وضعیت اینترنت در بهار ۱۴۰۳: کیفیت اینترنت ایران در پایین‌ترین رتبه‌های جهانی قرار دارد
انجمن تجارت الکترونیکی تهران سومین گزارش درباره وضعیت اینترنت کشور را منتشر کرد. مهم‌ترین یافته‌های این گزارش در این مطلب بررسی شده است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران سومین گزارش خود از وضعیت اینترنت کشور را منتشر کرد. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهند که وضعیت اینترنت کشور درمقایسه‌با گزارش دوم این انجمن (مربوط به زمستان ۱۴۰۲) تفاوت چندانی نکرده است و همچنان «نتیجه تداوم سیاست‌های محدودکننده داخلی و تحریم‌های یک‌جانبه خارجی منجر به این شده که اینترنت کشور با سه گزاره «پراختلال» و «محدود» و «کند» توصیف شود.
تحریم‌های فناوری از یک سو و فیلترینگ گسترده داخلی از سوی دیگر باعث شده است تا کیفیت اینترنت ایران در رده‌بندی‌های جهانی در پایین‌ترین رتبه‌ها قرار بگیرد. در این گزارش، دراین‌باره آمده است:
مشکل‌های اینترنت کشور را می‌توان به بخش‌های متنوع و گسترده‌ای تقسیم کرد. دو موضوعی که بیش از همه در بحرانی‌شدن وضعیت اینترنت ایران نقش دارند، تحریم‌های خارجی و فیلترینگ گسترده داخلی است. همچنین، بررسی‌های ما نشان می‌دهد که نقش فیلترینگ از ایجادکننده محدودیت بسیار فراتر رفته و امروز تبدیل به بزرگ‌ترین عامل ایجاد کندی مستمر و ناپایداری و مانع بزرگی برای افزایش سرعت و توسعه اینترنت تبدیل شده است.
فیلترینگ در حالی همچنان تداوم پیدا کرده است که ۸۳/۶ درصد از کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند و به‌طور میانگین هر کاربر ایرانی در طول روز، ۴ ساعت به فیلترشکن بهره می‌برد. با استفاده از همین ابزار بیش از ۹۰ درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی به اینستاگرام بازگشته‌اند. با بیان این مقدمات می‌توان این‌چنین نتیجه گرفت:
تلاش‌های شبانه‌روزی متولیان امر با تحمیل هزینه چندهزارمیلیاردی به مردم و اپراتورها، جلوگیری از گسترش شبکه، مسدودسازی پروتکل‌های موردنیاز کسب‌وکارها و… تغییری در رفتار استفاده مردم در فیلترشکن‌ها نکرده و فقط‌وفقط باعث افزایش تقاضا و ایجاد اختلالات گسترده و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به مردم واقتصاد دیجیتال شده است.
استفاده مردم از فیلترشکن سه برابر شده است
در این گزارش، براساس یافته‌های گزارش اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف و نظرسنجی ایسپا نوشته شده است که ۸۳/۶ درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. استفاده از فیلترشکن بعد از فیلترشدن «اینستاگرام » و «واتس‌اپ» تا اسفند ۱۴۰۲ سه برابر شده است.
همچنین، در این گزارش ذکر شده است که براساس نظرسنجی اسفند سال گذشته، ۶۶/۹ درصد استفاده‌کنندگان فیلترشکن از فیلترشکن‌ها و پروکسی‌های رایگان و ۲۵/۴ درصد از فیلترشکن‌های پولی و ۶/۳ درصد از اکانت یا فیلترشکن پولی دوستان و آشنایان به‌‌رایگان استفاده می‌کنند.
۳۴ درصد از پاسخ‌گویان به این نظرسنجی گفته بودند که پیش از اعمال فیلترینگ در سال ۱۴۰۱ هم از فیلترشکن استفاده می‌کردند؛ اما ۶۴ درصد از افراد گفته‌اند که پیش‌از‌این از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند. بنابراین، انجمن تجارت الکترونیک از یک سو نتیجه می‌گیرد که تحریم‌های فناوری گسترده و پرهزینه و به‌شدت علیه مردم ایران هستند و سامانه‌های تحریم‌شکن هم راهکار مؤثری برای مقابله با آن‌ها نیستند و از سوی دیگر، مسدود‌کردن فیلترشکن‌ها نه‌تنها از‌نظر فنی ممکن نیست؛ بلکه باعث کندی سرعت و تحمیل هزینه‌های سنگین و جبران‌ناپذیر میشود.
رتبه ایران از نظر دسترسی آزاد به اینترنت از چین و کامرون پایین‌تر است
براساس یافته‌های این گزارش، ایران در بین ۱۰۰ کشور در جایگاه ۹۵ دسترسی آزاد به اینترنت قرار دارد و اگر کشورهای بدون اطلاعات کافی درباره محدودیت را حذف کنیم، اینترنت ایران در وضعیتی پایین‌تر از چین و کامرون، در صدر کشورهای دارای محدودیت در دسترسی آزاد به اینترنت قرار می‌گیرد.
قطع چندروزه IPv6 مهم‌ترین رخداد منفی برای اینترنت در 6 ماه گذشته بوده است
در این گزارش، رخدادهایی مثل مسدود‌شدن bridgeهای 6in4، افزایش محدودیت‌های جغرافیایی داخلی و اختلال‌های ناشی از افزایش حملات DDoS به‌عنوان بدترین اتفاقات رخ‌داده برای اینترنت در 6 ماه اخیر معرفی شده‌اند. در میان همه اختلال‌ها و اتفاق‌های منفی، قطع چندروزه IPv6 منفی‌ترین اتفاق بوده است. گسترش شبکه فیبر‌نوری کشور هم بزرگ‌ترین رخداد مثبت معرفی شده است.
اینترنت در چند روز اخیر مخصوصا در زمان استفاده از VPN کیفیت و سرعت نامناسبی داشت. این گزارش چرایی این اتفاق را توضیح می‌دهد.
مهم‌ترین مطالبات در زمینه اینترنت از رئیس‌جمهور آینده
با‌توجه‌به اینکه این گزارش در آستانه تشکیل دوازدهمین دوره مجلس و برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری منتشر شده است، در آن مطالبات اصلی از درباره اینترنت مطرح شده است.
انجمن تجارت الکترونیک از کاندیداهای ریاست‌جمهوری سه درخواست دارد: ۱. تلاش فعالانه برای اصلاح ساختار فیلترینگ و کاهش محدودیت‌های اینترنت؛ ۲. اقدام مستقیم برای رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و توسعه پرسرعت اینترنت (با افزایش سرعت و پهنای باند بین‌الملل و ادامه و تسریع طرح فیبر‌نوری و توسعه 5G و گزارش شفاف و آنلاین شاخص‌های اینترنت به‌تفکیک اپراتور، استان و…)؛ ۳. اقدام مستقیم برای تقویت دیپلماسی بین‌المللی و تلاش برای رفع تحریم‌های بین‌المللی فناوری.
گزارش انجمن تجارت الکترونیک مشکلات اینترنت ایران را در سه ضلع «اختلال در اینترنت» و «محدودیت اینترنت» و «سرعت اینترنت» دسته‌بندی می‌کند.
در بخش اختلال، به اختلالات مقطعی ناشی از حوادث طبیعی و حوادث فنی اشاره شده است. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که حملات گسترده DDoS و قطع لینک‌ها در دو ماه ابتدایی امسال عامل بسیاری از اختلال‌ها در اینترنت بوده است:
مهم‌ترین اختلالات مقطعی در ۶ ماه گذشته به حمله‌های گسترده DDoS به شبکه اپراتورها و دیتاسنترهای کشور و در نتیجه آن قطع لینک‌ها، اشباع ارتباطات و ۱۵ مورد Iran-Access شدن مربوط است. درنتیجه، دسترسی به برخی از وبسایتهای داخلی برای کاربران خارج از کشور با قطعی مواجه شده است. گزارشها نشان می‌دهند که در مقاطع کوتاه بین ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای، لینک‌های ارتباطی در برخی از اپراتورها قطع و درنتیجه آن، ارتباط کاربران با اینترنت دچار اختلال شده است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران راهکار مقابله با این اختلالات را اقداماتی برای اصلاح «انحصار در لایه اپراتور بالادستی» و «رفع ناتوانی فنی در بیشتر اپراتورهای میانی» و «برطرف‌کردن محدودیت در تونل‌های GRE و IPIP برای استفاده بخش خصوصی» می‌داند.
کندی‌های تقریباً دائمی همچنان ادامه دارند
گروه دوم اختلالات کندی‌های تقریباً دائمی شبکه است. در ۶ ماه گذشته، تغییر جدی در بخش اختلالات دیده نمی‌شود و همچنان نزدیک به ۱ درصد ارتباطات با ۵,۰۰۰ وب‌سایت پربازدید کشور با کندی کامل و بیش از ۳۲ درصد با کندی یا اختلال نسبی مواجه است. داده‌های OONI نیز این موضوع را تأیید می‌کند و تغییری جدی در نمودارها نشان نمی‌دهد.
اختلالات در ۶ ماه گذشته در ۵ هزار وب‌سایت پربازدید در ایران
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که جنس اختلالات در بسترهای مختلف متفاوت بوده است. برای مثال، اختلال روی Akamai از جنس اختلال در Connection و اختلال روی کلادفلر از جنس محدودیت در آپلود و اختلال روی HTTP3 تا ۶ برابر کند کردن HTTP2 بوده است.
در این گزارش، محدودیت‌های اینترنت در ایران در چهار سطح طبقه‌بندی شده است: «قطع کامل یا کنترل‌شده اینترنت»، «تحریم»، «مقررات داخلی» و «فیلترینگ». در مسئله قطعی‌ها این گزارش به قطعی کامل IPv6 به‌مدت یک هفته اشاره کرده است.
در بخش فیلترینگ، اشاره شده است: «برای سنجش دقیق‌تر وضعیت فیلترینگ از دی ۱۴۰۲ تا ابتدای خرداد ۱۴۰۳، ۳۰۰ دامنه اینترنتی انتخاب‌شده براساس SimilarWeb را از پایگاه داده ooni.com بررسی کردیم. طبق این بررسی مشخص شد که در دی ۱۴۰۲، به‌طور میانگین ۱۳۷ دامنه فیلتر (بیش از ۵۰ درصد اختلال) بوده است.»
از این نظر، تغییر معناداری درمقایسه‌با مدت مشابه سال گذشته در کشور رخ نداده است. همچنین، در بررسی ۵,۰۰۰ وب‌سایت پربازدید کاربران ایرانی در CrUX مشخص شد که حداقل ۷۳۰ وب‌سایت به‌طور مستقیم فیلتر شده‌اند و دامنه اصلی آن‌ها به آی‌پی‌های فیلترینگ Resolve میشود. بسیاری از وب‌سایت‌ها که از‌طریق فیلترشدن آ‌ی‌پی، زیردامنه‌ها، CDNها و… مسدود شده‌اند، نیز باید به این فهرست اضافه کرد.
افزایش خودفیلتری داخلی در ماه‌های اخیر
یافته دیگری در این گزارش به افزایش میزان Iran Access یا خودفیلتری داخلی در ماه‌های گذشته اشاره کرده است: «عجیب‌تر از فیلترکردن وبسایتهای خارجی، فیلترکردن وبسایتهای داخلی برای کاربران خارج از کشور است. بسیاری از وبسایتهای دولتی و بانک‌های ایرانی برای کاربران بین‌المللی دردسترس نیستند. وبسایتهای مهم کشور ازجمله مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های بزرگ کشور، شاپرک و… برای کاربران خارج از ایران دردسترس نیست! نکته مهم در این زمینه آن است که از زمان انتشار گزارش دوم تاکنون، حدود ۵۰ دامنه دیگر به این فهرست اضافه شده‌اند.»
کندی سرعت اینترنت بزرگ‌ترین نگرانی مردم ایران است
در این گزارش، به یافته‌های نظرسنجی اسفند ۱۴۰۲ ایسپا استناد کرده‌اند و براساس آن کندی سرعت اینترنت با میزان ۴۳ درصد اصلی‌ترین نگرانی کاربران درباره اینترنت بوده است. فیلترینگ و محدودیت‌هایش با میزان ۱۸/۳ درصد و هزینه‌های زیاد اینترنت ۳۰/۷ دغدغه مردم بوده است.