معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی خبر داد: کاربرد هوش مصنوعی در اعتبارسنجی خرد مشتریان بانکی
کاربرد هوش مصنوعی در گردآوری داده‌های مورد نیاز برای نظام اعتباری خرد، به‌کارگیری هوش مصنوعی در تصمیم اعتباری به‌منظور کاهش نرخ نکول بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در نظام اعتبارات خرد و ارزیابی ریسک و ارزیابی اعتباری با استفاده از هوش مصنوعی ازجمله موضوعاتی است که می‌توان از فناوری هوش مصنوعی در شمول مالی و اعتبارسنجی از آن کمک گرفت.
به گزارش روابط عمومی شرکت ملی انفورماتیک، موضوعاتی نظیر دسترسی آسان‌تر شهروندان به خدمات بانکی به‌ویژه دسترسی بیشتر به تسهیلات ازجمله مسائلی است که بانک مرکزی برای آن به دنبال راهکار با استفاده از فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی است. برای درک بهتر آنچه بانک مرکزی به دنبال راهکار برای آن می‌گردد، آمنه نادعلی‌زاده، معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی معتقد است که ایران فضای رشد مناسبی برای لندتک‌ها دارد. ایران در شاخص ارائه تسهیلات به افراد بالای ۱۵ سال، ارائه کارت اعتباری به افراد بالای ۱۵ سال یا شاخص نسبت تسهیلات به پس‌انداز و غیره وضعیت مناسبی ندارد و علت اصلی این موضوع نیز این است که اعتبارسنجی در کشور به‌خوبی شکل نگرفته است. در ادامه گزارش کامل این گفت‌و‌گو را می‌خوانید.
اینوتکنیک؛ برقراری رابطه بین سیاست‌گذار و حوزه آکادمیک
نادعلی زاده در ابتدای صحبت‌هایش با اشاره به کمکی که رویدادهایی نظیر اینوتکنیک هوش مصنوعی می‌توانند به سیاست‌گذار پولی داشته باشند، توضیح داد: «بانک مرکزی در فضای اجرایی با چالش‌هایی روبه‌روست که با مشورت خبرگان بانکی سعی دارد این چالش‌ها را حل کند. کمک‌گرفتن از فضای آکادمیک یا حتی فضای فین‌تک می‌تواند نگاه جدیدی در اختیار سیاست‌گذار قرار دهد تا با استفاده از این نگاه جدید، به مسئله خود از زاویه دیگری بنگرد و سیاست‌های خود را با آن همگام سازد. رویدادهایی مانند اینوتکنیک هوش مصنوعی در این مورد می‌تواند مؤثر باشد. هرچند که این رویداد و مخاطبان آن در ابتدای فعالیت خود قرار دارند، ولی در آینده می‌تواند محصولات و ایده‌های خود را با درک بهتر شرایط سیاست‌گذار و تنظیم‌گر یا انتخاب راهکارهای خلاقانه در اختیار بانک مرکزی قرار دهد.»
او ادامه داد: «از آنجا که این رویداد نوپاست، قاعدتاً انتظار نداشتیم که نتایج ملموسی از آن استخراج شود، ولی فکر می‌کنم در ادامه راه این رویداد به بلوغ رسیده و می‌تواند به برقراری رابطه بین سیاست‌گذار با حوزه آکادمیک منجر شود. این ارتباط در به‌هنگام‌سازی سیاست‌های پولی بانک مرکزی بسیار مؤثر است. با وجودی که اولین دوره اینوتکنیک در حال برگزاری است، ولی کیفیت ایده‌ها، طرح‌ها و محصولات آن در سطح مناسبی قرار دارد. انتظار دارم اینوتکنیک در سال‌های آینده هم بتواند با شرایط بهتر برگزار شود.»
ایران فضای رشد مناسبی برای لندتک‌ها دارد
معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با اشاره به تأثیر رویدادهایی نظیر اینوتکنیک به شمولیت مالی تشریح کرد: «اینوتکنیک هوش مصنوعی می‌تواند کمک شایان توجهی به شمول مالی داشته باشد. شمولیت مالی به معنای آن است که چند درصد از افراد به خدمات بانکی دسترسی راحت، آسان و کم‌هزینه‌ای دارند. این یک تعریف مشخص و استاندارد بین‌المللی است و بر اساس این تعریف، یکسری از شاخص‌ها تعریف می‌شوند. گزارش فینتکس بانک جهانی هم بر اساس این شاخص‌ها، کشورها را از نظر شمولیت مالی با یکدیگر مقایسه می‌کند. در گزارش اخیر فینتکس که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، ایران به لحاظ سطح خدمات بانکی در وضعیت مناسبی قرار دارد.»
او ادامه داد: «شمولیت مالی دارای دو بعد خدمات اولیه و خدمات ثانویه است. بعد خدمات اولیه دسترسی به خدمات بانکی و حساب‌های بانکی از طریق اینترنت‌بانک، همراه‌بانک یا هر ابزار نوین دیگری را اندازه‌گیری می‌کند که در این زمینه ایران رتبه خوبی را داراست. اما در بعد دیگر که خدمات ثانویه و دسترسی افراد به تسهیلات بانکی است، ایران رتبه مناسبی ندارد. این شاخص می‌تواند به ریشه‌کن‌کردن فقر در جامعه کمک بسیاری کند.»
به گفته نادعلی زاده این موضوع نشان می‌دهد که ایران فضای رشد مناسبی برای لندتک‌ها دارد. ایران در شاخص ارائه تسهیلات به افراد بالای ۱۵ سال، ارائه کارت اعتباری به افراد بالای ۱۵ سال یا شاخص نسبت تسهیلات به پس‌انداز و غیره وضعیت مناسبی ندارد و علت اصلی این موضوع نیز این است که اعتبارسنجی در کشور به‌خوبی شکل نگرفته است.
معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی گفت: «من فکر می‌کنم اتفاقاً اینجاست که رویدادهایی مانند اینوتکنیک یا راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند در الگوهای اعتبارسنجی به بانک مرکزی کمک کنند. متأسفانه در اولین رویداد اینوتکنیک طرحی را ندیدم که چندان مرتبط با اعتبارسنجی باشد. البته طرحی بود که ریسک اعتباری بانک‌ها را اندازه‌گیری می‌کرد، ولی بیشتر طرح‌ها مربوط به خدمات اولیه یعنی دسترسی افراد به شعب یا احراز هویت یا دستیارهای غیرحضوری برای افراد کم‌برخوردارتر بود تا مشتریان بتوانند از خدمات بانکی و دسترسی به حساب‌های خود بیشتر منتفع شوند. هوش مصنوعی می‌تواند الگوریتم‌های مناسبی از رفتار مشتری، نحوه پرداخت‌ها و ارزیابی اعتباری وی به بانک مرکزی ارائه کند که در اعتبارسنجی بسیار مهم هستند.»
نادعلی زاده معتقد است تقویت اعتبارسنجی باعث میشود ریسک اعتباری بانک‌ها، هزینه پول و ریسک نکول کاهش یابد و بانک‌ها و مؤسسات اعتباری رغبت بیشتری برای ارائه تسهیلات به مشتریان داشته باشند. همچنین اعتبارسنجی می‌تواند به فین‌تک‌هایی که در حوزه تسهیلات فعال هستند، مانند BNPLها خدمت‌رسانی کند تا بتوانند خدمات خود را با کیفیت بهتری ارائه دهند.
نبود انعطاف لازم برای اعطای تسهیلات
نادعلی‌زاده در پایان افزود: «در حال حاضر یک شرکت اعتبارسنجی در کشور وجود دارد که ریسک اعتباری افراد را رتبه‌بندی می‌کند و بانک‌ها بر اساس این رتبه‌بندی، تصمیم می‌گیرند که آیا به آن مشتری تسهیلات ارائه کنند یا خیر. با این حال، هنوز در آیین‌نامه‌ها و قوانین بانک مرکزی درباره اینکه یک بانک به یک مشتری دارای رتبه «الف» با چه نرخی و به مشتری دارای رتبه «ب» با نرخ دیگری تسهیلات بدهد، انعطاف لازم وجود ندارد و نرخ سود تسهیلات بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار تعیین میشود. با این حال انتظار می‌رود در آینده چنین رویکردی اتفاق بیفتد و بانک‌ها در ارائه تسهیلات بین افرادی که دارای رتبه اعتباری بالاتر هستند و افرادی که رتبه اعتباری پایین‌تری دارند، تفاوت در نظر بگیرند.»