کارشناسان اقتصادی و حقوقی عضو دانشگاه شریف با بررسی تنظیم‌گری در اقتصاد پلتفرمی ایران تاکید کردند این شاخه از اقتصاد با دیگر شاخه‌های قدیمی متفاوت است و نیاز به وجود تنظیم‌گری آشنا و به روز دارد. به اعتقاد آنان شورای رقابت در این موضوع احتیاج به تقویت دارد تا بتواند ضمن کنترل فضای رقابتی، از سواستفاده از موقعیت برتر اقتصادی جلوگیری کند.

پیش نشست اولین همایش سالانه بین‌المللی تنظیم‌گری و سیاست‌گذاری رقابت در ایران در دانشگاه شریف با محوریت چالش‌های رقابت و انحصار در عصر اقتصاد پلتفرمی برگزار شد. در این مراسم، حاضران بر لزوم شکل‌گیری رگولاتوری هوشمند، به روز و آشنا با اقتصاد پلتفرمی تاکید کردند.

در این نشست، فرشاد فاطمی، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف و عضو سابق شورای رقابت درباره خاصیت بازار‌های دیجیتالی گفت: واقعیت این است که بازار‌های دیجیتالی خصوصیت ویژه‌ای دارند و آن اثر شبکه‌ای در بلندمدت است. نمی‌توانیم به تعداد متعدد بازیگران در بازار فکر کنیم و یکی از نکات مثبت این بازار‌ها ایجاد تمرکز است. نکته مثبت دیگر این است که نوع بازار‌های دیجیتالی به نوعی است که همان فعالیت در مدل‌های اقتصاد کلاسیک هزینه راه‌اندازی بالاتری نسبت به مدل دیجیتالی خود دارد. تفاوت این بنگاه‌ها با بنگاه‌های قدیمی نکته ظریفی است که برای تسلط پیدا کردن در بازار جدید دیجیتالی باید به آن توجه داشت.

فاطمی ادامه داد: بحث نوآوری و رقابت در این بازار‌ها مبحث جدیدی نیست آنچه که باید به آن توجه شود، جایگاه رگولاتور است که باید به سمت نوآوری برود و چه زمانی به سمت رقابت حرکت کند. به نظر من همیشه بازیگران از رگولاتور‌ها جلوتر هستند و توازن بین رقابت و نوآوری باید مد نظر باشد. می‌توان امیدوار بود که با وجود تعداد محدود بازیگران در بازار دیجیتالی، رقابت بین این بازیگران شدید باشد.

ایران بستر مناسبی برای رقابت نیست
محمدهادی میرشمسی، عضو هیات علمی حقوق دانشگاه علامه طباطبایی از منظر حقوقی چالش‌های رقابت و انحصار در عصر اقتصاد پلتفرمی را بررسی کرده و گفت: موضوع چالش‌های رقابتی و انحصار در فضای اقتصاد دیجیتال را صرفاً از منظر حقوقی نگاه می‌کنم. درباره نحوه نگرش قوانین برای کنترل این موضوعات قانونی وجود دارد که سال ۱۳۸۷ نهایی شده و اگر به صورت اجمالی دو ماده ۴۵ و ۴۶ این قانون را نگاه کنیم، ۳۰ مورد از آن ضد رقابتی هستند. فعلاً با توجه به اینکه بستر ایران بستر مناسبی برای رقابت نیست، اجرای رقابت در این بستر تبعیض‌آمیز است. چرا که به عنوان مثال شرکت‌هایی که رقابتی هستند به دلیل رانتی بودن آن شرکت نمی‌توانیم قوانین رقابت را برای او اجرا کنیم.

طبق گفته او: بخشی از اجرای قانون رقابتی در این بستر منجر به سواستفاده از موقعیت برتر اقتصادی می‌شود که در اکثر کشور‌ها وجود دارد عناوین آن مختلف است. تفاوتی ندارد که اقتصاد دیجیتالی با یک بازیگر یا سنتی باشد شاید هم شرکتی باشد که می‌تواند از موقعیت برتر خود سواستفاده می‌کند و قرارداد‌هایی ضد رقابتی منعقد کند و این به معنی سواستفاده از موقعیت است‌.

میرشمسی افزود: همین مفهوم سواستفاده از موقعیت برتر اقتصادی را می‌توانیم در اقتصاد پلتفرمی به کار ببریم. در آخرین اجلاسی که در گروه هفت در نوامبر ۲۰۲۳ داشتیم، بیانیه‌ای وجود دارد که اگر به آن نگاه کنید دغدغه کشور‌های هفت‌گانه ایجاد مقررات جدیدی برای همراهی با اقتصاد پلتفرمی نیست‌. مواردی در قانون وجود دارد که با شورای رقابتی یا قاصی مناسب با تفسیر درست، صرف نطر از اینکه چه پیشینه‌ای داشته و چقدر مورد تغییر قرار گرفته می‌تواند اقتصاد پلتفرمی را ساپورت کند.

امیرعباس علاءالدینی، معاون حقوق مرکز ملی رقابت و استاد مدعو دانشگاه صنعتی شریف نیز درباره بهینه کردن قوانین اقتصاد دیجیتال صحبت کرد و گفت: صحبت‌های من در راستای مواضع شخصی است و ربطی به شورای مرکز ملی ندارد. به نظر من شورای رقابتی در صورتی می‌تواند تنظیم‌گری کند که به رویه‌ها درست رسیدگی کرده باشد. قوانینی که درباره اقتصاد دیجیتال وجود دارد، با وجود اینکه شاید کافی به نظر برسد، اما انتقادات و نواقصی به آن وارد است و به بهینه کردن احتیاج دارد. نباید فضای اقتصاد دیجیتال را با فضای دیگر قوانین مقایسه کنیم.

نیاز به رگولیشن مناسب و آگاه در عصر اقتصاد پلتفرمی
میثم نریمانی، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فناوری درباره کسب‌وکار‌های اقتصاد دیجیتالی گفت: معمولاً سه مدل کسب‌وکار داریم. کسب‌وکاری که از صنف مورد نظر خود، مجوز می‌گیرد، کسب‌وکار‌هایی که تنظیم‌گر خاص دارند مانند سلامت و آموزش و بهداشت و… نوع سوم کسب‌وکار‌ها دقیقاً نوع کسب‌وکار دیجیتالی است که مشخص نیست که باید مجوز خود را از کدام نهاد باید دریافت کند و چه رگولیشنی باید سوار این کسب‌وکار شود و آن را هدایت کند.
نریمانی عنوان کرد: به عنوان مثال می‌توانیم مجوز اسنپ و تپسی را جزء این دسته قرار دهیم. با وجود اینکه اسنپ و تپسی بسیار شبیه همدیگر هستند اما رگولاتوری آنها با یکدیگر متفاوت است. پیچیدگی اصلی این است که واژه پلتفرم که برای این دسته از کسب‌وکار‌ها به کار می‌بریم باعث گیچ شدن می‌شود. پس بنابراین نهاد تنظیم‌گر این دسته از کسب‌وکار‌ها باید شناسایی شود.