حدود چهار سال از عمر سکوهای تامین مالی جمعی در ایران می‌‌‌گذرد و در این مدت وزن سنگینی در حوزه تامین مالی کشور پیدا نکرده‌‌‌اند؛ تا جایی که حجم تامین سرمایه از طریق کرادفاندینگ در چهار سال اخیر فقط ۴۴۰۰ میلیارد تومان بوده است. در این شرایط، طی هفته‌‌‌های اخیر اخباری از افزایش سقف تامین مالی جمعی به ۵۰ میلیارد تومان و رونمایی از اولین سکوی تامین مالی جمعی ارزی ریالی منتشر شد. فعالان و کارشناسان با اینکه مصوبات اخیر را اقدامات مثبتی می‌‌‌دانند، اما معتقدند که تاکنون نحوه سپرده‌‌‌گذاری، انتقالات و مالیات برای سرمایه‌گذاری ارزی در این سکوها شفاف نشده است. همچنین مدیرعامل صندوق مالی توسعه تکنولوژی معتقد است که بخش ارزی کرادفاندینگ نسبت به بخش ریالی آن کندتر پیش خواهد رفت.

رشد بدون سهم‌‌‌گیری
کرادفاندینگ یک ابزار برای تامین مالی جمعی است که طرح‌‌‌های آن به‌‌‌صورت آنلاین و در بستر پلتفرم‌‌‌ها برگزار می‌شود. سرمایه‌گذاران از طریق این پلتفرم‌‌‌ها با ایده کسب‌و‌کارها آشنا می‌‌‌شوند و در ازای دریافت محصول یا خدمات رایگان، طرح‌‌‌های تخفیفی، سهام یا مشارکت در سود، در کسب‌و‌کارها سرمایه‌گذاری می‌کنند. بررسی برنامه شکوفا از عملکرد تامین مالی جمعی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که معادل ۴۷۶ طرح از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ موفق به تامین سرمایه شده‌‌‌اند. شکوفا یکی از برنامه‌‌‌های صندوق نوآوری و شکوفایی است که در این گزارش با جمع‌‌‌آوری اطلاعات سکوهای کرادفاندینگ میانگین سودآوری طرح‌‌‌های موفق در هر سال را بررسی کرده که طبق آن، سودآوری این طرح‌‌‌ها از ۴۰‌درصد در سال ۱۳۹۹ به ۳۴‌درصد در سال گذشته رسیده است.

البته تعداد سرمایه‌گذاری این حوزه در هر سال با افزایش قابل‌توجه مواجه شده است. این شاخص از ۱۲۰ سرمایه‌گذاری به ۴۹‌هزار و ۱۲۱ در سال ۱۴۰۲ رسیده که تعداد سرمایه‌گذاران در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱ معادل ۴۵۰‌درصد رشد داشته است. حجم تامین سرمایه در هر سال نیز همین روند صعودی را تجربه کرده است؛ تا جایی که حجم سرمایه‌گذاری انجام‌شده در چهار سال اخیر از ۴۴۰۰ میلیارد تومان عبور کرده است. عملکرد هر یک از سکوهای تامین مالی جمعی در چهار سال اخیر نشان می‌دهد که سکوی هم‌‌‌آفرین با ۹۸ طرح موفق بیشترین سهم را در تعداد طرح‌‌‌های موفق داشته است. بیشترین حجم سرمایه‌گذاری، میانگین سود سالانه و میانگین تامین سرمایه نیز به‌‌‌ترتیب برای سکوهای آی‌‌‌بی کراد (۱۹۳۹ میلیارد تومان)، دونگی (۴۸ درصد) و آی‌‌‌بی کراد (۲۱ میلیارد تومان) بوده است. بررسی تعداد طر‌‌‌ح‌‌‌های موفق بر اساس حوزه فعالیت نیز نشان می‌دهد صنایع شیمیایی با ۵۸ طرح بیشترین سهم را در این زمینه داشته و سهم حوزه آی‌‌‌تی و نرم‌‌‌افزار فقط ۳۷ طرح بوده است.

موانع توسعه
در حالی که ارزیابی عملکرد تامین مالی جمعی در چهار سال اخیر بیانگر رشد این حوزه است، اما در این مدت نتوانسته سهم قابل‌توجهی در ساختار تامین مالی کشور به دست بیاورد که از نظر کارشناسان و فعالان، عوامل متعددی در این خصوص دخیل هستند. علی عمیدی، مدیرعامل سکوی تامین مالی جمعی کارن‌‌‌کراد در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» این عوامل را در کمبود آگاهی عمومی، مشکلات اقتصادی و تورم، محدودیت‌های پرداخت آنلاین و عدم‌حمایت دولت می‌‌‌داند. او در این خصوص توضیح می‌دهد: «بسیاری از مردم و کسب‌و‌کارها هنوز با مفهوم و مزایای تامین مالی جمعی آشنا نیستند که در صورت ایجاد این آگاهی قطعا استقبال از این روش بیشتر خواهد شد. وضعیت اقتصادی ناپایدار و نرخ بالای تورم باعث شده است تا مردم تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های جدید داشته باشند و ترجیح دهند که پول خود را در دارایی‌‌‌های نقدشونده‌‌‌تر و مطمئن‌‌‌تری نگه دارند.»

این کارشناس در ادامه مطرح می‌کند: «محدودیت‌ها و مشکلات مربوط به پرداخت‌‌‌های آنلاین نیز از جمله موانعی است که سرعت رشد تامین مالی جمعی را در ایران با مشکل مواجه کرده است. نبود حمایت‌‌‌های دولتی و مشوق‌‌‌های مالی برای پروژه‌‌‌های تامین مالی جمعی خصوصا مشوق‌های مالیاتی نیز مانع دیگر بوده است.» عمیدی معتقد است که این موانع نیازمند توجه مسوولان و نهادهای مربوطه هستند تا تامین مالی جمعی بتواند به عنوان یک ابزار موثر در تامین منابع مالی برای پروژه‌‌‌ها و کسب‌و‌کارها در ایران به‌‌‌کار گرفته شود.

رضا زرنوخی، مدیرعامل صندوق مالی توسعه تکنولوژی، نیز معتقد است که تامین مالی جمعی به دلیل جذابیت بازارهای موازی در سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های نوآور و دانش‌‌‌بنیان موفق عمل نکرده و با استقبال سرمایه‌گذاران و اشخاص حقیقی برای تامین مالی کوتاه‌‌‌مدت یا سرمایه در گردش مواجه شده است. او با بیان اینکه میزان تامین مالی جمعی در سال‌های اخیر با تسهیلات پرداختی دو شعبه بزرگ یک بانک قابل مقایسه نیست، به «دنیای‌اقتصاد» توضیح می‌دهد: «کرادفاندینگ در ایران به دلیل سقف 25 میلیارد تومانی تامین مالی جمعی برای هر طرح و تسویه آن در بازه زمانی یکساله نتوانسته است منجر به شکل‌‌‌گیری ظرفیت اقتصادی در بنگاه‌‌‌ها و شرکت‌ها شود. در این شرایط، عدم‌توازن بین بازیگرهای تامین مالی در ایران باعث شده تا تامین مالی جمعی نسبت به سایر کشورها صرفا یک ابزار تعریف شده و وزن بزرگی در این حوزه نداشته باشد.»

مقررات پولی مانع تامین مالی جمعی ارزی؟
با این اوصاف، در شرایطی که توسعه کرادفاندینگ با چالش‌‌‌های جدی مواجه است، افزایش سقف تامین مالی جمعی به 50 میلیارد تومان و رونمایی از اولین سکوی تامین مالی جمعی ارزی ریالی از جمله اخباری است که در هفته‌‌‌های اخیر منتشر شده است. به همین منظور، «دنیای‌اقتصاد» تاثیر این اخبار بر تامین مالی جمعی را بررسی کرد. در این زمینه، رضا زرنوخی، مدیرعامل صندوق مالی توسعه تکنولوژی، با اینکه اقدامات اخیر را یک گشایش برای این حوزه می‌‌‌داند، درباره چالش‌‌‌های فعالیت سکوهای تامین مالی جمعی ارزی می‌‌‌گوید: «طبق مقررات پولی و بانکی کشور، سپرده‌‌‌گذاری و انتقال ارز چالش‌‌‌هایی دارد و ممکن است که افراد از ترس اینکه مشمول این مقررات شوند، تمایلی به سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ ارزی پیدا نکنند.»

به اعتقاد این کارشناس، تاکنون شفافیتی در نحوه سپرده‌‌‌گذاری، انتقالات و مالیات برای سرمایه‌گذاری در این سکوها صورت نگرفته است. او با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «رونمایی و فعالیت سکوهای تامین مالی جمعی ارزی اولین گام است و باید مسائل پولشویی، سپرده‌‌‌گذاری ارزی و نظر بانک مرکزی شفاف‌‌‌سازی شود. طبق مقررات پولی و بانکی کشور، نگهداری و مبادله ارز از حد تعیین‌شده مصداق پولشویی است.» زرنوخی همچنین این موضوع را مطرح می‌کند که روند تامین مالی جمعی ارزی در مقایسه با ریالی کندتر پیش خواهد رفت.

در این شرایط، توصیه فعالان برای توسعه کرادفاندینگ و موفقیت آن سرمایه‌گذاری روی سهام است. علی عمیدی، مدیرعامل کارن‌‌‌کراد، نیز معتقد است که برای کمک به اکوسیستم استارت‌آپی باید مدل تامین مالی جمعی بر پایه سهام اجرایی شود که جذابیت آن با میزان استقبال عمومی مشخص خواهد شد. او با بیان این مطلب، دلیل عدم‌بهره‌‌‌مندی استارت‌آپ‌‌‌ها از کرادفاندینگ را این می‌‌‌داند که عمده تامین مالی جمعی به مشارکت در درآمد پرداخته و تقریبا با ارزیابی‌‌‌های دقیق به دنبال کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌‌‌هاست. به اعتقاد رضا زرنوخی نیز تامین مالی جمعی زمانی از سایر ابزارها متمایز می‌شود که شرایط برای سرمایه‌گذاری روی سهام فراهم شود تا بتواند ابزاری برای توسعه شرکت‌های جدید باشد.

عمیدی در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود ضمن پیش‌بینی افزایش تامین مالی جمعی به 10 همت در سال‌جاری درباره روند این حوزه در 1403 نیز توضیح می‌دهد: «روند تامین مالی جمعی در سال‌جاری به عوامل مختلفی از جمله وضعیت اقتصادی، تحولات قانونی و تنظیمی و پذیرش عمومی این روش توسط مردم و کسب و کارها بستگی دارد.» او همچنین افزایش آگاهی و آموزش عمومی، تسهیل فرآیندهای نظارتی، ارائه مشوق‌‌‌های مالی و حمایتی برای سرمایه‌گذاران و پروژه‌‌‌ها، ایجاد بازار ثانویه، اجازه سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در این مدل و جلب مشارکت نهادهای مالی را در رشد تامین مالی از طریق کرادفاندینگ لازم می‌‌‌داند. بنابراین و با توجه به اینکه پس از نوین کراد، کارن کراد نیز قصد دارد به تامین مالی جمعی ارزی ورود کند و به‌‌‌زودی مجوز فعالیت دومین سکوی تامین مالی جمعی ارزی نیز اعطا خواهد شد، باید دید که با وجود چالش‌‌‌های پیش‌‌‌روی تامین مالی جمعی، چه مسیری در انتظار ابزار جدید در این حوزه خواهد بود.