شتابدهنده‌ها با وجود مهاجرت هنوز به استارت‌آپ‌ها امیدوارند
وضعیت تیم‌های استارت‌آپی در مجموعه‌های شتابدهنده و همچنین استارت‌آپ‌های حاضر در لیست شرکت‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند وضعیت آینده اکوسیستم نوآور کشور را تعیین کند. بسیاری از شرکت‌های فعال در این بخش معتقدند که تعداد شرکت‌های استارت‌آپی هر روز کاهش می‌یابد از سوی دیگر برخی دیگر می‌گویند وضعیت نوآوری کشور چندان بد نیست اما مشکل اصلی در مهاجرت تیم‌هاست.
مرتضی دانش، مدیرعامل زیتک، درباره وضعیت استارت‌آپ‌هایی که در شرکت سرمایه‌گذاری خطر پذیر شرکتی یا «CVC» زیتک فعالیت می‌کنند می‌گوید: تعداد ورودی‌های زیتک حدود ۴۰۰ تیم است که از بین آنها روی ۱۱ تیم سرمایه‌گذاری شده‌اند که هر کدام از آنها در حوزه و مرحله‌های مختلفی از رشد قرار دارند. تقریباً یک سال و هشت ماه است که در زیتک توانسته‌ایم این «CVC» را توسعه دهیم (سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی) تا خدماتی مانند فضای کاری، سرمایه‌گذاری و… ارائه دهیم. تمرکز زیتک در حال حاضر روی فین تک است و تیم‌هایی در حوزه‌های پرداخت، نئوبانک‌ها، کریپتوکارنسی، بلاکچین در پرداخت و غیره در زیتک در حال فعالیت هستند. از نظر سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری و ساختار «CVC» که در حال حاضر روی آن تمرکز کرده‌ایم و آن سرمایه‌گذاری را در استارت‌آپ‌ها انجام می‌دهیم که به زنجیره ارزشی ما بیافزایند.
مرتضی دانش درباره مهاجرت دانش‌آموزان و دانشجویان در حوزه استارت‌آپی می‌گوید: در حال حاضر باتوجه به وضعیت اجتماعی و اتفاقاتی که در جامعه در حال رخ دادن است، مهاجرت گزینه اول دانش‌آموزان و دانشجویان است تا کسب و کار خود را به خارج از ایران ببرند. موج مهاجرتی گسترده‌ای در بین جوانان وجود دارد که معتقدم اگر شرایط بهبود پیدا کند شاهد برگشت این جوانان خواهیم بود. در اکوسیستم ما افراد زیادی مهاجرت کرده‌اند و کسانی که مانده‌اند امکان رفتن نداشته‌اند. ترجیح ما این است که روی تیم‌هایی سرمایه‌گذاری کنیم که احتمال خروج آنها کمتر است و تیم‌ها را با وسواس بیشتری انتخاب می‌کنیم. اما اگر استارت‌آپی نیاز به توسعه بازار خارج از کشور دارد سعی می‌کنیم کمک‌رسان باشیم.
او درباره رده سنی استارت‌آپ‌ها می‌گوید: فراوانی سنی مراجعه‌کنندگان به زیتک از ۲۰ سال تا ۳۲ سال است. استارت‌آپ‌ها باید توجه کنند هرچه سن بالاتر می‌رود احتمال موفقیت بیشتر میشود چرا که در سن‌های پایین معمولاً مراجعه‌کنندگان تفکر درستی درباره استارت‌آپ و کسب‌وکار ندارند.
دانش، درباره ایده‌هایی که استارت‌آپ‌ها بیشتر به دنبال پیشرفت در آن حوزه هستند می‌گوید: به تازگی تمرکز در هوش مصنوعی و ارز دیجیتال بیشتر شده است و‌ایده‌ها بیشتر حول این حوزه‌ها مطرح می‌شوند. واقعیت این است که وضعیت فعلی شتابدهنده‌ها به مثابه دوره پسابلوغی است. معتقدم تصورات و توهمات سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر بعد از سال ۱۳۹۲ فروریخت چرا که حوزه استارت آپی بسیار جوان بود و وی‌سی‌ها و شتابدهنده‌ها در حال شکل‌گیری بودند.
او با اشاره به فراز و فرود موج استارت‌آپ‌ها در ایران می‌گوید: اوج اکوسیستم استارت‌آپی کشور در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ بود که رویداد‌های استارت‌آپی در کشور در حال گسترش بود. اما متأسفانه بعد از آن در سال ۱۳۹۸ و اتفاقاتی که سلسله‌وار رخ داد باعث رکود این اکوسیستم شد. از آبان ۱۳۹۸ رخداد‌های دیگری مانند سقوط هواپیمای اوکراینی نیز اکوسیستم استارت‌آپی را دچار شوک کرد و تا سال ۱۴۰۱ فضای استارت‌آپی مدام در حال انقباض و انبساط بود. این اتفاقات اینترنت روی اینترنت موثر بود و موجب شد که شتابدهنده‌ها تأثیرپذیری بیشتری داشته باشند و موج دیگری از خروج تیم‌های استارت‌آپی شکل بگیرد.
مهاجرت و نبود سرمایه‌گذار مشکلات آینده استارت‌آپ‌ها
حامد انتظاریان مدیرعامل هم‌آوا هم درباره تیم‌های استارت آپی که در این شتابدهنده حمایت می‌شوند، می‌گوید: در کل روی حدود ۱۳۰ تیم در شتابدهنده هم آوا سرمایه‌گذاری شده و حدود ۴۵ تیم فعال هستند. برخی از این تیم‌ها از سال ۱۳۹۳ در حمایت هم‌آوا هستند. سرعت پیشرفت این تیم‌ها تاکنون برای تعدادی از آنها با توجه به شرایط کشور و نیاز جامعه خوب بوده است و در حال حاضر اکثر تیم‌های فعال، موفق هستند. تیم‌هایی هم که از سال ۱۴۰۰ به بعد سرمایه‌گذاری کردیم فعالیت خوبی دارند اما متأسفانه مورد ناراحت‌کننده این پروسه این است که حدود ۳۰٪ از این افراد مهاجرت کردند.
او ادامه داد: گاهی نگاه استارت‌آپ در مورد مهاجرت این است که به دلایلی مانند نداشتن سرمایه و رشد مناسب، مهاجرت می‌کند تا بتوانند شانس و توانمندی خود را در فضای جدیدی امتحان کند. محدوده سنی تیم‌های استارت آپی، عمدتاً ۲۰ تا ۲۵ سال است و در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فین تک و حوزه سلامت فعالیت می‌کنند.
انتظاریان در نهایت درباره آینده تیم‌های استارت‌آپی و شتابدهنده‌ها می‌گوید: معتقدم مهاجرت، نبود منابع انسانی و نبود سرمایه‌گذار در مراحل بعدی، پایه مشکلات امروز هستند.
وضعیت استارت‌آپ در دوران شکل‌دهی در شتابدهنده‌ها
سهیل عباسی، عضو هیئت مدیره و معاون نوآوری و کارآفرینی هم‌آوا و عضو هیئت مدیره انجمن شتابدهنده‌های نوآور و فناور «شکوفا» درباره فرآیند جذب سرمایه توسط شتابدهنده می‌گوید: به صورت میانگین در هم‌آوا تیم‌هایی از متقاضیان که از فرآیند‌های غربالگری و داوری با موفقیت عبور می‌کنند به مدت دو الی سه ماه در دوره‌ای به نام شکل‌دهی قرار می‌گیرند و خدمات غیرنقدی شامل آموزش، محل استقرار، دسترسی به شبکه‌های مختلف، طراحی نقشه راه و… به آنها ارائه میشود. سپس به مدت شش ماه در گام شتابدهی قرار می‌گیرند وعلاوه بر این خدمات غیرنقدی از سرمایه‌گذاری نقدی هم بهره‌مند می‌شوند.
عباسی می‌گوید: برخی از شتابدهنده‌ها به صورت کلی و معمولا قبل از قرارداد با تیم‌ها شرایط و برنامه‌های اعضای تیم را بررسی می‌کنند و اگر تیم‌ها قصد مهاجرت دارند باید بیان کنند. چرا که ممکن است یکی از شروط قراردادها ماندن در ایران تا زمان مشخصی باشد. البته ما اگر بتوانیم شرایطی را مهیا کنیم یا فرصت‌هایی را ببینیم که می‌توان محصول و یا خدمت یکی از استارت‌آپ‌ها را به بازار‌های بزرگ‌تر خارج از کشور ارائه کنیم، در این زمینه کمک می‌کنیم و این را به کسب و کار‌های تحت حمایت‌مان هم پیشنهاد می‌کنیم که وقت و انرژی‌شان را روی ساختن محصولاتی بذارند که بتوانند به صورت بین‌المللی خدمات ارائه دهند.
طبق گفته او: با توجه اهمیت هوش مصنوعی و روند رو به رشدی که این فناوری دارد بیشتر روی راه‌حل‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنیم که بتوانند از این فناوری در حل مسائل استفاده کنند. برای مثال دستیار هوش مصنوعی، مدیریت قرارداد‌های حقوقی، استفاده از هوش مصنوعی در آزمایشات بالینی و ارائه تحلیل این آزمایشات به صورت شخصی‌سازی شده، ارائه خدمات برق ساختمان به صورت سیستماتیک و در سریع‌ترین زمان و با فرآیند‌های مشتری محور، پلتفرم آموزش تعاملی بر اساس هوش مصنوعی از جمله‌ایده‌های استارت‌آپ‌ها است.
عباسی درباره چشم‌انداز شتابدهنده‌ها و استارت‌آپ‌ها می‌گوید: مدتی است که شکل‌گیری تیم‌های جدید و کارآمد کم شده است و این موجب شده است تعداد ورودی همه شتابدهنده‌ها و نهاد‌های حمایت نوآوری به صورت چشمگیری کاهش یابد. مشکل دیگری که در بین تیم‌های متقاضی ورود به شتابدهنده‌ها هست نبود دانش لازم کسب و کاری و نبود درک مناسب از فرهنگ کارآفرینی در تیم‌های کم تجربه‌تر است. همچنین به دلیل کم بودن میزان توسعه فناوری‌های جدید داخلی، در دسترس نبودن نیاز‌های واقعی صنایع، دسترسی نداشتن مناسب به فناوری‌های جهانی، نرخ شکل‌گیری‌ایده‌های خلاقانه و تأثیرگذار مطلوب نیست. تا زمانی که سازوکار‌های نقد شوندگی به صورت قابل توجهی در کشور نهادینه و اجرا نشود و نمونه‌های موفقیت بزرگ ایجاد نشود، نمی‌توان انتظار داشت که چشم‌انداز موفقی که تیم‌های نوپا را به حرکت وا می‌دارد، پایدار بماند.