اجتماعی از مسئولیت کمتری نسبت به ناشران در برابر اخبار جعلی برخوردار هستند. بنابراین، خبرهای جعلی در رسانه‌های اجتماعی به سرعت منتشر می‌شوند.
ربات‌های رسانه‌های اجتماعی به سرعت می‌توانند اخبار جعلی را منتشر کنند، زیرا آنها به اعتبار منابع و مقالاتی را که تولید و منتشر می‌کنند توجهی ندارند.
ترول‌ها (Trolls) کاربران اینترنت عمداً سعی می‌کنند مشاجره و بحث‌ها را در فضای مجازی شروع کنند یا مردم را ناراحت کنند. گاهی اوقات به دلایل سیاسی برای این کار به آنها پول نیز پرداخت میشود. اصطلاحات مزرعه ترول (troll farm) یا کارخانه ترول (troll factory) اشاره به گروه‌هایی از ترول‌ها است که قصد دخالت در تصمیم گیریهای سیاسی را دارند.
اخبار جعلی گاهی اوقات شامل Deepfakes نیز هستند. Deepfakes ویدئوهای جعلی هستند که با استفاده از نرم‌افزار، یادگیری ماشین و تعویض چهره ایجاد می‌شوند. تصاویر با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا ویدئوی جدیدی را ایجاد کنند که رویدادها و اقداماتی را نشان می‌دهد که هرگز در واقعیت رخ نداده‌اند. نتایج این کار معمولاً واقعی و تشخیص جعلی بودن آن دشوار است.
خطرات اخبار جعلی چیست؟
اغلب افراد براساس آنچه که در اینترنت و رسانه‌های اجتماعی می‌خوانند تصمیم‌گیری می‌کنند. به همین دلیل است که قابل اعتماد بودن اطلاعات حائز اهمیت زیادی است. خطرات اخبار جعلی عبارتند از:
وقتی افراد قادر نباشند تا بین اخبار واقعی و اخبار جعلی تمایز قائل شوند، باعث سردرگمی‌خواهند شد. به طور مثال، در مورد اخبار سیاسی و اجتماعی که عموم افراد جامعه در رابطه با آن حس و احساس مسئولیت دارند، افراد نباید هر آنچه را که می‌خوانند را باور کنند.
همچنین، داستان‌های جعلی و گمراه کننده مربوط به درمان‌های پزشکی یا بیماری‌های مهم می‌توانند منجر به تصمیم گیریهای نادرست افراد در مورد سلامتی خود شوند.
بسیاری از اخبار جعلی در جهت تحریک و تشدید درگیری‌های اجتماعی طراحی شده‌اند. وقتی طرف‌های مختلف در یک بحث حقایق خاص خود را داشته باشند منجر به دو قطبی شدن در جامعه میشود و بر نتایج انتخابات تأثیرگذار خواهد بود.
تشخیص اخبار جعلی
احتمالاً تا اینجا از خود پرسیده‌اید که چگونه می‌توانید اخبار جعلی را تشخیص بدهید؟ و چگونه از اشتراک گذاری اخبار جعلی به صورت تصادفی جلوگیری کنید. در اینجا ما به ده نکته برای کمک به شما در شناسایی اطلاعات نادرست، تشخیص وب سایت‌های اخبار جعلی و فکر کردن قبل از به اشتراک گذاشتن اشاره خواهیم کرد:
۱- بررسی منبع
آدرس صفحه وب را بررسی کنید. در برخی مواقع سایت‌های جعلی در آدرس اینترنتی خود می‌توانند اشتباهات املایی داشته باشند یا از پسوندهای دامنه معمولی مانند infonet یا offer استفاده می‌کنند.
۲- بررسی نویسنده محتوا
در مورد نویسنده خبر تحقیق کنید که آیا نویسنده فردی واقعی است، آیا از شهرت و سابقه کاری خوبی برخوردار است؟ آیا در مورد زمینه کاری خود تخصص دارد؟ و انگیزه نویسنده را از نوشتن آن محتوا در نظر داشته باشید.
۳- منابع دیگر را بررسی کنید
بررسی کنید که آیا منابع خبری دیگر در این باره مطلبی نوشته‌اند؟ آیا منابع معتبر در محتوای خبری ذکر شده است؟ اخبار واقعی حاوی لینک‌هایی به سایر گزارش‌های معتبر سازمان‌های رسمی است. همچنین، آنها حاوی مصاحبه با افرادی هستند که می‌توانند ادعای خود را تأیید یا رد کنند.
۴- ذهنیت انتقادی را حفظ کنید
بسیاری از اخبار جعلی برای برانگیختن واکنش‌های احساسی قوی مانند ترس یا عصبانیت هوشمندانه نوشته می‌شوند. این سوال را از خود بپرسید که چرا این خبر و داستان نوشته شده است؟ آیا این مقاله یا خبر هدف خاصی از این کار دارد؟ ایا سعی دارد که من به وب سایت‌های دیگر مراجعه کنم؟
۵- بررسی حقایق
خبرهای واقعی دارای حقایق بسیاری هستند (داده‌ها، آمار، نقل و قول افراد معتبر و غیره). اگر خبری دارای چنین مواردی نیست باید دلیل آن را از خود بپرسید. اغلب خبرهای جعلی حاوی تاریخ‌های نادرست یا جدول زمانی دستکاری شده است، بنابراین، برای تشخیص جعلی بودن خبر بهتر است چنین مواردی را در نظر داشته باشید.
۶- بررسی نظرات
حتی اگر مقاله یا خبری معتبر باشد نظراتی که در پایین مقاله نوشته شده‌اند ممکن است معتبر نباشند و توسط ربات‌ها یا افرادی که برای ارائه اطلاعات گمراه کننده یا گیج کننده استخدام شده‌اند به طور خودکار تولید شوند.
۷- تعصبات خود را در نظر بگیرید
همه ما نسبت به برخی از مسائل تعصباتی داریم که می‌توانند بر نحوه پاسخ شما به مقاله تأثیر بگذارند. رسانه‌های اجتماعی می‌توانند اتاق‌های پژواک را با پیشنهاد داستان‌هایی که با عادات، علایق و نظرات موجود شما مطابقت دارند را ایجاد کنند. هر چه بیشتر بتوانید منابع و دیدگاه‌های مختلف را مطالعه کنید، احتمال اینکه بتوانید به نتیجه‌گیری‌های دقیق‌تری برسید بیشتر است.
۸- بررسی طنز بودن محتوا
مطالبی که محتوا طنزآمیزی دارند در بین افراد محبوب هستند و گاهی اوقات مرز بین طنز بودن یا تقلیدی بودن یک داستان مشخص نیست. وب سایت را بررسی کنید تا ببینید آیا آن داستان به طنز یا داستان‌های خنده دار معروف است یا خیر.
۹- بررسی تصاویر معتبر
تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنید ممکن است ویرایش شده باشند. از جمله نشانه‌های تصاویر ویرایش شده شامل خطوط مستقیم در پس زمینه موج‌دار، تصاویر دارای سایه‌های عجیب، لبه‌های ناهموار باشند. توجه داشته باشید که یک تصویر می‌تواند دقیق باشد و به سادگی در یک زمینه گمراه کننده استفاده شود. برای این کار می‌توانید از ابزارهای کمکی مانند Google’s Reverse Image Search برای بررسی منبع تصویر و اینکه تصویر ویرایش یافته است یا خیر استفاده کنید.
۱۰- از سایت‌های حقیقت سنج استفاده کنید
برخی از شناخته شده‌ترین وب سایت‌ها در این زمینه عبارتند از:
- Snopes
- PolitiFact
- Fact Check
- BBC Reality Check
اساس اخبار جعلی به بازنشر، بازنشر یا به اشتراک گذاری اطلاعات نادرست توسط افرادی که آنها را خبرهای واقعی می‌پندارند وابسته است. اگر به اندازه کافی مطمئن نیستید که مقاله‌ای واقعی است یا خیر کمی تأمل کنید.
۱۱- بررسی ویکی پدیا
شاید این موضوع برای شما تعجب آور باشد، اما ویکی پدیا یک منبع عالی برای شناسایی منابع خبری جعلی است. فهرست سایت‌های خبری جعلی روزانه در حال آپدیت شدن است. این فهرست شامل سایت‌هایی مانند American News است که اطلاعات نادرست را از طریق رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند و همچنین سایت‌های طنز که برای انتشار بدافزار استفاده می‌شوند است.
۱۲- استفاده از فناوری
چندین ابزار دیجیتالی وجود دارد که می‌توانید برای مبارزه و شناسایی اخبار جعلی از آنها استفاده کنید. فهرستی که توسط اندیشکده آمریکایی RAND Corporation، تهیه شده است شامل چندین ابزار برای مبارزه با اطلاعات نادرست است.
این ابزارها از افزونه مرورگر مانند BotSlayer که به ردیابی و شناسایی اطلاعات دستکاری شده در توییتر کمک می‌کند تا ابزارهای تأیید و بررسی سوگیری مانند NewsCheck Trust Index و مجموعه‌هایی که مهارت سواد رسانه‌ای مانند NewseumED را ارتقا می‌دهند شامل می‌شوند.
نتیجه‌گیری
داشتن اطلاعات بر تحلیل و نتیجه‌گیری‌های افراد تأثیرگذار است. اطلاعات جعلی و غلط به خصوص اگر در زمینه‌های پزشکی و سیاست باشند می‌توانند تأثیرات مخربی بر گروه‌های اجتماعی و سلامت افراد بگذارند. بنابراین، به منظور اینکه ما ناشر اخبار جعلی و گسترش آنها در فضای آنلاین نباشیم بهتر است تا به راه کارهای ارائه شده در این مقاله توجه داشته باشیم و آنها را در تشخیص اخبار جعلی از خبرهای واقعی به کار بگیریم.