عصر تک‌شاخ‌ها رو به پایان است؟
تک‌شاخ، جانوری اسطوره‌ای و محبوب که سال‌ها در دنیای افسانه‌ها زنده بود، از یک دهه گذشته به ادبیات سرمایه‌گذاران هم راه پیدا کرده است تا با ماهیتی تازه از دره تکنولوژی جان بگیرد. طنازی قلم «آیلین لی» – که در آن زمان یک سرمایه‌گذار تازه‌کار بود- در مقاله‌ای که ۱۰سال پیش برای نشریه آنلاین تک‌کرانچ نوشت، معنای جدیدی برای تک‌شاخ تعریف کرد.
او برای این مقاله تیتر «به باشگاه تک‌شاخ خوش آمدید: از استارت‌آپ‌های میلیارد دلاری یاد بگیرید» را انتخاب کرد تا به استارت‌آپ‌های کوچکی اشاره کند که به ارزشی بیش از یک میلیارد دلار رسیده بودند و در آن زمان تعدادشان بسیار کم بود. آیلین لی که حالا یکی از سرمایه‌گذاران معروف در سیلیکون‌ولی است، به عنوان نخستین زن بنیان‌گذار یک شرکت سرمایه‌گذاری در صنعت تکنولوژی هم شناخته میشود. اگرچه در زمان نوشتن آن مقاله تعداد استارت‌آپ‌های تک‌شاخ تنها ۳۹ شرکت بود، اما به گواهی آمارهای جهانی این تعداد در حال حاضر به هزار و ۳۸۷ شرکت می‌رسد که در مجموع ارزشی برابر ۴.۳ تریلیون دلار دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهند که روند تک‌شاخ شدن استارت‌آپ‌ها در سال‌های اخیر نزولی و کند بوده است و اغلب تک‌شاخ‌های جهان در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند.
نقطه اوج در سال ۲۰۲۱
از سال ۲۰۱۳ و زمانی که آیلین لی اصطلاح تک‌شاخ را به دنیای سرمایه‌گذاری خطرپذیر آورد، اشتیاق و علاقه سرمایه‌گذاران به ورود به این شرکت‌های نوپا و خلاق بیشتر و به دنبال آن مسیر رسیدن استارت‌آپ‌ها به ارزش بیش از یک میلیارد دلاری هموارتر شد. به این ترتیب بود که این روند رشد در سال‌های بعد با شیبی نسبتا ملایم اما ماندگار ادامه پیدا کرد و در سال ۲۰۲۱ با جهش بزرگی روبه‌رو شد. بررسی‌های شرکت تحقیقات بازار و سرمایه‌گذاری Pitchbook نشان می‌دهد که در این سال تعداد تک‌شاخ‌های جدید جهان به ۶۲۶ استارت‌آپ رسید که در مجموع ارزشی برابر ۱.۶ تریلیون دلار داشتند.
اگرچه امروزه اصطلاح تک‌شاخ برای استارت‌آپ‌هایی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار رایج شده است، اما کارشناسان PitchBook معتقدند که باید تعریف دقیق‌تری از آن ارائه داد. به عقیده آنها تک‌شاخ شرکتی با پشتوانه سرمایه‌گذاری است که یک دور ارزش‌گذاری آن به یک میلیارد دلار یا بیشتر رسیده باشد. اگر شرکتی به خاطر عرضه عمومی سهام یا خریداری شدن توسط شرکتی دیگر، پشتوانه سرمایه‌گذاری نداشته باشد یا اگر ارزش‌گذاری آن به زیر آستانه یک میلیارد دلاری برسد، دیگر به عنوان تک‌شاخ شناخته نخواهد شد.
در واقع کارشناسان اکوسیستم استارت‌آپی سال ۲۰۲۱ را نقطه عطفی در جریان تک‌شاخ شدن استارت‌آپ‌های جهان می‌دانند، چون بعد از این سال بود که روند رسیدن استارت‌آپ‌ها به ارزش یک میلیارد دلاری به تدریج کند و کندتر شد؛ تا جایی که در سال ۲۰۲۲ تعداد تک‌شاخ‌های جدید جهان به ۳۵۵ استارت‌آپ رسید که روی هم رفته ارزش آنها برابر ۶۸۶.۲ میلیارد دلار بود. تعداد تک‌شاخ‌های جدید جهان در سال ۲۰۲۳ به ۱۰۱ استارت‌آپ با مجموع ارزش ۲۷۱.۸ میلیارد دلار رسید و تعداد تک‌شاخ‌های فعال سراسر جهان تا پایان دو ماه اول سال ۲۰۲۴، یعنی تا اول ماه مارس امسال، به هزار و ۳۶۹ تک‌شاخ رسیده است. این تعداد در حال حاضر برابر هزار و ۳۸۷ تک‌شاخ فعال در دنیاست. بر اساس آمار ارائه‌شده توسط PitchBook، مجموع ارزش تک‌شاخ‌های فعال جهان در حال حاضر برابر ۴.۳تریلیون دلار است و این تک‌شاخ‌ها روی هم رفته توانسته‌اند ۷۷۱.۵ میلیارد دلار سرمایه خطرپذیر جذب کنند. حالا کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه‌گذاری خطرپذیر که در این شرکت مشغول به کار هستند، پیش‌بینی می‌کنند که تا پایان سال جاری میلادی تعداد تک‌شاخ‌های جدید جهان به ۳۷ استارت‌آپ برسد و ارزش آنها در مجموع برابر ۵۴.۹ میلیارد دلار باشد.
در انتظار افسانه دکاکورن و اژدها
احتمالا این سوال که چرا تک‌شاخ‌ها اهمیت دارند، بارها به ذهن بسیاری از ما خطور کرده باشد. پاسخ این سوال را باید در این موضوع جست‌وجو کرد که در فرآیند سرمایه‌گذاری خطرپذیر، تعداد کمی از شرکت‌ها می‌توانند بیشترین بازگشت سرمایه را رقم بزنند و این پدیده به عنوان قانون قدرت شناخته میشود. در حقیقت تک‌شاخ‌ها در عمل نمونه کاملا مشهودی از قانون قدرت به حساب می‌آیند.
این آمار نشان می‌دهد که آمریکای شمالی با 923 تک‌شاخ که مجموع ارزش آنها 3.2 تریلیون دلار است، بیشترین تعداد تک‌شاخ‌های جهان را در اختیار دارد و بعد از آن آسیا با 579 تک‌شاخ به مجموع ارزش 2.1 تریلیون دلار قرار دارد. اروپا، آمریکای لاتین، استرالیا، خاورمیانه و آفریقا به ترتیب میزبان بیشترین تعداد استارت‌آپ‌های بیش از یک میلیارد دلاری جهان هستند. این بررسی‌ها نشان می‌دهند که تا ابتدای ماه مارس امسال ایالات‌متحده آمریکا با 702 استارت‌آپ (51.2 درصد) بیش از یک میلیارد دلاری، بیشترین تعداد تک‌شاخ را در میان دیگر کشورهای جهان دارد. بعد از آمریکا، چین با 291 تک‌شاخ، هند با 65 تک‌شاخ، انگلستان با 49 تک‌شاخ و آلمان با 25 تک‌شاخ در رده‌های بعدی فهرست کشورهایی با بیشترین تعداد تک‌شاخ در جهان قرار گرفته‌اند.
بر این اساس، بیشترین تعداد تک‌شاخ‌های جهان در حوزه فناوری اطلاعات فعال هستند که تعدادشان به 863 تک‌شاخ با مجموع ارزش 3.2 تریلیون دلار می‌رسد. محصولات و خدمات مصرفی با 311 تک‌شاخ فعال به مجموع ارزش 1.2 تریلیون دلار، بخش محبوب بعدی برای استارت‌آپ‌های یک میلیارد دلاری است. سپس بخش‌های محصولات و خدمات تجاری با 211 تک‌شاخ به مجموع ارزش 569.4 میلیارد دلار، بهداشت و درمان با 208تک‌شاخ به مجموع ارزش 539.2 میلیارد دلار، خدمات مالی با 120 تک‌شاخ به مجموع ارزش 432.7 میلیارد دلار، مواد و منابع با 36 تک‌شاخ به مجموع ارزش 73.5 میلیارد دلار و انرژی با 32 تک‌شاخ به مجموع ارزش 75.7 میلیارد دلار، به ترتیب پرطرفدارترین بخش‌های فعالیت تک‌شاخ‌های جهان به حساب می‌آیند. در حال حاضر بزرگ‌ترین تک‌شاخ‌های جهان از نظر ارزش بازار به ترتیب عبارتند از بایت‌دنس (ByteDance)، گروه آنت (Ant Group)، استرایپ (Stripe) و اسپیس‌ایکس (SpaceX).
از آنجا که گروه تک‌شاخ‌های برجسته بسیار بزرگ شده است، برخی کارشناسان استدلال می‌کنند که برای توصیف این دسته از تک‌شاخ‌ها نیاز به اصطلاحات جدیدی داریم. با این اوصاف است که برای توصیف استارت‌آپ‌هایی با ارزش بیش از 10 میلیارد دلار از اصطلاح دکاکورن استفاده میشود. دن پریماک از شرکت آکسیوس که به شکل‌گیری و رواج اصطلاح تک‌شاخ کمک کرد، حالا اصطلاح اژدها را برای توصیف شرکت‌های خصوصی با ارزش ۱۲ میلیارد دلار یا بیشتر ابداع کرده است. با تمام اینها اما ارزش‌گذاری بزرگ‌ترین تک‌شاخ‌ها به خصوص نسبت به فراز و نشیب بازارهای سهام آسیب‌پذیر است. در مواجهه با فروش گروهی سهام شرکت‌های تکنولوژی در سال 2022، انتظار می‌رود بسیاری از ارزشمندترین استارت‌آپ‌های تکنولوژی حالا برای حفظ ارزش بازار خود یا افزایش آن ناچار باشند تلاش مضاعفی بکنند.
اگرچه این روزها تک‌شاخ‌ها هنوز هم چندان رایج نیستند، اما دیگر کمیاب نیستند. طبق بررسی‌های انجام شده توسط PitchBook، در سال 2021 حدود 8 درصد از تمام شرکت‌هایی که در سراسر جهان موفق به دریافت سرمایه‌گذاری خطرپذیر شدند، ارزشی برابر یک میلیارد دلار یا بیشتر داشتند. این واقعیت که در حال حاضر بسیاری از دورهای تامین مالی شامل شرکت‌های میلیارد دلاری میشود، تا حدی به خاطر رشد اندازه صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. چندین سرمایه‌گذار مرحله آخر- که SoftBank مشهورترین آنهاست- استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در حوزه تکنولوژی را تقریبا به شکل انحصاری و حول شرکت‌هایی با ارزش بازار بیش از یک میلیارد دلاری بنا کرده‌اند. با این حال، بعضی از این سرمایه‌گذاران به دنبال افزایش فضای رقابتی و با امید به ایجاد روابطی با تک‌شاخ‌های آینده، وارد معاملات سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه می‌شوند.