بازارسازی در صرافی‌های ارزدیجیتال داخلی؛ ابزار کاهش ریسک یا خالی فروشی؟
نوسان قیمت تعدادی از رمزارزها در ایران برخلاف روند جهانی یکی از انتقاداتی است که از کاربران ایرانی مطرح میشود نمونه آن نیز افزایش قیمت تتر در نیمه شب ۲۶ فروردین به دلیل ناآرامی در منطقه، بود. حرکت قیمت خلاف جهت بازار، افزایش سوری حجم و تعداد معاملات یا دستکاری لیست سفارش‌ها (order book) به صورت یک جنگ روانی با کاربر برای تحریک به خرید یا فروش در یک قیمت خاص، از جمله ایراداتی است که به صرافی‌های ارزدیجیتال داخلی گرفته میشود. مواردی که معمولا به بازارسازهای (Market Maker) پلتفرم‌های تبادلی مربوط شده و در نبود نهاد ناظر، نگرانی از این فضای رگوله نشده را افزایش می‌دهد.
بازارساز (Market Maker) به شخص حقیقی یا حقوقی گفته میشود که بازار را شکل داده، نقدپذیری را افزایش و جریان معاملات را روان‌تر می‌کند. فعالیتی اقتصادی که در صرافی‌های ارزدیجیتال هم کاربرد دارد و در روی سفید خود ریسک کاربران را کاهش می‌دهد، اما در مقابل می‌تواند به ابزاری برای واش‌تریدینگ و دستکاری‌های قیمتی بدل شود.
برای دارایی‌های جهانی مانند ارزهای دیجیتال، وجود اختلاف قیمت در میان بازارهای مختلف و حتی پلتفرم‌ها منطقی است. چراکه عرضه و تقاضا قیمت‌ها را مشخص می‌کنند و تفاوت میان این فاکتورها قیمت‌های مخلتفی را شکل می‌دهد. به این ترتیب در یک بازار محلی ارزهای دیجیتال مانند ایران ممکن است در مدت زمانی که معامله‌ای صورت نمی‌گیرد، قیمت از میانگین جهانی فاصله بگیرد.
از طرفی همواره دو طرف معامله با یک قیمت در بازار حضور ندارند و با بالا گرفتن اختلاف قیمت‌های پیشنهادی درخواست دهنده (Maker) و پاسخ‌دهنده (Taker)، فاصله (Gap) قیمتی شکل می‌گیرد که مطلوب فعالان بازار نیست و ریسک نقدپذیری دارایی افراد را افزایش و به کاهش اقبال کاربران منجر میشود.
برای حل این مشکل‌ها در بازارهای مالی از مفهومی به نام بازارساز استفاده میشود. بازیگری که جلوی فاصله گرفتن قیمت‌ها در بازارهای مختلف را می‌گیرد و با پر کردن اختلاف قیمت‌های پیشنهادی فعالان بازار، روند معاملات را نرم و امکان انجام معامله با بهترین قیمت را فراهم می‌کند.
این فعالیت آنقدر مهم است که جواد کیهانی کارشناس بازار رمزارزها، بازارساز را شکل دهنده بازار می‌داند و مرتضی موذنی رئیس کارگروه تبادل انجمن بلاک‌چین بازارسازی بدون نقدینگی را محل خالی فروشی. اما فارغ از اهدافی که بازارساز دنبال می‌کند، با یک فعالیت اقتصادی با ابعاد گسترده مواجهیم که تداوم آن نیازمند درآمدزایی است.
دست بازارساز برای دستکاری قیمت چقدر باز است؟
در فضای معامله‌گری، کاربران بسیاری از دستکاری قیمت توسط پلتفرم و فعال شدن حد ضرر خود گلایه دارند. با توجه به ماهیت صرافی‌های متمرکز ارزدیجیتال، به دلیل کنترل تمام و کمال گردانندگان این پلتفرم‌ها روی داده‌ها و نبود شفافیت، همواره این نگرانی‌ها وجود دارد و در تئوری دست پلتفرم یا بازارساز برای دستکاری قیمت باز است.
اما به گفته کیهانی، کارشناس بازار رمزارز، درک نادرست از مکانیزم بازار یکی از دلایلی است که بسیاری افراد را اشتباه در رابطه با دستکاری قیمت‌ها توسط پلتفرم می‌اندازد. پلتفرم‌های مالی از اعتماد بوجود آمده کسب درآمد می‌کنند و منطقی نیست با دستکاری قیمتی که می‌تواند به نسبت درآمد روزانه آنها مبلغی کمی را شامل شود، این اعتماد را خدشه‌دار کنند. پس نمی‌توان به راحتی و مدارک کافی در مورد دستکاری قیمتی صحبت کرد.
مرتضی موذنی، دستکاری قیمتی در بازار اسپات را یک ریسک بزرگ برای پلتفرم‌ها می‌داند. او معتقد است در مورد بازارهای اسپات که معاملات به صورت نقدی و آنی در آنها انجام میشود، دستکاری‌های قیمتی مانند شدوها نمی‌تواند به دلیل وجود دامنه نوسان در کد پلتفرم به صورت دستکاری شده، شکل بگیرد. در بازارهای اسپات دستکاری بازار (Market manipulation) به شدت خطرناک است. در این بازارها به دلیل اینکه ارز باید به کاربر تحویل داده شود، دستکاری بازار مانند یک شمشیر دولبه است و به اعتبار صرافی لطمه می‌زند.
در مقابل او در رابطه با بازار فیوچرز می‌گوید علاوه‌بر شکل‌دهی شدوها، همه چیز ممکن است. به گفته موذنی:«بازار فیوچرز قمارخانه‌ای است که یک طرف آن صرافی و در طرف دیگر کاربر قرار گرفته و در ۹۵ درصد از مواقع صرافی برنده است. چراکه در این بازارها اصل مال رد و بدل نمی‌شود. کاربران به راحتی می‌توانند قیمت‌ها را در یک تایم فریم و در دو بازار فیوچرز و اسپات مقایسه کنند تا در صورت بروز دستکاری بازار متوجه آن شوند.»
البته در ایران بازار فیوچرز ارزهای دیجیتال وجود ندارد و درکنار بازار اسپات، در ماه‌های گذشته بازاری تحت عنوان معاملات تعهدی به عنوان برداشتی از معاملات مارجین به لیست محصولات برخی صرافی‌ها اضافه شده‌اند.
موذنی در پاسخ به این سوال که باتوجه به امکان دستکاری بازار در بازارهای فیوچرز، چقدر این دستکاری‌ها در رابطه با بازار معاملات تعهدی ممکن است، گفت:« من یک صراف رمزارز هستم. کار من تبدیل ریال به رمزار به صورت اسپات است که در جا به کاربر ارزی را که فروخته یا خریداری کرده را در بازارهای P2P و OTC تحویل می‌دهم. به شخصه با هیچ شکلی از فیوچرز و معاملات فیوچرز دارای کلاه شرعی (معاملات تعهدی) موافق نیستم.»
درآمد بازارسازی یا دستکاری بازار؟
در تعریف، بازار به عنوان محلی برای تسهیل تبادل تعریف میشود. جایی که یک طرف درخواست دهنده (Maker) خرید یا فروش و در مقابل آن پاسخ دهنده (Taker) مواجه می‌شوند تا تبادل انجام شود. کیهانی معتقد است، بازارسازها که در سمت درخواست دهنده قرار می‌گیرند و یک نیاز برای بازار هستند.
به گفته او، در واقع بازارسازها به روان شدن معاملات بازار کمک می‌کنند و به طرف خریدار و فروشنده امکان انجام معامله با کمترین پرش قیمتی و بهترین قیمت را می‌دهند. همچنین بازارسازها با کاهش اختلاف قیمت خرید و فروش (spread)، تحرکات قیمتی را نرم و به نفع فعالین بازار عمل می‌کنند.
به این ترتیب این کارشناس بازار رمزارزها، بازارسازها را مشخص کنند و حرکت دهنده قیمت نمی‌داند و معقتد است این پاسخ‌دهندگان هستند که قیمت را حرکت می‌دهند. همچنین او بازارسازی را به عنوان یک فعالیت اقتصادی شامل ریسک می‌داند و کاهش اسپرد را محل درآمد این فعالیت.
به گفته او: فروپاشی صرافی FTX از مصادیق ریسک بازارسازی است و تعریف این ریسک به نقد نشدن کالا یا دارایی خریداری شده بازارساز برمی‌گردد که می‌تواند از حرکت‌های غیرقابل پیش‌بینی بازار ناشی و باید مدیریت شود. در جریان فروپاشی صرافی FTX یکی از دلایل ورشکستگی آن مشکل در بازارسازی بود. او همچنین خنثی بودن نسبت به روندهای قیمتی بازار و بسنده کردن به سودگیری از نوسان‌های قیمتی را از جمله نکات مهم برای بازارسازی می‌داند.
رئیس کارگروه تبادل انجمن بلاک‌چین می‌گوید: تمامی بازارهای P2P ربات معامله‌گر دارند که وظیفه آن گذاشتن و پر کردن اوردر است. اگر این ربات دارای کدنویسی درستی باشد، از شکل‌گیری شکاف قیمتی جلوگیری می‌کند. اگر ربات معامله‌گر نباشد شکاف قیمتی رخ می‌دهد که می‌تواند به متضرر شدن کاربران منجر شود.
او با اشاره به موضوع خالی فروشی گفت: اما در کنار ربات معامله‌گر، ربات دیگر با نقدینگی هم معمولا وجود دارد. رباتی که در پلتفرم‌های مطرح هم دیده میشود. اما نقدینگی پشت ربات موضوع مهمی است که باید وجود داشته باشد تا منجر به خالی فروشی نشود.
همچنین به گفته موذنی، از طرفی در بخش سیاه ماجرا، واش‌تریدینگ (معاملات سوری) هم می‌تواند صورت بگیرد. هرچند نمی‌توان واش‌تریدینگ را به کسب‌وکاری نسبت داد اما همواره احتمال آن وجود دارد. این در حالی است که به گفته او ابزار و نشانه‌ای برای راستی آزمایی AMMها در پلتفرم داخلی و خارجی وجود ندارد.
سود بدون ریسک پلتفرم‌ها با آربیتراژگیری
نزدیکی قیمت در میان بازارهای محلی مانند ایران با قیمت جهانی برای ارزهای دیجیتال اجتناب‌ناپذیر است. فرآیندی با نام آربیتراژگیری که به بهره گرفتن از اختلاف قیمت بین بازارها اشاره دارد باتوجه به ماهیت انتقال سریع و بدون مرز بودن ارزهای دیجیتال از شکل‌گیری فاصله قیمتی جلوگیری می‌کند.
روندی که شناسایی و انجام آن توسط پلتفرم به راحتی صورت می‌گیرد و در ازای سود، ریسکی در آن وجود ندارد. به گفته موذنی، تمامی پلتفرم‌های P2P در کنار خدماتی که در فرانت‌اند خود به کاربران ارائه می‌دهند، API هم دارند و ارتباط میان کسب‌وکارها وجود دارد. به این ترتیب آربیتراژگیری هم انجام میشود.
به گفته کیهانی، بازارسازهای صرافی‌ها اختلاف قیمت‌ها میان بازار داخلی و بین‌المللی را پر می‌کنند که می‌تواند فرآیندی سودده برای آنها باشد. به این ترتیب پلتفرم‌های داخلی اربیتراژگیری انجام می‌دهند.
همچنین او معتقد است، در میان بازار ارزهای دیجیتال با نقدینگی کم پلتفرم‌های داخلی، فرآیند آربیتراژگیری بسیار پرسود میشود. چراکه در ارزهایی با حجم بازار و نقدینگی کم، این اختلاف قیمت می‌تواند تا ۶ درصد هم باشد و هیچ ریسکی شامل آن نمی‌شود.