قوانین جدید اتحادیه اروپا، اصول اساسی کسب و کار در اینترنت و موبایل را بازنویسی کرده و نحوه درآمدزایی شرکت‌های بزرگ فناوری و دسترسی مصرف کنندگان به خدمات آنها را تغییر می‌دهد.

قانون بازارهای دیجیتال (DMA) اتحادیه اروپا، یکی از سختگیرانه‌ترین قوانین جهان است که قدرت بازار شرکت‌های بزرگ فناوری جهان را هدف قرار می‌دهد و هدف آن، آسان‌تر کردن سوئیچ افراد بین خدمات رقیب مانند پلتفرم‌های شبکه اجتماعی، مرورگرهای اینترنتی و فروشگاه‌های برنامه‌ است. این قانون با جلوگیری از سوءاستفاده از شرکت‌های بزرگ از قدرت بازار و فراهم کردن امکان ورود بازیگران جدید به بازار، درجه بالاتری از رقابت باز و منصفانه در بازار دیجیتالی این بلوک را تضمین می‌کند.

مقررات جدید اتحادیه اروپا در قالب قانون بازارهای دیجیتال، در اول نوامبر سال ۲۰۲۲ تصویب شد. با این حال، بعضی الزامات مانند مطلع کردن کمیسیون اروپا از رعایت ضوابط دروازه بانی، در ماه مه سال ۲۰۲۳، قابل اجرا شد. شرکت‌هایی که به عنوان دروازه‌بان توسط کمیسیون اروپا تعیین شدند هم تا مارس سال ۲۰۲۴ مهلت یافتند تا عملکردشان مطابق با این قانون باشد.

کمیسیون اتحادیه اروپا در سپتامبر گذشته، ۲۲ سرویس از شرکت‌های بزرگ فناوری را به عنوان «دروازه بان» خدمات آنلاین، تعیین کرد. این به معنای آن است که این شرکت‌ها ملزم می‌شوند برنامه‌های پیام‌رسان خود را با رقبا هماهنگ کنند و به کاربران اجازه دهند تصمیم بگیرند که کدام اپلیکیشن‌ها را از قبل روی دستگاه‌های خود نصب کنند. این شرکت‌ها شامل آلفابت، آمازون، اپل، متا، مایکروسافت و بایت دنس (مالک تیک تاک) هستند که شش ماه مهلت یافتند تا برای رعایت این قانون، آماده شوند.

هنگامی که اتحادیه اروپا از شش دروازه‌بان شامل آلفابت، آمازون، اپل، بایت دنس، متا و مایکروسافت نام برد، فهرست مذکور را در دسته‌های مختلف تقسیم کرد و هر دسته، شامل خدمات اصلی پلتفرم بود. به همین دلیل، بعضی از شرکت‌ها در چند فهرست، ظاهر شدند. به عنوان مثال، گوگل که سرویس‌های متعددی را اداره می‌کند، می‌تواند به عنوان دروازه‌بان خدمات شامل خدمات متعددی نظیر گوگل مپ، گوگل پلی، گوگل شاپینگ قرار بگیرد اما این شرکت سیستم ارسال تبلیغات، مرورگر وب کروم، سیستم عامل اندروید، موتور جستجو و پلتفرم اشتراک گذاری ویدئوی یوتیوب را هم دارد.

شرکت متا (شرکت مادر واتس‌اپ) هم در دسته‌های مختلفی قرار گرفته است. این شرکت، دو شبکه اجتماعی بزرگ فیس بوک و اینستاگرام، سرویس واسطه‌گری متا مارکت‌پلیس و یک پلتفرم تبلیغاتی را اداره می‌کند. علاوه بر این سرویس‌ها، متا در یک شاخه، پیشرو است و آن هم اپلیکیشن پیام‌رسان است.

اما این مقررات جدید مشمول چه خدماتی می‌شود؟

تحت این قانون، سرویس‌های دروازه‌بان اکنون باید قبل از ردیابی کاربر برای اهداف تبلیغاتی، رضایت صریح او را کسب کنند. مشتریان تجاری که از خدمات تبلیغات آنلاین ارائه شده توسط آمازون، گوگل و متا استفاده می‌کنند، همچنین این اختیار را خواهند داشت که داده‌های جمع‌آوری‌شده در رابطه با کمپین‌های خود را درخواست کنند. این داده‌ها، منبع ارزشمندی است که اغلب از مشتریان تجاری پنهان می‌مانند.

فروشگاه‌های اپلیکیشن

اپل و گوگل وادار خواهند شد فضایی را برای فروشگاه‌های اپلیکیشن شخص ثالث در دستگاه‌های iOS و اندروید، فراهم کنند. در حال حاضر، کاربران اندروید در فرآیندی که به عنوان «ساید لودینگ» شناخته می‌شود، می‌توانند اپلیکیشن‌ها را از منابع جایگزین نصب کنند، اما اغلب لازم است که تنظیمات امنیتی خاصی را غیرفعال کنند. اپل نسبت به ساید لودینگ برای منظور امنیتی، هشدار داده است.

کارشناسان صنعت پیش‌بینی کرده‌اند سیلی از فروشگاه‌های اپلیکیشن جدید پس از اجرایی شدن قوانین جدید، راه اندازی خواهند شد و پتانسیل قراردادهای انحصاری به این معناست که بازی‌ها و برنامه‌های خاصی ممکن است فقط از طریق فروشگاه‌های منتخب، قابل دانلود باشند.

به گفته بن وود، مدیر عامل شرکت تحلیل صنعت «سی‌سی‌اس اینسایت»، استارتاپ‌های کوچک‌تر و همچنین شرکت‌های بزرگی مانند آمازون و مایکروسافت، ممکن است سعی کنند مصرف‌کنندگان و توسعه‌دهندگان را به فروشگاه‌های اپلیکیشن خود جذب کنند.

اپلیکیشن‌های پیش فرض

تحت مقررات جدید اتحادیه اروپا، درست مانند مورد فروشگاه‌های اپلیکیشن، مصرف کنندگان دیگر مجبور نخواهند بود از اپلیکیشن‌های پیش فرض مانند مرورگر وب سافاری در آیفون یا نقشه گوگل در گوشی اندروید، در دستگاه‌های خود استفاده کنند. شرکت‌های دروازه بان باید به کاربران اجازه دهند به راحتی از فروشگاه اپلیکشن پیش فرض، مرورگر وب، ابزارهای ناوبری و سایر اپلیکیشن‌ها به ابزار منتخب خود، سوئیچ کنند. به عنوان مثال، به کاربران یک صفحه انتخاب با طیفی از گزینه ها برای تنظیم دستگاهشان، عرضه کنند.

تجارت الکترونیکی، موتورهای جست‌وجو و شبکه اجتماعی

سرویس‌هایی مانند فروشگاه آمازون، فید محتوای فیس‌بوک و موتور جست‌وجوی گوگل اجازه نخواهند داشت سرویس‌ها و محصولات خود را نسبت به گزینه‌های دیگر، در رتبه بندی ترجیحی قرار دهند.

هم اکنون غول خرده‌فروشی آنلاین آمازون به دلیل ادعاهایی مبنی بر این که محصولات خود را بر محصولات فروشندگان شخص ثالث در پلتفرمش، در اولویت قرار داده، با تفحص جهانی مواجه شده است.

پیام‌رسانی

تحت این قوانین، قابلیت تعامل پذیری قانون بازارهای دیجیتال، برنامه‌های پیام‌رسان دروازه‌بان‌ها، دیگر به صورت مستقل از سایر برنامه‌های پیام رسان فعالیت نخواهند کرد. اتحادیه اروپا تاکنون فقط سرویس‌های پیام‌رسان فیس‌بوک و واتس‌اپ متا را مشمول این قوانین کرده است. با اجرایی شدن این قانون، کاربران این پیام‌رسان‌ها می‌توانند به مخاطبانشان در اپلیکیشن‌های دیگر مانند سیگنال یا تلگرام، پیام دهند. به عبارت دیگر، افرادی که از سیگنال، تلگرام یا اسنپ چت استفاده می‌کنند، قادر خواهند بود به کاربران واتس‌اپ و مسنجر پیام ارسال کنند بدون این که مجبور باشند یک حساب واتس‌اپ یا مسنجر داشته باشند.

آی‌مسیج اپل از این مقررات معاف شده است. اپل اعلام کرده است که استفاده از آی‌مسیج حتی در دستگاه‌هایش در مقایسه با سرویس‌های رقیب در اتحادیه اروپا، اندک است و آی‌مسیج، کانال مهمی برای کسب و کارها به منظور دسترسی به مخاطبان در این بلوک نیست.

چه کسانی از قانون بازارهای دیجیتال سود می‌برند؟

در حالی که قانون بازارهای دیجیتال، شرکت‌های بزرگ فناوری را هدف قرار می‌دهد، طیف گسترده ای از سازمان‌ها از الزامات قانون مذکور سود می برند.

مصرف کنندگان: دسترسی به خدمات بیشتر و بهبود یافته، گزینه‌های بیشتر برای تغییر ارائه دهندگان، دسترسی مستقیم به خدمات، قیمت رقابتی‌تر، حفاظت بهتر از داده‌ها.

شرکت‌ها: انصاف بیشتر در بازار برای شرکت‌های کوچکتر که به خدمات ارائه شده توسط دروازه‌بان وابسته هستند.

دروازه‌بان‌ها: فرصت‌ها را برای نوآوری و عرضه محصولات و خدمات جدید حفظ می‌کنند و شفافیت بیشتری درباره شیوه‌های تجاری مشروع خواهند داشت.

استارتاپ‌های فناوری و نوآوران: فرصت‌های جدید برای رقابت در پلتفرم‌های آنلاین و در اکوسیستم دیجیتال بدون نیاز به رعایت شرایط و ضوابط دشوار شخص ثالث که رشد را متوقف می‌کند.

عدم رعایت این قانون چه عواقبی خواهد داشت؟

کمیسیون اروپا، نهاد انحصاری برای اعمال قانون بازارهای دیجیتال است. اگر این کمیسیون، متوجه شود دروازه‌بانی، به تمهیدات قانون بازارهای دیجیتال عمل نکرده است، می‌تواند جریمه‌ای معادل حداکثر ۱۰ درصد از گردش مالی سالانه دروازه بان مربوطه، صادر کند.

اگر دروازه‌بان، در مدت هشت سال، عدم رعایت این قانون را تکرار کند، جریمه صادره از سوی کمیسیون اروپا، می‌تواند معادل حداکثر ۲۰ درصد از گردش مالی دروازه‌بان مربوطه باشد.

همچنین کمیسیون اروپا می‌تواند به راه‌کارهای ساختاری مانند وادار کردن یک سازمان به واگذار کردن بخش‌هایی از کسب و کار خود، متوسل شود.

قانون جدید بازارهای دیجیتال نشان می‌دهد کسب‌وکارهایی که در اتحادیه اروپا فعالیت می‌کنند نمی‌توانند نحوه جمع‌آوری و مدیریت داده‌های شخصی را هنگام رعایت قوانین اتحادیه اروپا نادیده بگیرند. به عنوان مثال، دروازه‌بان‌های مشمول قانون بازارهای دیجیتال، باید قبل از استفاده از داده‌های شخصی کاربران برای اهداف تبلیغاتی، از کاربران رضایت بگیرند.

واکنش دروازه‌بان‌ها به قانون بازارهای دیجیتال

بدون هیچ تعجبی، شرکت‌های بزرگ فناوری از الزامات جدیدشان، خوشحال نیستند و واکنش‌های گوناگونی داشته اند. بعضی از آنها ناخشنودی خود را اعلام کردند و برخی دیگر، وکیلانشان را به کار گرفته و تلاش کردند تصمیمات کمیسیون را به چالش بکشیند.

شرکت متا مدعی شد تاخیر در عرضه اپلیکیشن جدید «تردز» در اروپا، به دلیل نگرانی نسبت به رعایت قانون بازارهای دیجیتال بوده است. آمازون در ژوئیه گذشته، بر سر مشخص شدن این شرکت به عنوان یک پلتفرم بسیار بزرگ، کمیسیون اروپا را به چالش کشید.

گوگل اعلام کرد تغییراتی ایجاد خواهد کرد و در یک پست وبلاگ گفت: هدف ما اعمال تغییراتی است که با مقررات جدید مطابقت داشته باشد و در عین حال، تجربه کاربر را حفظ می‌کند و محصولات ارزشمند، نوآورانه و ایمن را برای کاربران اروپایی ارائه می‌دهد.

مایکروسافت موفق شد معافیت از این قانون را برای بعضی از خدماتش دریافت کند. کمیسیون اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد پس از پنج ماه تحقیق، این کمیسیون دریافت که آی‌مسیج، بینگ، ایج و تبلیغات مایکروسافت، به عنوان سرویس‌های دروازه بان، واجد شرایط نیستند.

برخورد اپل و تیک تاک چندان مثبت نبود و اپل، در خصوص ریسک‌های حریم خصوصی و امنیت نسبت به قانون بازارهای دیجتال، ابراز نگرانی کرد. با این حال، این شرکت بر تعهد خود برای خنثی کردن این اثرات و ادامه ارائه بهترین محصولات و خدماتش به مشتریان اروپایی، تاکید کرد.

شرکت بایت دنس اعلام کرد به این معیار عمل می‌کند و همزمان، اساسا با این تصمیم مخالف است.

بازتاب اجرای قانون بازارهای دیجیتال فراتر از اتحادیه اروپا می‌رود

تلاش کمیسیون برای ایجاد چشم‌انداز فناوری رقابتی‌تر برای مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها نه فقط در اروپا، بلکه در در سرتاسر جهان ملموس‌خواهد شد. تیری برتون، کمیسر بازار داخلی اتحادیه اروپا، در این باره گفته است: سیاست‌گذاران اتحادیه اروپا آگاه هستند که تلاش‌های آنها برای تنظیم مقررات فناوری بزرگ، در سرتاسر جهان به دقت زیر نظر گرفته می‌شود.

در طول سال‌ها، نهادهای تنظیم مقررات ضد انحصارطلبی بروکسل، تلاش کرده‌اند تا با استفاده از قوانین موجود، سلطه بازار شرکت‌هایی مانند مایکروسافت و گوگل را مهار کنند. قانون بازارهای دیجیتال، نشانگر تلاشی جدید و قوی برای تقویت رقابت منصفانه در فضای آنلاین است. برتون در این باره گفته است: زمان آن فرا رسیده بود که اروپا، قوانین بازی خود را از قبل تعیین کند.

به لطف وسعت بازار اروپا، شرکت‌های بزرگ فناوری در اجتناب از قوانین جدید با مشکل مواجه خواهند شد و رعایت این قوانین توسط آنها، احتمالا اثرات موجی جهانی خواهد داشت. بعضی از کشورها نظیر انگلیس، تهیه پیش نویس قوانین خود را آغاز کردند و کشورهای دیگر در ماه‌ها و سال‌های آینده، اتحادیه اروپا را با دقت رصد خواهند کرد تا ببینند قانون بازارهای دیجیتال، تا چه حد موفق عمل می‌کند و از آن چه می‌توانند برای خود وام بگیرند.