اول مرداد ۱۳۹۹، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات میزبان اولین سایت 5G ایران شد که رئیس جمهور وقت آن را به صورت ویدئو کنفرانس افتتاح کرد. بیش از دو سال و ۸ ماه از آن روز می‌گذرد؛ اما هنوز نسل ۵ تلفن همراه در ایران پانگرفته و به مرحله استفاده عمومی نرسیده است. هرچند سایت‌های بسیاری نصب شده‌اند، فرکانس آزمایشی اختصاص داده شده و اپراتورها چند هزار میلیارد تومان در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

ورود نسل‌های تلفن همراه به ایران، هرکدام پیچیدگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند. برای ۲.۷۵ ماجرای ترکسل و MMS رخ داد، درباره 3G‌ موضوع اتصالات و تماس تصویری مطرح شد و حالا برای 5G مسئله فرکانس و قفل بودن گوشی‌ها پیش آمده است. در موارد قبلی، ورود نسل جدید فناوری با تولد یک اپراتور همراه بود و این به پیچیدگی‌های کار می‌افزود؛ اما این بار قرار است اپراتورهای موجود تغییر نسل دهند. با این حال، باز هم کار به آسانی پیش نمی‌رود.

وزارت دولت دوازدهم که راه نسل ۵ را به ایران باز کرد، امیدوار بود تا پایان دوره‌اش بتواند این فناوری را به نقطه مطلوبی برساند؛ اما موفق نشد و کار را به دوره سیزدهم سپرد که گمان می‌رفت در نزدیکی با نهادهای تصمیم‌گیر بالادستی بتواند سریع‌تر در این راه حرکت کند؛ اما تاکنون چنین نشده است. آن هم در حالی که این فناوری دیگر نیاز به نگارش پروانه ندارد و حداکثر یک الحاقیه به پروانه اپراتورها افزوده می‌شود.

مجوز می‌خواهد؟
سال ۹۳ و پیش از آنکه دوره انحصار رایتل به پایان برسد، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در مصوبه شماره ۱ جلسه ۱۸۶ خود (مورخ ۷ اردیبهشت ۱۳۹۳) پروانه همراه اول و ایرانسل را به نسل‌های ۳ و بالاتر ارتقا داد. محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطالاعات وقت در آن دوره بر اهمیت این کار بسیار تاکید می‌کرد و آزاد شدن پروانه اپراتورهای همراه از قید فناوری را یکی از دستاوردهای خود می‌دانست. همراه اول و ایرانسل در همان سال و رایتل یک سال بعد این الحاقیه را به پروانه فعالیت خود افزودند و بدین ترتیب، ارتقا شبکه به نسل‌های بعدی، دیگر نیاز به اخذ پروانه جدید ندارد. هرچند احتمالاً وزارت ارتباطات برای هر نسل، الحاقیه جدیدی به پروانه اپراتورها خواهد افزود.

با وجود چنین مصوبه‌ای و شباهت وضعیت اپراتورها در این زمینه، ۲۴ آبان سال گذشته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه جلسه هیات دولت به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «همراه اول مجوز ارائه سرویس نسل 5G را ندارد. ایرانسل از این قابلیت برخوردار است و سرعت خوبی نیز دارد.» آیا مجوز خاصی در این زمینه صادر شده است که رسانه‌ها از آن بی‌خبرند؟ این جمله آنقدر عجیب بود که مدیران هیچ‌کدام از دو اپراتور درباره‌اش سخنی نگفتند و ترجیح دادند موضوع در سکوت به فراموشی سپرده شود.

به نظر می‌رسد این سیاست، پاسخ مناسبی گرفت و ۱۷ بهمن دو سایت 5G همراه اول با حضور وزیر ارتباطات و معاونانش در یزد افتتاح شد. ۲۶ بهمن نیز چهل و پنجمین سایت 5G همراه اول در استان مازندران با حضور عیسی زارع‌پور به بهره‌برداری رسید. این افتتاح‌ها زمانی انجام شدند که رابطه وزارت ارتباطات با شرکت مخابرات ایران دوباره به وضعیت مطلوب بازگشت و وزیر روز ۱۸ بهمن در مراسم افتتاح پروژه‌های شرکت مخابرات ایران حضور پیدا کرد.

بدین ترتیب موضوع مجوز برای راه‌اندازی 5G نیز به فراموشی سپرده شد تا همراه اول نیز مانند ایرانسل، در انتظار تعیین تکلیف باند فرکانسی باشد.

فرکانس حتماً می‌خواهد
شاید راه‌اندازی 5G در مرحله آزمایشی نیاز به مجوز کتبی و الحاقیه پروانه نداشته باشد؛ اما حتماً فرکانس لازم دارد. فرکانسی که از سال‌های پایانی دهه ۹۰ محل اختلاف دو اپراتور بوده و هنوز تعیین تکلیف نشده است.

بهمن ۹۹ در نشست تخصصی 5G نسترن محسنی، معاون وقت امور رادیویی سازمان تنظیم مقررات اعلام کرد باند ۳۵۰۰ مگاهرتز برای ایجاد پوشش 5G به مزایده گذاشته خواهد شد. چند ماه بعد و در بهار ۱۴۰۰ محسنی گفت تکلیف این مزایده در خرداد ماه همان سال مشخص خواهد شد.

محدوده فرکانسی بین ۳۵۰۰ تا ۳۷۰۰ مگاهرتز که اصطلاحاً باند ۳۵۰۰ خوانده می‌شود، فرکانسی است که برای 5G مورد استفاده قرار می‌گیرد و اپراتورها می‌گویند حداقل به ۱۰۰ مگ پهنای باند برای ایجاد پوشش نیاز دارند. بخشی از این محدوده هم‌اکنون در اختیار مبین‌نت، زیتل و ایرانسل است که سرویس TDLTE ارائه می‌کنند. همین موضوع باعث ایجاد اختلاف نظر بین دو اپراتور شده و هرکدام انتظار دارند تکه باندی به آنها اختصاص داده شود که یک‌تکه باشد.

وقتی رگولاتوری برای اولین بار از برگزاری مزایده برای اختصاص باند فرکانسی صحبت کرد، اپراتورها و به خصوص همراه اول استقبال چندانی از این موضوع نکردند؛ اما اکنون به نظر می‌رسد کسی به این موضوع مشکلی ندارد و فقط، محدوده‌ای که قرار است اختصاص داده شود، محل بحث است. این در حالی است که شنیده می‌شود برخی نهادهای نظامی هم خواستار در اختیار گرفتن ۱۵ مگ در ابتدا و انتهای این باند فرکانسی هستند و همین موضوع، اندکی بر پیچیدگی‌های مسئله می‌افزاید.

هرچه بود، در حالی که محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت قبل وعده داده بود تا پایان آن دولت، با استفاده از 5G عقب‌ماندگی‌ها در زمینه اینترنت ثابت را جبران می‌کند، اما در آخرین گفت‌وگوی خود با پیوست از شکست خود خبر داد و گفت: «به نظر می‌رسد بنا بر این گذاشته‌ شده که بعد از دولت دوازدهم و با دولت سیزدهم آن را پیش ببرند و بررسی کنند.» اما دو سال و نیم پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، همچنان تکلیف باند فرکانسی 5G مشخص نشده و به نظر می‌رسد پیچیدگی‌های این موضوع، بیشتر از آن است که آذری جهرمی تصور می‌کرد. در آخرین اظهار نظر در این رابطه، امیر محمدزاده لاجوردی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اواخر دی ماه سال گذشته به پیوست گفت: «جلسات تصمیم‌گیری کمیسیون تنظیم مقررات برای 5G برگزار شده؛ اما نیازمند یک سری اصلاحات است که داریم روی آن کار می‌کنیم و امیدوار هستیم تا پایان امسال بتوانیم مزایده این دو بلوک فرکانسی را انجام دهیم و کمک کنیم که اپراتورها هم بتوانند برای خرید تجهیزات، تامین بودجه کنند.‌» اما سال به پایان رسید و اتفاقی در این زمینه رخ نداد. این در حالی است که اپراتورها از راه‌اندازی سایت‌های نسل ۵ در اقصا نقاط کشور خبر می‌دهند.

سایت نصب می‌کنیم
پس از روزهای پایانی سال ۹۹ که دو اپراتور همراه با سروصدای فراوان، سایت‌های نسل ۵ خود را در چند شهر کشور افتتاح کردند، سکوتی نسبی در این زمینه حاکم شد. این در حالی بود که همان زمان شنیده می‌شد همراه اول چند صد سایت جدید خریداری کرده است؛ اما این اپراتور تا زمستان سال جاری عملا خبری در این رابطه منتشر نکرد و پس از آنکه رابطه مخابرات با وزارت ارتباطات بهبود پیدا کرد، ابتدا از راه‌اندازی دو سایت در یزد خبر داد و ناگهان ۲۶ بهمن ماه اعلام کرد تعداد سایت‌هایش به ۱۰۳۳ عدد رسیده است. مشخص نیست سکوت همراه اول، به دلیل رابطه معمولاً شکرآب میان مخابرات و وزارت ارتباطات بوده یا این اپراتور ترجیح داده است با چراغ خاموش به راه خود ادامه دهد.

برخلاف همراه اول، ایرانسل هر از چند گاهی، خبری درباره تعداد سایت‌های 5G خود منتشر می‌کند. ۲۹ مهر ماه ۱۴۰۲ در مراسم سالگرد آغاز به کار اپراتور دوم، اعلام شد تعداد سایت‌های 5G ایرانسل به ۶۵۰ عدد رسیده است. چند روز بعد، بیژن عباسی آرند مدیرعامل ایرانسل در همایش ملی نسل پنجم ارتباطات در ایران، از دو برابر شدن تعداد سایت‌های 5G این اپراتور تا پایان سال ۲۰۲۴ میلادی خبر داد و ۱۲ بهمن روابط عمومی این اپراتور اعلام کرد تعداد سایت‌های نسل پنج ایرانسل به ۸۴۵ رسیده است.

در همین حال ۷ دی ماه سال گذشته رگولاتوری اعلام کرد از اپراتورها تعهد گرفته است تا پایان سال ۱۴۰۳ تعداد سایت‌های 5G‌ در شبکه اپراتورها به ۱۰ درصد شبکه آنها برسد. براساس آخرین آمار اعلام شده، همراه اول حدود ۲۱ هزار سایت در شبکه خود دارد و ایرانسل نیز حدود ۱۶ هزار و ۶۰۰ سایت. با احتساب این اعداد می‌توان گفت تا پایان سال ۱۴۰۲ نزدیک ۱۹۰۰ سایت 5G در کشور نصب و راه‌اندازی شده و هر کدام از اپراتورها باید تا پایان سال جاری تعداد سایت‌های نسل ۵ خود را دو برابر کنند.

با وجود آنچه انجام شده، هنوز کاربران وجود 5G در کشور را احساس نمی‌کنند. این موضوع، بیش از هر چیز به مشکل گوشی‌های تلفن همراه بازمی‌گردد.

5G قفل است
گزارش تحقیقاتی شرکت کانترپوینت که اواخر سال گذشته منتشر کرد، نشان می‌داد تعداد گوشی‌های هوشمند مجهز به 5G در بازار ایران در سال ۲۰۲۳ رقمی بین ۲۰ تا ۵۰ درصد گوشی‌ها بوده است. حتی اگر این آمار، دقیق هم باشد، باز مشکل بزرگتری بر سر راه وجود دارد. بخش بزرگی از بازار تلفن همراه ایران در اختیار گوشی‌های سامسونگ است؛ اما این شرکت هنوز امکان سرویس‌گیری 5G را برای ایرانی‌ها فعال نکرده است. به بیان دیگر، 5G‌ روی عمده گوشی‌های سامسونگ موجود در بازار ایران، قفل است و فقط گوشی‌های شائومی می‌توانند از این سرویس استفاده کنند. این قابلیت در برخی گوشی‌های آیفون نیز فعال شده است؛ اما از آنجا که نسخه‌های بعد از آیفون ۱۳ در ایران رجیستر نمی‌شوند، باز ضریب نفوذ 5G در این گوشی‌های این برند نیز کاهش پیدا می‌کند.

اپراتورهای همراه بارها گفته‌اند که در این زمینه نامه‌نگاری‌هایی با تولیدکنندگان گوشی و حتی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات (ITU) انجام داده‌اند. همچنین رئیس رگولاتوری در این زمینه گفته است: «داریم پیگیری می‌کنیم. این موضوع به عوامل بسیاری وابسته است؛ از خود اپراتور گرفته تا اینکه این برند و مدل توسط چه وارد کننده‌ای وارد کشور شده، برای چه ناحیه و منطقه‌ای ساخته شده است و همکاری خود کشور سازنده. این مسائل در کنار هم تاثیرگذار خواهد بود که کاربر نهایی بتواند از سیستم 5G‌ استفاده کند.» اما هنوز اتفاقی در این زمینه رخ نداده و در نتیجه کاربران نمی‌توانند 5G را مانند نسل‌های قبل تلفن همراه به سادگی استفاده کنند.

با توجه به اینکه رگولاتوری اپراتورها را ملزم به توسعه نسل ۵ کرده است، باید در سال جاری منتظر انتشار اخبار جدیدی در این رابطه باشیم. اخباری غیر از افتتاح سایت‌های جدید.