کارشناسان حوزه نرم‌‌‌افزار معتقدند که زیرساخت‌‌‌های فناوری اطلاعات از پیشران‌‌‌های اصلی اقتصاد دیجیتال به حساب می‌‌‌آیند و در عین حال با توجه به سرعت تحول کسب‌و‌کارهای فناوری، استفاده از نرم‌‌‌افزارها و هوش مصنوعی برای تطابق با چابکی کسب‌و‌کار‌‌‌ها اهمیت زیادی دارد. با وجود توسعه هوش مصنوعی و کاربردهایش، امروزه سرمایه انسانی یکی از چالش‌‌‌های شرکت‌های نرم‌‌‌افزاری است که برخلاف کشورهای توسعه‌‌‌یافته و دانشگاه‌‌‌های برتر در سطح دنیا به جای جذب نیروهای متخصص، شاهد موجی از مهاجرت نیروهای انسانی هستند. در همین راستا «دنیای‌اقتصاد» به تازگی در پنل «عصر دیجیتال و نقش نرم‌‌‌افزارها و هوش مصنوعی» میزبان حسام اسدی، رئیس کمیسیون نرم‌‌‌افزارهای CRM سازمان نظام صنفی استان تهران، مجید اورعی، رئیس کمیسیون نرم‌‌‌افزارهای پیشرفته سازمانی نصر تهران، مظاهر مرجانی، رئیس کمیسیون نرم‌‌‌افزارهای فروشگاهی سازمان نصر تهران، مهدی صادق، رئیس کارگروه نرم‌‌‌افزارهای BPMS سازمان نصر تهران و محمدرضا معبودیان، رئیس کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده سازمان نظام صنفی استان تهران، بود تا به بررسی نقش نرم‌‌‌افزارها و هوش مصنوعی برای توسعه اقتصاد دیجیتال بپردازند.

در ابتدای این نشست مجید اورعی درباره نقش نرم‌‌‌افزارها در صنعت فناوری گفت: «در هسته اقتصاد دیجیتال چهار عنصر اصلی وجود دارد که نرم‌‌‌افزار یکی از عناصر اصلی است و بدون آن نمی‌توان به اقتصاد دیجیتال دست پیدا کرد. امروزه هر کسب‌و‌کاری که در اقتصاد دیجیتال ارزش‌‌‌آفرینی می‌کند، برای اینکه بتواند هزینه‌‌‌هایش را کاهش و ارزش افزوده را افزایش دهد، باید از فناوری اطلاعات استفاده کند و در این میان آنچه سخت‌‌‌افزار و خدمات را به هم متصل می‌کند، نرم‌‌‌افزار است.» وی با بیان اینکه در همه سازمان‌ها دو عنصر سخت‌‌‌افزار و نرم‌‌‌افزار وجود دارد، گفت: «ما در حوزه آی‌‌‌تی نرم‌‌‌افزارهایمان را بر اساس فرآیندهای سازمانی ارائه می‌‌‌دهیم و با به‌‌‌کارگیری سخت‌‌‌افزارها به مدیران سازمان‌ها کمک می‌‌‌کنیم. در حال حاضر این مدیران با کمک حوزه نرم‌‌‌افزار و سخت‌‌‌افزار به جایی رسیدند که در صورت نیاز به لایه‌‌‌های متعدد، به‌‌‌طور مستقیم بر تولید، توزیع و هزینه‌‌‌های تمام‌‌‌شده نظارت لحظه‌‌‌ای دارند و در آن واحد می‌توانند در زمان صرفه‌‌‌جویی کنند.»

عضو هیات‌‌‌مدیره سازمان نظام صنفی استان تهران با بیان اینکه در اقتصاد کلان باید بتوانیم از نرم‌‌‌افزارها برای ارزش‌‌‌آفرینی استفاده کنیم، افزود: «نرم‌‌‌افزارها فاصله زمانی را برای مدیران و بنگاه‌‌‌ها کوتاه کردند و مدیران هم با رصد لحظه‌‌‌ای سعی می‌کنند سودآوری را افزایش دهند. بسیاری از مجموعه‌‌‌ها با به کارگیری آی‌‌‌تی، ارزش‌‌‌آفرینی خود را بالا بردند. در عین حال پلتفرم‌‌‌های مبتنی‌‌‌بر نرم‌‌‌افزار، توانستند رفاه را برای مردم افزایش دهند. البته هنوز هم مجموعه‌‌‌هایی هستند که برای استفاده از اثربخشی نرم‌‌‌افزار، راه زیادی دارند و بلوغ شرکت‌ها و کسب‌و‌کارها در استفاده از نرم‌‌‌افزار در کشور ما جای کار دارد.»

زیرساخت آی‌‌‌تی، پیشران اصلی اقتصاد دیجیتال
در ادامه این پنل، محمدرضا صادق با بیان اینکه باید به تحول دیجیتال نگاه جدی داشته باشیم، گفت: «اگر کسب و کارها می‌‌‌خواهند در راه تحول دیجیتال گام بردارند، باید از ابتدا تفکر و نگاهشان به این مقوله تغییر کند؛ نگاه سازمانی هم در این زمینه مطرح است. همچنین فارغ از ابعاد تحول دیجیتال، زیرساخت فناوری اطلاعات یکی از پیشرانه‌‌‌های اصلی اقتصاد دیجیتال است و بدون استفاده از زیرساخت‌‌‌های مناسب فناوری نمی‌توان در حوزه تحول دیجیتال گام برداشت.» وی با تاکید بر اینکه با توجه به سرعت تحول کسب‌و‌کارها باید چابک و سریع عمل کرد، گفت: «نرم‌‌‌افزار در حوزه پیشرانی فناوری و تحول دیجیتال نقش کلیدی دارد و روندهای جهانی در این زمینه اهمیت زیادی دارند. اگر می‌‌‌خواهیم به چابکی کسب و کار‌‌‌ها برسیم، بدنه فناوری باید کشش تغییرات سریع کسب‌و‌کاری را داشته باشد که در این خصوص استفاده از پلتفرم‌‌‌ها بسیار موثر است.»

رئیس کارگروه نرم‌‌‌افزارهای bpms سازمان نصر تهران با تاکید بر اهمیت هوش مصنوعی بیان کرد: «هوش مصنوعی به یک بازار بسیار کمک می‌کند و در بحث چابکی و توسعه، به‌‌‌کارگیری این فناوری بسیار کلیدی است. درواقع در کنار تخصص انسانی، هوش مصنوعی نقش زیادی در توسعه فناوری دارد. بحث تحول، پیشرانه اصلی اقتصاد دیجیتال است و در این زمینه عنصرهای زیادی وجود دارد و هوش مصنوعی کمک می‌کند که این عنصرها به کسب‌و‌کارها کمک کنند.»

دغدغه‌‌‌ها و موانع شرکت‌های نرم‌‌‌افزاری
در ادامه حسام اسدی درباره دغدغه شرکت‌های نرم‌‌‌افزاری توضیح داد: «صحبت‌‌‌های زیادی از اقتصاد دیجیتال می‌شود و اینکه سهم ۷.۶ درصدی اقتصاد دیجیتال باید در برنامه هفتم به ۱۵‌درصد برسد؛ اما برای ما به‌‌‌عنوان بخش اجرایی، پرداختن به بحث دغدغه شرکت‌ها بسیار مهم است. نگاهی که اینجا مغفول مانده، نگاه از پایین به بالا بوده است؛ زیرا تاکنون به این پرداخته نشده که عناصری که نقشی در این صنعت بازی می‌کنند، چه دغدغه‌‌‌هایی دارند و چرا نمی‌توانند به جلو گام بردارند و توانمند شوند.»

وی با بیان اینکه در ظاهر جذابیت‌‌‌های کمتری در حوزه نرم‌‌‌افزار وجود دارد، افزود: «طبق نظرسنجی سازمان نظام صنفی تهران از مدیران نرم‌‌‌افزاری در خصوص موانع اصلی، ‌‌‌اولین چالش سرمایه انسانی و منابع انسانی است. ما با موجی از مهاجرت سرمایه انسانی روبه‌‌‌رو هستیم، امید در جامعه ما پایین است که مسیر زندگی افراد را تغییر می‌دهد و قیمت پایین حوزه نرم‌‌‌افزار هم از مشکلاتی است که چالش‌‌‌های منابع انسانی را برجسته می‌کند.»

رئیس کمیسیون نرم‌‌‌افزارهای CRM سازمان نظام صنفی استان تهران ادامه داد: «چالش دوم مجوزها و الزامات متعدد است. یک شرکت نرم‌‌‌افزاری که از چند جوان فارغ‌‌‌التحصیل تشکیل شده و آنها ایده‌‌‌ها و انرژی خوبی دارند، ‌‌‌در ابتدای کارشان باید ده‌‌‌ها مجوز بگیرند و برای این کار باید هفته‌‌‌ها را سپری کنند. هر نهادی با رویکرد کنترل‌‌‌گری و نه توانمندسازی، این مجوزها را طراحی کرده است. درواقع نگاه دولتی بیشتر کنترلی است؛ اما اگر به سمت توانمندسازی حرکت کند، می‌تواند کمک‌‌‌کننده باشد.»

عدم‌تعامل اجزای حوزه افتا و سیاستگذار
حسام اسدی با اشاره به چالش‌‌‌های حوزه افتا (امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات) بیان کرد: «مساله اصلی این است که هیچ شرکت نرم‌‌‌افزاری با اینکه فعالیت ایمن‌‌‌تری داشته باشد، مشکلی ندارد؛ اما امروز این شرایط به‌‌‌نحوی پیش رفته که شرکت‌ها از انتفاع خارج می‌‌‌شوند. موضع کنترلی روز‌‌‌به‌‌‌روز سخت‌‌‌تر می‌شود و هنوز تعامل مناسبی بین اجزا و سیاستگذار وجود ندارد.» وی با انتقاد از به رسمیت نشناختن سرمایه‌‌‌های نامشهود در شرکت‌های فناوری توضیح داد: «برای شرکت‌هایی که در زمینه نرم‌‌‌افزاری فعالیت می‌کنند، همین نرم‌‌‌افزارها سرمایه است. در حالی ‌‌‌که ما نمی‌‌‌بینیم با رویکرد توانمندسازی به این مساله نگاه شود. یکی دیگر از مشکلات این شرکت‌ها هم پایین بودن قیمت نرم‌‌‌افزار است. قیمت محصولات ما نسبت ‌‌‌به قیمت‌های جهانی، بسیار پایین‌‌‌تر است، هرچند که پذیرش قیمت‌های متناسب‌‌‌تر هم در دولت و میان مصرف‌کنندگان وجود ندارد.»

رئیس کمیسیون نرم‌‌‌افزارهای سازمان نظام صنفی استان تهران ادامه داد: «وقتی سرمایه‌‌‌های نامشهود را به رسمیت نشناسیم و ارزش‌‌‌گذاری درستی نداشته باشیم، به این سمت می‌‌‌رویم که قیمت‌ها روزبه‌‌‌روز پایین‌‌‌تر می‌رود. موانع مالیاتی و بیمه‌‌‌ای هم از موارد برجسته‌‌‌ای است که باید به آنها پرداخته شود. همچنین باید توجه داشته باشیم که اگر می‌‌‌خواهیم از مشکلات حوزه فناوری گره‌‌‌گشایی کنیم، نباید به شرکت‌های بزرگ خصولتی نگاه کنیم، بلکه باید شرکت‌های کوچک و متوسط را معیار قرار دهیم.»

بی‌‌‌توجهی به بهای واقعی نرم‌‌‌افزارها
در ادامه اورعی با بیان اینکه اگر ارزش واقعی یک کالا را بدانیم، بهای آن را هم پرداخت می‌‌‌کنیم، گفت: «در حال حاضر قیمت خدماتی که کسب و کارها بابت نرم‌‌‌افزار و نقش آنها پرداخت می‌کنند، واقعی نیست و این موضوع هم ابعاد فرهنگی و هم اقتصادی را شامل می‌شود. ما از نظر اقتصادی در شرایطی قرار داریم که اقتصاد کلان‌‌‌مان با دنیا رابطه ندارد و در WTO (سازمان تجارت جهانی) عضو نیستیم، به همین دلیل هم از بهای واقعی نرم‌‌‌افزارها آگاهی نداریم.» وی ادامه داد: «از بعد فرهنگ هم اگرچه برای کاربران امکان ندارد لپ‌‌‌تاپی بخرند که از قیمت واقعی جهانی‌‌‌ آن ارزان‌‌‌تر باشد، اما برای نرم‌‌‌افزار بهای تمام‌‌‌شده واقعی را نمی‌‌‌پردازند. ما به توسعه‌‌‌دهنده بهای واقعی نمی‌‌‌دهیم و بهای واقعی نمی‌‌‌گیریم. با وجود این، از یک جایی باید این چرخه معیوب اصلاح شود.»

سرمایه‌گذاری ناکافی در صنایع فناوری
همچنین مظاهر مرجانی با بیان اینکه نقش نرم‌‌‌افزار در صنعت دیجیتال کاملا مشخص است، افزود: «در صنعت دیجیتال چالش‌‌‌های مختلفی از حوزه منابع انسانی تا قیمت نرم‌‌‌افزار وجود دارد. در ایران گردش مالی صنایع فناوری متفاوت است، اما سرمایه‌گذاری مجدد در این حوزه‌‌‌ها کم است و به همین دلیل هم نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود. این موضوع نیازمند ایجاد فرهنگی است که نشان دهد یک نرم‌‌‌افزار چقدر می‌تواند نقش پررنگی در زمینه صنعت فناوری داشته باشد. این روزها هم بحث هوش مصنوعی ترند شده و در یک سال اخیر هوش مصنوعی توانسته در حوزه‌‌‌های مختلف، نقش زیادی ایفا کند.»

محمدرضا معبودیان نیز با تاکید بر اهمیت پرداختن به دغدغه اصلی توسعه بازار نرم‌‌‌‌‌‌افزاری بیان کرد: ‌‌‌ «آنچه از برآیند وضعیت موجود کشور حاصل می‌شود، این است که در وضعیت بد اقتصادی باید توجه کنیم که تمرکز را در چه بخشی قرار دهیم تا بیشترین سرمایه‌گذاری را جذب کنیم. در عین حال باید بدانیم هوش مصنوعی یک محصول نیست، بلکه یک محصول جانبی است که باید به نرم‌‌‌‌‌‌افزارهای دیگر سرویس دهد تا خدمت بهره‌‌‌ورتری ارائه دهند.»

وی ادامه داد: «مفری که برای این کار پیدا کردیم، هوش مصنوعی صنعتی است؛ چون آنجا مشکل مالی وجود ندارد. ما پارادایم انقلاب صنعتی چهارم را انتخاب کردیم که فرآیندهای هوش مصنوعی را تقویت کنیم؛ از جمله اینکه در حوزه تعمیرات و نگهداری هوشمند یا افزایش کیفیت محصولات، با توجه به شرایط تحریمی می‌توانیم استفاده زیادی از هوش مصنوعی داشته باشیم. ما این نگاه را در کمیسیون خودمان رواج دادیم برای اینکه با حفظ بازار دولتی، به‌‌‌سمت صنایع بزرگ و مادر هم برویم، در عین حال مشکل جذب سرمایه و نیروی انسانی را حل کنیم.»

رئیس کمیسیون هوش مصنوعی و علم داده سازمان نصر تهران با بیان اینکه باید شرکت‌های نرم‌‌‌افزاری را به سمت استفاده از هوش مصنوعی سوق دهیم و زنجیره تامین ایجاد کنیم، افزود: «باید تعدادی شرکت داشته باشیم که خدمات هوش مصنوعی و بلاک‌چین ارائه دهند. ما در اقتصاد دیجیتال مجبور هستیم زنجیره ارزش شکل دهیم و در استراتژی‌‌‌های کلان باید بدانیم کنسرسیوم‌‌‌های قوی در اندازه‌‌‌های بزرگ کشوری داشته باشیم.» معبودیان خاطرنشان کرد: «وقتی در پروژه‌‌‌های ملی کار می‌‌‌کنیم، به نیروی انسانی نیاز داریم اما در سال‌های آینده و با بهره‌‌‌گیری از چت جی‌‌‌پی‌‌‌تی، مفهوم نیروی انسانی عوض می‌شود. زمانی‌‌‌که ماشین‌‌‌ها آمدند، کسانی که کالسکه می‌‌‌راندند فکر کردند بیکار می‌‌‌شوند، اما آنها رانندگی را یاد گرفتند. با حضور هوش مصنوعی هم تعدادی از مشاغل از بین می‌رود، اما در مقابل تعدادی شغل ایجاد می‌شود. هوش برتر برای انسان است و قرار نیست این مساله تحت‌تاثیر قرار بگیرد.»

نقش هوش مصنوعی در فرآیند تولید نرم‌‌‌افزار
همچنین صادق با بیان اینکه هوش مصنوعی در زمینه‌‌‌های مختلف به فرآیند تولید نرم‌‌‌افزار کمک می‌کند، گفت: «ما یک‌سری مشکل فرهنگی داریم که در حوزه نرم‌‌‌افزار هم تاثیر می‌‌‌گذارد. موضوع زنجیره ارزش و زنجیره تامین در شرکت‌ها یک چالش است، ‌‌‌ اما اگر بخواهیم تحرکی در صنعت ایجاد کنیم، شرکت‌ها باید به یکدیگر کمک کنند که سرویس بهتری ارائه دهند. در زمینه قیمت نرم‌‌‌افزار هم فرهنگ‌‌‌سازی مهم است، در مواردی شرکت‌هایی که حاضر نیستند برای نرم‌‌‌افزار ایرانی پول دهند، برای خرید نرم‌‌‌افزار خارجی ده‌‌‌ها برابر پرداخت می‌کنند.» معبودیان با تایید اظهارات صادق، خاطرنشان کرد: «برخی از شرکت‌های ایرانی که محصول نرم‌‌‌افزاری خوبی دارند، با کشورهای خارجی تعامل می‌کنند برای اینکه محصولشان را در قالب محصول خارجی ارائه دهند.»

مرجانی هم در این خصوص توضیح داد: «در مفهوم برندینگ، بحث برندینگ جغرافیایی اهمیت زیادی دارد. امیدواریم برای توسعه برند ایرانی بیشتر کار شود و اگر یک روز از نرم‌‌‌افزار ایرانی صحبت کردیم، حس خوبی را به مخاطب انتقال دهد.» اسدی نیز در این زمینه گفت: «گاهی در شرکت‌های فناوری خارجی، یک شعبه ایجاد می‌شود که ایرانی‌‌‌الاصل است و بدین‌‌‌صورت این ارزش افزوده از GDP‌‌‌ ایران خارج می‌شود.» او همچنین درباره اهمیت هوش مصنوعی در شرکت‌های فناوری اظهار کرد: «امروزه چت‌‌‌بات‌‌‌ها بهره‌‌‌وری سازمان‌ها را افزایش داده‌اند. الان شرکت‌های حوزه هوش مصنوعی به این سمت رفته‌اند که به اکوسیستم‌های فناوری متصل شوند. در دنیا به هوش مصنوعی به چشم زیرساخت نگاه می‌شود. فضای حاکم ما می‌تواند به تقویت زیرساخت‌‌‌ها کمک کند.»

ضرورت ارتباط با دنیا برای شکل‌‌‌گیری اکوسیستم طبیعی
اورعی در ادامه با تاکید بر اهمیت تعامل بخش خصوصی با دولت بیان کرد: «همه ما یک فضای کسب و کار داریم. این فضا چند عامل اصلی از جمله سیاست، ‌‌‌قانون‌گذاری و ‌‌‌اجتماع دارد و ما نمی‌توانیم کسب و کار را بدون همه این موارد اداره کنیم.» وی با تاکید بر پیشران و زیرساخت توسعه در اقتصاد دیجیتال گفت: «حکمران یک راه بیشتر ندارد و باید فضای کسب و کار را باز کند. اینکه چقدر بتوانیم با دنیا ارتباط داشته باشیم، اهمیت زیادی دارد. هر دولتی اگر می‌‌‌خواهد حکمرانی را جلو ببرد، بداند که ما به یکدیگر نیاز داریم و اکوسیستم باید باز و طبیعی باشد. اکوسیستم زمانی رونق پیدا می‌کند که همه عوامل را در کنار هم ببینیم. حکمران‌‌‌های ما گاهی فکر می‌کنند به شرکت‌های کوچک نیاز ندارند. در حالی‌‌‌ که این اکوسیستم در کنار هم تکمیل می‌شود و آنها باید سیاست‌‌‌های تنظیم‌‌‌گری را طوری بچینند که اکوسیستم رشد کند.»

در ادامه معبودیان با اشاره به ضرورت توسعه خدمات شرکت‌ها بیان کرد: «برای صادرات نرم‌‌‌افزار، لازم است که بتوانیم با شرکت‌های بین‌المللی تعامل داشته باشیم. در عین حال شرکت‌های ما باید به بهبود کیفیت خدمات خود بپردازند. ما شرکت‌های خوبی داریم که محصولات خوبی دارند، اما خدمات خوبی در بازار ایران و خارج ارائه نمی‌‌‌دهند و برای توسعه محصولات خود باید به کیفیت خدمات هم بپردازند و از این رو باید SLA (توافق‌نامه سطح خدمات)‌‌‌ شرکت‌ها را افزایش دهیم.» صادق نیز خاطرنشان کرد: «تنها انتظار بخش خصوصی این است که شرایط واقعی و طبیعی باشد. زمانی‌‌‌ که جریان طبیعی کسب و کار شکل نمی‌گیرد، موانعی ایجاد می‌شود. وقتی نهادهای اقتصادی وارد فضای کسب و کار می‌‌‌شوند، جریان طبیعی کسب و کار را به هم می‌‌‌ریزند؛ به همین دلیل هم سیاستگذار فقط باید شرایط را اصلاح کند؛ هرچند به دلایل زیادی این اتفاق نمی‌‌‌افتد.»

مرجانی نیز در پایان خاطرنشان کرد: «یکی از نهادهای اصلی شرکت‌ها، نیروهای متخصص هستند. ما از دولت آینده می‌‌‌خواهیم به فکر این موضوع باشد. کشورهای توسعه‌‌‌یافته بخش عمده‌‌‌ای از رشد خود را مدیون نیروهای متخصص هستند. یکی از رسالت‌‌‌های دانشگاه‌‌‌های برتر این است که نیروهای برتر دنیا را جذب می‌کنند و بخشی از این نیروها از طریق مهاجرت جذب می‌شود. ما در ایران نه‌‌‌تنها چنین قابلیتی را نداریم، بلکه با پدیده مهاجرت هم مواجه هستیم و امیدواریم دولت بعدی به این مساله نگاه ویژه داشته باشد.»