سوسن صادقی – ایران: دولت برای سرعت گرفتن هوش مصنوعی در کشور «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» راه اندازی کرد
رئیس جمهور، معاون علمی و فناوری خود را مأمور تشکیل «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» کرد. از سوی دیگر هم سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران را ابلاغ کرد. دو اتفاق مهمی که به تازگی در حوزه هوش مصنوعی رخ داده است، نشان از توجه به این حوزه از سوی دولت سیزدهم دارد. نظرکارشناسان حوزه هوش مصنوعی را درباره این دو اتفاق مهم جویا شدیم.

برنامه‌ریزی رقابتی برای ذینفعان
محمد خالویی متخصص و پژوهشگر هوش مصنوعی درباره تشکیل شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی معتقد است که در دنیا نهادهای متعددی برای تنظیم‌گری و راهبری منطقه‌ای موضوعات فعالیت دارند. از این رو با توجه به نمایان شدن هوش‌مصنوعی در زندگی مردم و تولید محصولات متنوع آن، در کشور ما هم نیاز است تا مدیریت مناسبی برای پیشرفت هرچه بهتر آن انجام شود. این نهاد باید تمام ذی‌نفعان را شناسایی کرده و برای آنها برنامه‌ریزی رقابتی مناسبی داشته باشد.
خالویی گفت: در کنار بحث مدیریتی، نیازهای صنعتی کلیدی کشور باید شناسایی و تسهیلات لازم جهت پیشبرد مسیر فراهم شود. چنانچه این نهاد نقش خود را به خوبی انجام دهد، مطمئناً در چندسال آینده در همه ابعاد نیازهای کشور از هوش‌مصنوعی برآورده خواهد شد و موجب بهبود زندگی در همه سطوح خواهیم بود، البته این نهاد باید قدرت بالایی داشته باشد تا سایر دستگاه‌ها به آنها پاسخگو باشند و در این صورت است که جایگاه این نهاد مشخص خواهد شد وگرنه به سرنوشت خیلی از نهادهای کوچک که هرازگاهی اطلاعیه‌ای صادر می‌کنند، دچار خواهد شد.
وی افزود: این شورا به دنبال ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی دستگاه‌های ذی‌ربط و کنشگران پیشران در حوزه هوش مصنوعی است و برای این کار باید سازکار مناسبی تدوین شود و در اولویت دستگاه‌های ذی‌ربط و کنشگران پیشران حوزه هوش مصنوعی قرار گیرد.
چنانچه نیازهای راهبردی کلان کشور از سوی این نهاد تعیین و تسهیلات برای رفع نیازها فراهم شود، کافی است در گام بعدی فضایی رقابتی برای حل مشکل ایجاد شود.
در این صورت است که در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین اتلاف انرژی می‌توان به نتیجه رسید. با این رویکرد تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و بزرگ در یک سطح دیده می‌شوند و هر یک می‌توانند به بزرگ‌شدن فکر کنند و موجب پیشرفت آن شرکت‌ها در عرصه پیاده‌سازی و رفع نیازهای کلیدی کشور و در نتیجه رفع مشکلات و نیازهای کشور شوند.
این متخصص هوش مصنوعی مهمترین راه هم‌افزایی را هم تعامل عنوان کرد و گفت: باید همه دستگاه‌های مرتبط و وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف در یکسری از اصول همکلام شده و بایکدیگر در تعامل باشند. به طور مثال در حوزه کشاورزی باید داده‌های مرتبط با آن تا حد امکان در دسترس باشند و دستگاه مربوطه موظف باشند و با سازکاری آن را به نهاد مربوطه ارائه دهند. پیشنهاد می‌شود هر یک از وزارتخانه‌ها یک واحد یا معاونت هوش‌مصنوعی داشته باشند و یکی از وظایف آنها آماده‌سازی داده‌ها و تحلیل‌ها و نیازها باشد و این واحد خود می‌تواند به عنوان همکلام با این نهاد در ارتباط باشد و دقیق‌ترین اطلاعات را برای نهاد فراهم کند.
از این رو این نهاد می‌تواند به صورت کاملاً برخط در زمان‌های مختلف راهبری کند و چنانچه در هر وزارتخانه‌ای نیاز جدیدی تعریف شود، اولین نهادی باشد که از آن مطلع می‌شود و برای آن و رفع نیازهایش برنامه‌ریزی رقابتی ارائه می‌دهد.
وی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان محصولات تولید شده در حوزه هوش‌مصنوعی همواره سودمند باشند و برای توسعه‌دهندگانش چالشی ایجاد نکند، اظهار کرد: یکی از راهکارهای مفید برای مدیریت تولیدات هوش‌مصنوعی، تولید در راستای نیاز است.
چنانچه نهاد مذکور نیازهای کشور را دقیق مشخص کرده باشد، شرکت‌های دانش‌بنیان ضرر نخواهند کرد؛ بخصوص زمانی که بازه زمانی تولید آن محصول برای رفع نیاز در فضای رقابتی برنامه‌ریزی شود، این بحث همیشگی خواهد بود.
مشابه این مدیریت را در تولید محصولات کشاورزی می‌توان مشاهده کرد؛ چنانچه برنامه‌ریزی خاصی از سمت نهادهای بالادستی به کشاورزان صورت نگیرد، هر کشاورز محصول دلخواه خود را طبق تجربه پیشین تولید کرده و در موقع برداشت با چالش‌های خرید یا مشکلات مشابه دیگر مواجه می‌شود ولی چنانچه مدیریت درستی از سوی نهادهای بالادستی اعلام شود، تضمین خرید و پایداری چرخه آن همیشگی است.
خالویی راه تسهیل روند فرصت جهشی هوش‌مصنوعی برای پیشرفت اقتصادی کشور را راهبری درست آن از طریق تسهیل مشکلات ارتباطی فعالیت در حوزه نیازهای کشور عنوان کرد و گفت: چنانچه در حوزه کشاورزی مشکلی وجود دارد، این نهاد باید خود را موظف بداند تا با درنظرگرفتن محدوده رفع نیاز، داده‌ها و دسترسی‌های لازم و همچنین تسهیلات پردازشی مرتبط با هوش‌مصنوعی را فراهم و در گام بعدی فضایی رقابتی برای حل مسأله ایجاد کند.
شاید نگران دسترسی‌ها و ملاحظات داده‌ها باشند ولی می‌توان با سازکارمناسبی برای داده‌ها و مقدمات ورود به فضای هوش‌مصنوعی پیاده‌سازی کرد و لزومی ندارد این داده‌ها خارج از سازمان برود و می‌توان این فضای رقابتی در محل‌های مناسبی درون آن وزارتخانه یا مکانی که نیاز از آن مستخرج شده، باشد.
به گفته وی داده، الگوریتم و پردازشگر سه ضلع کلیدی فعالیت‌های هوش‌مصنوعی هستند و غالب متخصصان داخلی در بحث‌های طراحی مدل‌های هوش‌مصنوعی و الگوریتم‌ها از تبحر خاصی برخوردار هستند. چنانچه در فراهم کردن داده و زیرساخت پردازشی از سمت این نهاد شرایط و سازکاری فراهم شود، می‌توان به پیشرفت اقتصادی در یک برنامه مشخص کوتاه و بلندمدت فکر کرد.
به اعتقاد این پژوهشگر هوش مصنوعی تعدد عناوین مراکز یا نهادهای مختلف می‌تواند دچار سردرگمی شود چنانچه این مرکز پتانسیل خود را در تسهیلگری فضای اعلام نیازهای کشور و ایجاد بستری رقابتی با ارائه تسهیلات زیرساختی به همراه فراهم‌سازی سازکارداده‌ای رفع هر نیاز باشد، آن موقع این مرکز می‌تواند گامی نوین در مسیر پیشرفت کشور بردارد.
خالویی گفت: تفکیک شورای راهبردی و مرکز ملی هوش‌مصنوعی به نظرم جالب نیست و بهتر است که ادغام شوند ولی باید در درون مرکز ملی هوش مصنوعی واحدی با عنوان شورای راهبردی باشد. در واقع افزایش تعداد بازیگران موجب سردرگمی‌ها، اتلاف زمان و مشکلات مشابه می‌شود. در اغلب سازمان‌ها، شورای راهبری سازمان وجود دارد و پیشنهادم این است که شورای راهبری در درون مرکز باشد و نقش آن تعیین راهبردها و چشم‌اندازهای رفع نیاز‌های کشور و
اولویت‌بندی آنها و وظیفه مرکز ملی اجرای آنها با لحاظ تمام موارد بیان شده نظیر رقابتی کردن فضا و امثال آن باشد.

ارائه گزارش عملکرد دوبار در سال
ناصر مزینی استاد هوش مصنوعی دانشگاه علم و صنعت معتقد است از آنجایی که طبق درخواست مقامات بالادستی کشور ما باید جزو 10 کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی قرار بگیریم بنابراین تشکیل ملی شورای راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی و از سوی دیگر ابلاغ سند هوش مصنوعی موضوع‌های بسیار پراهمیتی است.
مزینی با بیان اینکه تشکیل شورا و مرکز ملی هوش مصنوعی از سوی دیگر ما را نگران کرده است، گفت: نگرانیم به سرنوشت دیگر شوراها و مراکز ملی دچار شود همان‌طور که از این دست شورا و مراکز تشکیل شده ولی تنها در موارد خاص و بحرانی تشکیل جلسه می‌دهند و از خروجی این جلسات هم مطلع نمی‌شویم؛ از این رو می‌ترسیم این دو تا هم به سرنوشت این دسته از شوراها و مراکز تبدیل شود.
وی افزود: ایجاد یک مرکز ملی خاص برای هوش مصنوعی به سازکار اجرایی و اداری دولتی نیاز دارد و بنابراین بدنه دولتی زیاد خواهد شد ولی با این حال باید دید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چه برنامه‌ریزی برای این مرکز دارد و امیدواریم به گونه‌ای این مرکز پیش رود که سالی دوبار گزارش اقدام‌هایی که قرار است در این مرکز برنامه‌ریزی و اجرا شود، منتشر شود تا بدانیم بحث هوش مصنوعی چقدر در کشور توسعه یافته است.
این استاد دانشگاه درباره سند ملی هوش مصنوعی هم با اشاره به اینکه این سند هنوز منتشر نشده است تا بتوانیم درباره آن نظر دقیقی ارائه دهیم، گفت: این حوزه هم به سند راهبردی برای توسعه نیاز دارد سند باید به گونه‌ای تدوین شده باشد که در هوش مصنوعی ایده تا ثروت در این حوزه شکل بگیرد و با هماهنگی تمام بخش‌هایی که در این موضوع مأموریت دارند به اهداف تعیین شده دست یابند.
مزینی یادآور شد که دو کشور اطراف ما برنامه‌ریزی کلانی در حوزه هوش مصنوعی انجام داده‌اند و عدد و رقمی که در نظر گرفته‌اند، قابل تصور نیست و در مقیاس مقایسه ما در آن حد و اندازه نیستیم که رقابت کنیم.
به گفته وی، اگر هدفمان این است که در بین 10 کشور برتر هوش مصنوعی قرار بگیریم خوب است که برای خود روشن کنیم که اگر می‌خواهیم به این رتبه برسیم دارای اقتضائاتی مانند سرمایه‌گذاری کلان و حفظ نیروی متخصص هوش مصنوعی است تا به اهداف تعیین شده برسیم.
به اعتقاد این استاد دانشگاه، اسناد بالادستی در کشور زیاد است ولی در اجرا مشکل دارند؛ از این رو امیدواریم این سند واقعاً اجرایی شود و تأثیرگذار باشد و باید دید این سند چقدر می‌تواند انسجام و هماهنگی و سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت و اهتمام مسئولان را به ارمغان آورد.
مزینی گفت: هوش مصنوعی به سرمایه‌گذاری اساسی در حوزه زیرساخت محاسباتی نیاز دارد. هوش مصنوعی تقریباً جزو جدایی‌ناپذیر آن محاسبات سریع است بنابراین وجود این مراکز ضروری است.
تهیه کارت‌های گرافیکی جی پی یو بسیار ضروری است و امیدواریم در این زمینه مرکزی چه از سوی دولت و چه بخش خصوصی (با حمایت دولت) در کشور راه‌اندازی شود و این کارت ها را وارد کنیم چون بدون این ابزار نمی‌توانیم توسعه‌ای داشته باشیم. حفظ سرمایه انسانی و نگهداشت آنها و حمایت از استارتاپ‌ها و پژوهش‌های کاربردی؛ هم برای رسیدن به اهداف بااهمیت است.
به گفته وی، یکی از مواردی که می‌توان از پیشبرد توسعه هوش مصنوعی اطمینان حاصل کرد، پیگیری رسانه‌ای از اقدام‌های انجام شده است چون در پیشبرد اهداف اقدام‌ها حرف اول را می‌زنند. کشورهای همسایه گام‌های بزرگی را برای هوش مصنوعی برداشته‌اند و باید برنامه دقیق، بموقع و سریع اجرایی شود تا شاهد افق روشن در این حوزه باشیم.