دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری، عدم تدوین نقشه راه، نبود راهکاری مشخص برای واردات و رجیستر تعداد بالای مودم‌های سلولار و عدم اطمینان صنایع به بخش‌های خصوصی را از چالش‌های توسعه هوش مصنوعی در کشور دانست و گفت: این فناوری خواه ناخواه به سمت ما می‌آید و چالش‌های این حوزه باید به تدریج حل شود و حل آن یک شبه امکان‌پذیر نیست، ولی اینکه این فناوری را رها کنیم شدنی نیست؛ چرا که روزی می‌رسد که کار از کار گذشته است.

دکتر رضا وحیدنیا گفت: ایده اصلی اینترنت اشیاء از حدود ۳۰ سال قبل مطرح شد و در آن زمان استفاده از فناوری‌های اینترنت اشیاء از هوشمندسازی لوازم خانگی آغاز شد، ولی قبل از آن اتصال Machine-to-machine یعنی ارتباط دستگاه‌ها با یکدیگر تحت پروتکل‌های خاص بوده است. نمونه آن دستگاه‌های ATM سیستم بانکی است که از گذشته بوده است.

وی ادامه داد: با توسعه این فناوری این ایده مطرح شد که به جای اینکه دستگاه‌ها و ماشین‌ها با یکدیگر صحبت کنند، در بستر بزرگتری به نام اینترنت اشیاء توسعه یابد. در این فرآیند عملیات ارتباط منحصر به یک دستگاه‌ نمی‌شود و از طریق هر دستگاهی در هر نقطه‌ای از جهان با هر پروتکلی بتوانند به سایر دستگاه‌ها متصل شوند و از آنها دیتا جمع‌آوری شود.

وحیدنیا با بیان اینکه این روندها در دنیا طی شده است، به وضعیت ایران در به کارگیری فناوری هوشمندسازی و اینترنت اشیاء اشاره کرد و یادآور شد: این طور نیست که گفته شود ایران در این حوزه‌ها عقب مانده است، بلکه توسعه فناوری‌های اینترنت اشیاء در برخی از کشورها فاقد استانداردهای لازم است و بسیاری از شرکت‌ها ممکن است که با مفاهیم ساده اینترنت اشیاء مانند کاربردهای خانگی آن آشنا باشند، ولی بسیاری از شرکت‌ها روال سنتی خود را حفظ کرده‌اند.

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری، توسعه این فناوری در کشور را مربوط به حداقل ۱۰ سال قبل [RV۱] دانست و گفت: طرح فهام وزارت نیرو گام‌های اولیه کشور برای حرکت به سمت هوشمندسازی است و در طی آن اقدام به هوشمندسازی کنتورها با هدف پیک‌سایی و مدیریت مصرف انرژی در طرح فهام مختص کنتور برق است.

وی با تاکید بر اینکه در این حوزه ما زیاد از دنیا عقب نمانده‌ایم، خاظر نشان کرد: هنوز به طور وسیع در دنیا نسبت به هوشمندسازی کنتورها اقدام نشده است و آنجایی هم که اجرا شده به صورت محدود در یک شهر و یا منطقه بوده است، ولی در عین حال چالش‌های آن نه فقط برای ایران چ، بلکه در دنیا بسیار زیاد است.

وحیدنیا وجود چالش برای توسعه طرح‌های هوشمندسازی را به دلیل وجود بازیگران زیاد دانست و اظهار کرد: از آنجایی که بازیگران این حوزه زیاد و متنوع هستند و از سوی دیگر در برخی موارد تعارض منافع ایجاد می‌شود، توسعه این حوزه به سختی پیش می‌رود.

چالش‌های موجود در هوشمندسازی

وحیدنیا اولین چالش حوزه هوشمندسازی را نبود نقشه راه در کشور عنوان کرد و گفت: ما هنوز نتوانسته‌ایم نقشه راهی تدوین کنیم، از این رو است که مشخص نیست چه زمانی قرار است فناوری مانند NB-IOT (فناوری مبتنی بر استانداردهای کم‌مصرف) در چه شهرهایی از کشور پیاده‌سازی شود؟در چه زمانی و با چه روندی؟

وی با تاکید بر اینکه زمانی که ما چنین اطلاعاتی را در اختیار نداشته باشیم، برنامه‌ریزی برای توسعه تکنولوژی دشوار خواهد شد، اضافه کرد: عدم شفافیت نقشه راه فناوری یکی از بزرگترین مسائل ما برای توسعه فناوری است. نمونه دیگر آن توسعه معادن هوشمند است. در حال حاضر در دنیا شرکت‌های بزرگ مانند اریکسون و “دل” اقدام به هوشمند چسازی معادن از طریق توسعه ۵G کردند. باز چالش دیگر ما نحوه توسعه ۵G است.

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری با اشاره به برخی ادعاهای مسؤولان برای ایجاد نسل پنجم اینترنت، خاطر نشان کرد: بسیاری از طرح‌های هوشمندسازی خصوصا در حوزه صنایع و معادن نیازمند پیاده‌سازی شبکه نسل پنجم است که متاسفانه علیرغم اعلام برخی مدیران اپراتورها هنوز به صورت کامل قابل پیاده‌سازی نیست.

وی با بیان اینکه همه دلایل عدم راه‌اندازی نسل پنجم اینترنت داخلی نیست، در این باره توضیح داد: فیچری که در گوشی‌های هوشمند سامسونگ به اینترنت نسل پنج وصل می‌شود، از سوی این شرکت هنوز فعال‌سازی نشده است، چون این شرکت معتقد است ما در کشور یک شبکه ۵G قابل اعتماد نداریم و در فاز پایلوت است و در صورتی که شرکت سامسونگ این فیچر را در گوشی‌های خود فعال کند، ولی مشتریان کیفیت مناسبی از ۵G دریافت نکنند، موجب نارضایتی مشتریان از این شرکت خواهد شد.

وحیدنیا یکی از کارکردهای اصلی ۵G را در حوزه صنایع و معادن عنوان کرد و یادآور شد: در کشورهای دنیا یک باند فرکانسی مخصوص به عنوان مثال باند ۳۵۰۰ مگاهرتز به صنایع اختصاص داده شده است، در حالی که در ایران نه تنها این امر اتفاق نیفتاده، بلکه مدل کسب و کاری هم برای آن نداریم؛ از این رو است که به جای آنکه اپراتورها به سمت هوشمندسازی صنایع بروند، صنایعی مانند شرکت فولاد مبارکه در تلاش هستند تا اپراتورها را مجاب به همکاری کنند.

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری چالش دیگر این حوزه را وجود رگولاتوری قوی دانست و افزود: از سوی رگولاتوری قوانین مربوط به فناوری‌های باند آزاد (LoRaWAN) ارائه نشده است. دستگاه‌های لورا و فناوری فرکانس رادیویی بی‌سیم یک پلتفرم بی‌سیم دور برد و کم مصرف است که به فناوری پرکاربرد شبکه‌های اینترنت اشیاء (IoT) در سراسر جهان تبدیل شده است.

وی چالش دیگر این حوزه را رجیستر کردن تجهیزات این حوزه ذکر و اضافه کرد: بر اساس قوانین هر فرد سالی یک گوشی می‌تواند رجیستر کند و در حوزه اینترنت اشیاء، تجهیزات و سنسورهایی که سلولار هستند و به شبکه ۴G و یا ۵G متصل می‌شوند، برای آنها صدها یا هزاران سنسور برای راهکار خاصی مورد نیاز است، چون این سنسورها دارای مودمی هستند که می‌تواند به این شبکه متصل شود و نیاز است که همانند گوشی‌ها رجیستر شود، ضمن آنکه این نوع سنسورها تولید داخلی ندارند.

وحیدنیا افزود: اگر شرکتی بخواهد این تجهیزات را به کشور وارد کند، راهکار مشخصی برای واردات و رجیستر تعداد بالای این مودم‌های سلولار وجود ندارد.

هوشمندسازی در خودروسازی

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی یکی دیگر از زمینه‌های هوشمندسازی را صنعت خودروسازی دانست و گفت: در این حوزه مسائل زیادی وجود دارد که یکی از آنها حوزه‌ «تله ماتیکس» است. داده‌های این حوزه مربوط به موقعیت مکانی خودرو، وضعیت سلامت فنی و مکانیکی آن و وضعیت موتور آن می‌شود. این داده‌ها قابل استفاده برای خودروسازان و قطعه‌سازها و سایر کارخانجات [RV۶] مرتبط با صنعت مانند لاستیک‌سازی‌ است تا از این طریق وضعیت سلامت خودروها و قطعات را پایش کنند.

وی ادامه داد: در حوزه خودروهای متصل موضوع Infotainment مطرح است. استفاده از این قابلیت امکان ایجاد ویدئو استریمینگ را فراهم می‌کند و در مرتبه بالاتر خودروها می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. ولی آنچه که در ایران اهمیت بیشتری دارد، موضوع e-call برای خودروهای متصل است که خوشبختانه در تست پایلوت این قابلیت را با همکاری یکی از اپراتورها اجرایی کردیم.

وی قابلیت e-call را قابلیتی دانست که وقتی تصادفی رخ می‌دهد، خودرو به طور خودکار با هلال احمر تماس برقرار می‌کند و به این ترتیب همان سنسوری که در زمان وقوع تصادف ایربگ را باز می‌کند، از طریق کانال وویس و بدون نیاز به اینترنت با هلال احمر تماس برقرار می‌کند.

وحیدنیا، ارسال موقعیت مکانی خودرو را از دیگر قابلیت‌های این سنسور ذکر کرد و گفت: بر اساس گفته‌های مسؤولان هلال احمر میانگین زمان رخداد تصادف تا تماس با این نهاد، ۱۰ دقیقه و ۲۰ ثانیه است و زمانی که وقوع تصادف اعلام می‌شود، فرد از موقعیت مکانی خود اطلاع دقیقی ندارد و یکی از چالش‌های تیم‌های امدادی هلال احمر این است که به‌ویژه در زمان شب باید زمان زیادی را برای یافتن مکان تصادف صرف کنند، ولی در قابلیت e-call در مدت چند ثانیه کلیه اطلاعات خودرو اعم از تعداد سرنشینان، جهت حرکت خودرو، شماره شناسایی خودرو و غیره ارسال خواهد شد و از سوی دیگر اپراتور هلال احمر نیز با راننده امکان برقراری تماس را دارد.

این محقق حوزه اینترنت اشیاء با بیان اینکه بهره‌برداری از e-call از سال ۲۰۱۸ در اروپا اجباری شده است، اظهار کرد: در ایران تست پایلوت آن با همکاری یکی از اپراتورها در تهران و اصفهان اجرا شده و بر اساس نتایجی که به دست آمده، به دنبال توسعه آن در کل کشور هستیم.

وحیدنیا نکته مهم پیاده‌سازی روش‌های هوشمندسازی در کشور را وجود زیر ساخت‌های سخت افزاری آن دانست و ادامه داد: ما تنها نیاز به لایسنس داریم تا به ما اجازه دهد سرویس e-call را در کشور فعال کنیم.

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی اجرای کامل هوشمندسازی را در گرو همه بازیگران این عرصه دانست و گفت: اگر اپراتورها با صرف هزینه‌های هنگفت لایسنس را خریداری کنند، ولی به عنوان مثال خودروسازها تمایلی به هوشمندسازی خودروها نداشته باشند، اپراتور متضرر خواهد شد. از این رو نیاز است تا الزام حاکمیتی وجود داشته باشد تا خودروسازها را موظف کند تا مثلا فیچر e-call را در خودروها نصب کنند. در این صورت است که توسعه‌دهندگان و اپراتورها و خودروسازها و سایر بازیگران این عرصه وارد میدان می‌شوند.

امنیت در هوشمندسازی

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی، هوشمند سازی را دارای ۴ جز ” device ” که شامل سنسورها، سیمکارت‌ها و تجهیزات مودم ، ” connectivity ” که شامل تجهیزاتی کنه یو دیتا را بر روی cloud وارد کند، ” IOT platform” و نرم افزارها عنوان کرد و گفت: در هر کدام از این اجزا، امنیت شرایط خاص خود را دارد ضمن آنکه سخت‌ترین بخش اینترنت اشیا نیز ایجاد امنیت دستگاه‌ها است؛ چرا که ایران تولید کننده دستگاه‌ها نیست و بسیاری از چیپ ست‌ها و ماژول‌ها از خارج خریداری می‌شود.

وی اضافه کرد: بر روی این دستگاه‌های وارداتی نیز هیچ نوع کنترلی وجود ندارد و تنها می‌توانیم به شرکت خریداری شده اعتماد کنیم که جنس مرغوب را در اختیار ما قرار داده است. وقتی قرار است کنتورهای گاز، هوشمند شوند، یعنی ۲۶ میلیون دستگاه و مودم‌های NB-IoT آن خریداری و نصب شود، کافی است که بدخواهان کشور مشکلی در مودم‌های این کنتورها ایجاد کنند و این مشکل در کل طرح ما توسعه می‌یابد.

یک تهدید

وحیدنیا تاکید کرد: طرحی که قرار است از عدالت اجتماعی تا صرفه جویی انرژی را برای کشور به ارمغان بیاورد، تبدیل به تهدید امنیتی برای کشور خواهد شد و سیستم گاز رسانی را با مشکل مواجه می‌کند.

این محقق با بیان اینکه وضعیت امنیت در بخش « connectivity » بهتر است، اظهار کرد: ولی نیاز است که بعضی از ابزارهای آن بومی‌سازی شود، هر چند که الگوریتم‌هایی در دنیا مانند AES۱۲۸ وجود دارند، ولی وقتی شرکت خارجی ادعا می‌کند که از این الگوریتم در تجهیزات خود بهره برده است، خیلی نمی‌توان به آن اعتماد کرد و ما نیاز داریم تا الگوریتم‌های بومی خود را استفاده کنیم.

وی به وضعیت امنیت بخش IOT platform اشاره کرد و در این باره توضیح داد: تلگرام و واتساپ پلتفرمی برای ارتباط انسان‌ها با یکدیگر هستند و IOT platform نیز پلتفرمی برای ارتباط دستگاه‌ها با یکدیگر است. مشکلی که در تلگرام ایجاد شد، این بود که با مراجعه کاربران به آن، داده‌های آنها در سرورهایی قرار گرفت که دست ایران نیست و این چالش صدها برابر سخت‌تر می‌شود،زمانی که دستگاه‌های ما بر روی پلتفرم‌های خارجی قرار بگیرند.

وحیدنیا با تاکید بر اینکه بسیاری از پلتفرم‌های خانه هوشمند در خارج از کشور است، یعنی وقتی اطلاعات مربوط به روشنی لامپ‌های منازل و یا دوربین‌های مدار بسته به کشور خارجی منتقل می‌شود، از این رو از سال‌های قبل مدیران کشور این دغدغه را داشتند و به سمت توسعه پلتفرم‌های بومی حرکت کردند. نمونه این حرکت سفارش توسعه پلتفرم بومی برای یکی از اپراتورها است، ولی هنوز این پلتفرم بلااستفاده است.

برنامه ستاد اتصال‌پذیری برای هوشمندسازی

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که در فضایی که نقشه راه توسعه فناوری در حوزه هوشمند سازی در اختیار نیست این ستاد قرار است چه برنامه‌هایی را اجرایی کند گفت: در کارگروه اینترنت اشیا و هوشمند سازی تیمی از متخصصان از حوزه‌های مختلف صنعتی تشکیل دادیم تا فناوری‌هایی که دارای اولویت‌های بالایی است را مشخص کنند تا ببنیم چالش اصلی کشور در حوزه سلامت هوشمند، کشاورزی هوشمند است یا در حوزه انرژی و حمل و نقل است.

وی با بیان اینکه اولویت‌های فناورانه حوزه‌های مختلف در این تیم تخصصی کارگروه مشخص شده است، اظهار کرد: بعد از آن اقدام به استخراج چالش‌های هوشمند سازی برای هر حوزه‌ای کردیم و پیشنهادات خود را در خصوص هر چالشی به ستاد اتصال پذیری معاونت ارسال کردیم تا موارد باید مرتفع شود.

وحیدنیا، یادآور شد: بخش دیگر فعالیت‌های ما شناسایی توانمندی‌ها در حوزه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی است تا بر اساس آن اقدام به توانمند سازی تیم‌ها و شرکت‌ها کنیم. اخیرا ما جلسه‌ای در معاونت علمی برگزار کردیم و در فراخوان‌های اخیر معاونت علمی تعدادی شرکت عمدتا دانش بنیان فعال در حوزه‌های اینترنت اشیاء و هوشمندسازی طرح ارائه کردند که از این تعداد، چند طرح جزء طرح‌های شاخص بودند و مقرر شد تا با حمایت مالی معاونت علمی از این طرح‌ها حمایت شود.

این محقق حوزه اینترنت اشیاء سقف حمایت از این طرح‌ها را یک میلیارد تومان ذکر کرد و ادامه داد: با این امر به توانمندسازی شرکت های نوپا کمک می‌شود.

وحیدنیا تمرکز این کارگروه را بر توسعه هوشمندسازی برای صنایع با تمرکز بر حوزه‌های انرژی, حمل و نقل و صنعت و معدن عنوان کرد.

خدمات قانونی برای حمایت از فعالیت شرکت‌ها

وحیدنیا تاکید کرد: در حوزه امنیت هیچ‌گاه نمی‌توان به طور ۱۰۰ درصدی امنیت را ایجاد کرد و در حوزه اینترنت نیز باید ببینیم که کاربران فعال تا چه میزان برای ما حیاتی هستند. زمانی است که فرد نیاز به خدمات کشاورزی باغچه منزل دارد که به امنیت سطح بالایی نیاز ندارد، ولی در حوزه‌هایی که جنبه ملی دارد مانند انرژی و خودرو هم نیاز به بهره‌گیری از الگوریتم‌های پیچیده‌ای دارد و هم قوانین سختگیرانه.

این محقق حوزه هوشمندسازی اضافه کرد: در دنیا قوانینی برای Data Protection وجود دارد تا بر اساس آن هر شرکتی که می‌خواهد در حوزه‌های اینترنت اشیاء و هوشمندسازی فعال شود، باید در راستای حفظ داده‌های مشتریان خود رعایت کند. ولی یکی از چالش‌هایی که ما در این حوزه در کشور داریم، این است که چنین قانونی نداریم تا بسنجیم که اگر شرکتی در این حوزه فعال شد و دیتای مردم را در اختیار داشت، چگونه از آنها حفظ و نگهداری می‌کند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر نبود قوانین در حوزه خودروهای هوشمند یک چالش جهانی به شمار می‌رود؛ چرا که وقتی یک خودروی هوشمند تصادف کند، قانونگذار نمی‌داند باید به سراغ چه کسی برود، به سراغ توسعه‌دهنده فناوری‌های خودرو برود، به سراغ راهنمایی و رانندگی برود و یا اپراتورهای موبایل.

عدم اطمینان صنایع به شرکت‌های بخش خصوصی

دبیر کارگروه اینترنت اشیاء و هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری یکی دیگر از چالش‌های کشور در حوزه اینترنت اشیاء را عدم اعتماد بخش‌های صنعتی به استارت‌آپ‌ها عنوان کرد و یادآور شد: به عنوان مثال سازندگان عمده مسکن یا برخی صنایع، بعضا رغبتی به استفاده از برندهای ایرانی ندارند؛ چرا که نگران تداوم کار این شرکت‌ها و خدمات پس از فروش آنها هستند.

وی اضافه کرد: این شرکت صنعتی دلیل عدم پذیرش شرکت‌های ایرانی را پایداری آنها ذکر و اعلام کرد که بعد از استفاده از راهکارهای شرکت‌های ایرانی در ساختمان‌ها اگر بعد از دو سال به مشکلی برخورد کردیم یا همگی از ایران مهاجرت کرده‌اند و یا شرکت ورشکسته شده و تعطیل شده است و ما می‌مانیم با یکسری سنسوری که از کار افتاده‌اند.

وحیدنیا گفت: از این رو بخش صنعتی چاره‌ای ندارد، جز اینکه از شرکت‌های خارجی خریداری کند. این وضعیت در صنایع بزرگ دیگر هم حاکم است، چون صنایع بزرگ نمی‌تواند به شرکت‌های نوپا واگذار کند و راهکار آن، این است شرکت‌های کوچک با شرکت‌های بزرگتر همکار شوند.

خوشحالی از هوشمند شدن آری یا خیر؟

وحیدنیا در پاسخ به این سؤال که در شرایطی که قانون متقن و شرکت‌های عظیم در حوزه‌های مرتبط با هوشمندسازی در کشور پا نگرفته است آیا باید نسبت به توسعه اینترنت اشیاء خوشحال باشیم، گفت: این فناوری چه بخواهیم و چه نخواهیم به سمت ما می‌آید و در دنیا نیز قانون‌های متقنی هنوز شکل نگرفته است و در بسیاری از کشورها پروژه‌هایی در این حوزه‌ها اجرایی و در نهایت با شکست مواجه می‌شود.

وی افزود: چالش‌های این حوزه باید به تدریج حل شود و حل آن یک شبه امکان پذیر نیست، ولی اینکه این فناوری را رها کنیم نیز شدنی نیست؛ چرا که روزی می‌رسد که کار از کار گذشته است.

وی تاکید کرد: حمایت‌هایی تحت عنوان برندهای توسعه فناوری و معافیت مالیاتی معاونت موجب افزایش انگیزه جوانان و شرکت‌ها می‌شود.