سال 1402، اگرچه بدترین سال برای استارتاپ‌ها نبود و شرکت‌های نوپا دوران سخت‌تر از این را هم گذرانده‌اند، اما پلمب‌شدن شرکت‌هایی از جمله دیجی‌کالا، فیلتر طاقچه و تعلیق مجوز ازکی وام در یک برهه کوتاه و بازداشت مدیرعامل دیجی‌کالا به اتهام تبلیغات توهین‌آمیز، سال سختی را برای شرکت‌های این حوزه رقم زد؛ آن‌هم در شرایطی که این شرکت‌ها افزون‌بر تلاش برای بقا در شرایط کیفیت و سرعت پایین اینترنت، ناچار بودند با موارد دیگری از جمله کمبود نیروی انسانی و مهاجرت نیروی کار هم دست‌و‌پنجه نرم کنند.

کمبود نیروی انسانی، مهاجرت نیروی کار و سرعت و کیفیت پایین اینترنت از دغدغه‌های مشترک شرکت‌های استارتاپی است؛ اگرچه بسیاری از استارتاپ‌ها همان زمان که کار را شروع می‌کنند، به این موضوع واقف هستند که یک کسب‌وکار نوپا در ابتدای راه خود با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد بود و این یک آمار جهانی است که بیش از 90 درصد استارتاپ‌ها با شکست مواجه می‌‌شوند اما آنچه در ایران رخ می‌دهد، این است که بیشتر از اینکه حمایت دولتی از استارتاپ‌ها باشد تا آنها را به یک نقش اثرگذار در اقتصاد دیجیتال برساند، موانع زیادی سر راه آنهاست که افزون‌بر مشکلات معمول برای هر استارتاپ از جمله ناتوانی در رقابت، تیم‌های ضعیف، چالش‌های قانونی و مشکلات مالی، کار را برایشان سخت می‌کند؛ اتفاقی که در ایران هم نمونه آن با فیلترینگ و تعلیق شرکت‌ها به‌دلیل حجاب رقم خورده است.

از تعلیق تا پلمپ دفتر

مرداد، ماه پرحادثه برای استارتاپ‌هایی بود که به دلیل مسئله برخی از کارمندان آنان با پوشش رسمی، از حکم کارگروه حجاب و عفاف وزارت امور اقتصادی و دارایی تا وزارت ارشاد، فیلتر و تعلیق را برای آنها به ارمغان آورد.

در ابتدای دومینوی پلمب شرکت‌ها، یکم مرداد بود که ساختمان اداری «دیجی‌کالا» توسط اماکن فراجا پلمب شد؛ این اتفاق درحالی رخ داد که خبرگزاری قوه قضائیه از تشکیل «پرونده قضائی درخصوص حجاب کارمندان خانم یکی از بخش‌های دیجی‌کالا»‌ خبر داده بود. البته پس از آن روابط عمومی این شرکت اعلام کرد که فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا همچنان فعال است و بخش‌ها درحال خدمت‌رسانی به مشتریان و فروشندگان هستند. در‌نهایت 12 مردادماه دفاتر دیجی‌کالا رفع پلمب شدند.

پلتفرم «طاقچه» نیز 9 مرداد از دسترس خارج شد. طاقچه با ارسال یک نوتیفیکیشن به کاربران خود اعلام کرد «بدون اخطار قبلی» فیلتر شدند. با از دسترس خارج‌شدن طاقچه، امکان دسترسی به کتاب‌های خریداری‌شده که دانلود نشدند یا مراجعه به بخش طاقچه بی‌نهایت (کتابخانه این پلتفرم) برای چند میلیون کاربر این پلتفرم از دسترس خارج شد. پس از آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد که اپلیکیشن طاقچه تاکنون برای دریافت مجوز قانونی از مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وابسته به این وزارتخانه اقدام نکرده و موظف است برای دریافت مجوز اقدام کند؛ به همین دلیل فعالیت این مؤسسه تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درمی‌آید. این درحالی است که طاقچه تا آن تاریخ، همکاری‌های متعددی با صداوسیما، نمایشگاه بین‌المللی کتاب و شهرداری تهران داشت. در‌نهایت هم 11 مرداد، طاقچه رفع فیلتر شده و بار دیگر دسترسی به این اپلیکیشن برای کاربران ممکن شد.

مسئله مشابه دیجی‌کالا و طاقچه برای «ازکی» هم اتفاق افتاد؛ فعالیت خدمات بیمه‌ای «ازکی» نیز 9 مرداد تعلیق شد؛ بیمه مرکزی ایران اعلام کرد مجوز فعالیت شرکت کارگزاری ازکی تا اطلاع ثانوی تعلیق شده است. در نهایت این استارتاپ هم 10 مرداد از رفع تعلیق خود خبر داد.

به‌ دنبال تعلیق فعالیت استارتاپ‌ها، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در یک پست در شبکه اجتماعی بومی، از مخالفت رئیس‌جمهوری با چنین برخوردهایی خبر داد و گفت: «من هم معتقدم راه برخورد با کارکنان متخلف یک سکو، بستن آن سکو نیست؛ راه‌حل، برخورد با افراد متخلف است و رئیس‌جمهور نیز مخالف توقف جریان خدمت‌رسانی فناورانه و نوآورانه به‌ویژه در بسترهای بومی به مردم عزیز هستند و در این زمینه به مراجع مسئول تذکر داده‌اند. پیگیر حل موضوع هستم».

همچنین روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز در همین پلتفرم از وجود جریانی سخن گفت که به دنبال آسیب‌زدن به اقتصاد دانش‌بنیان و فضای کسب‌وکار است. او نوشت: «از فعالان زیست‌بوم دعوت می‌کنم با همدلی از مسیر رشد کسب‌وکارها حمایت کنیم. سکو، کارخانه و … نباید تعطیل شود. تعطیلی به افرادی که از آن استفاده می‌کنند و همین‌طور به اشتغال، امید و تولید آسیب می‌زند».

این دو عضو هیئت دولت در‌حالی در شبکه‌های اجتماعی مخالفت خود را با چنین برخوردهایی ابراز کردند که دستور مسدود‌شدن طاقچه از سوی وزارت ارشاد و ازکی از سوی بیمه مرکزی و هر دو از زیرمجموعه‌های دولت صادر شده بود. از سوی دیگر اتفاقی که در عمل افتاده، تعطیلی چند‌روزه این کسب‌وکارها بوده که نارضایتی کاربران و نگرانی نیروی انسانی این پلتفرم‌ها و دیگر اپلیکیشن‌ها را به‌دنبال داشت.

هرچند رفع تعلیق پایان ماجرای هنجارشکنی استارتاپ‌ها نبود و به‌ دنبال فیلتر و تعلیق این اپلیکیشن‌ها، قوه قضائیه اعلام کرد برای آنها پرونده قضائی تشکیل شده است؛ اما همین‌که این پلتفرم‌ها رفع تعلیق شدند، خبر مثبتی برای کاربران این اپلیکیشن‌ها بود.

بازداشت مدیرعامل دیجی‌کالا

البته پلمب‌شدن، تنها اتفاقی نبود که برای دیجی‌کالا رخ داد. 22 بهمن، مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا، با حکم دادسرای امنیت بازداشت شد. پیش از آن قوه قضائیه ۱۹ بهمن خبر داده بود که علیه فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا به‌دلیل آنچه «تبلیغات و تصاویر توهین‌آمیز» خوانده است، اعلام جرم کرده و برای این شرکت پرونده تشکیل داده است. البته از سوی قوه قضائیه مشخص نشد که کدام تبلیغات دیجی‌کالا «توهین‌آمیز» بوده اما برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی، علت این تصمیم را تصاویری از ماگ‌هایی که در این فروشگاه به فروش می‌رسد، دانستند. هرچند درنهایت ساعاتی بعد، طباطبایی به‌ شکل موقت آزاد شد تا پس از آن در دادسرا حضور یابد.

موضوع کشف حجاب همچنین برای تاکسی‌های اینترنتی هم دردسرساز بود. تپسی‌ و اسنپ، پرکاربرترین تاکسی‌های اینترنتی هستند که در سال‌های گذشته توانستند از یک استارتاپ نوپا به بزرگ‌ترین استارتاپ‌های کشور تبدیل شوند؛ اما در این مدت همواره با چالش‌هایی مواجه بودند.

در لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب که در کمیسیون قضائی و حقوقی مجلس تصویب شد، آمده که اگر مسافر تاکسی‌های اینترنتی «مرتکب بی‌عفتی، کشف‌ حجاب، بی‌حجابی یا بدپوششی» شود، راننده به پرداخت ۵۰۰ هزار تومان محکوم خواهد شد. اگرچه این لایحه تاکنون از سوی شورای نگهبان مورد تأیید قرار نگرفته و ایراداتی به آن وارد شده است؛ اما بطن جریمه‌کردن رانندگان به‌دلیل کشف حجاب مسافران، برای تاکسی‌های اینترنتی دردسرساز بوده و واکنش‌های منفی را به‌دنبال داشت.

گلرنگ، تپسی را خرید

در این میان البته تمامی رویدادهای حوزه استارتاپی منفی نبود. یکی از اتفافات مثبت این حوزه، خرید بخش قابل‌توجهی از سهام تپسی توسط هلدینگ گلرنگ بود که بهمن‌ماه رقم خورد. میلاد منشی‌پور، مدیرعامل تپسی، از ارزش‌گذاری 34 میلیون دلاری این شرکت خبر داد و گفت: «خوشحالم که به‌عنوان یک استارتاپ همه مراحل رشد را طی کردیم و پس از پنج مرتبه جذب سرمایه، توانستیم سرمایه‌گذاران تپسی را به نتیجه اعتمادشان برسانیم». بنابراین اکنون با خرید ۷۰ درصد سهام تپسی به ارزش نهایی ۲.۱ هزار میلیارد تومان، از این پس هلدینگ گلرنگ مالک اصلی یکی از بزرگ‌ترین استارتاپ‌های کشور خواهد بود.