تقابل آمریکا و چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته یکی از مهمترین و پرتنش‌ترین مسائل بین‌المللی در سال‌های اخیر بوده است.

این تقابل که از جنبه‌های مختلفی از جمله اقتصادی، سیاسی، نظامی و تکنولوژیک قابل بررسی است، تأثیرات گسترده‌ای بر روابط بین‌المللی و ساختار جهانی قدرت داشته است. دولت بایدن طی ماه‌های اخیر در یکی از تازه‌ترین اقدامات خود علیه چین، با هدف سخت‌تر کردن دسترسی این کشور به تراشه‌های هوش مصنوعی و ابزارهای ساخت تراشه ایالات متحده، قوانین محدودیت صادرات فناوری به این کشور را به‌روزرسانی کرد. این قوانین، بخشی از تلاش واشنگتن برای محدودسازی صنعت تراشه‌سازی پکن به دلیل نگرانی‌های امنیت ملی محسوب می‌شود و به دنبال توقف ارسال تراشه‌های هوش مصنوعی پیشرفته آمریکا به کشور چین است.

در این نوشتار کوتاه، ابتدا به بررسی زمینه‌ها و دلایل تقابل آمریکا و چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته و سپس به راهکارهای چین برای مقابله با تحریم‌ها و تقویت فناوری بومی خود خواهیم پرداخت.

زمینه‌ها و دلایل تقابل آمریکا و چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته

در این بخش به مرور کوتاه برخی ابعاد و زمینه‌های نبرد فناورانه چین و آمریکا می‌پردازیم.

رشد سریع چین در حوزه فناوری: چین در دو دهه اخیر توانسته است به سرعت در زمینه‌های مختلف فناوری‌های پیشرفته از جمله هوش مصنوعی، ارتباطات نسل پنجم (5G)، نیمه هادی‌ها و رباتیک پیشرفت کند. این رشد سریع باعث شده است که چین به یکی از رقبا و حتی تهدیدات اصلی آمریکا در حوزه رهبری جهانی فناوری تبدیل شود.

اهمیت استراتژیک فناوری‌های پیشرفته: فناوری‌های پیشرفته نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ نظامی و امنیتی نیز اهمیت بالایی دارند. کشورهایی که در این حوزه‌ها پیشتاز هستند، می‌توانند نفوذ بیشتری در نظام بین‌المللی داشته باشند و از امنیت ملی خود بهتر محافظت کنند. از همین روی، می‌توان حفظ برتری فناورانه را یکی از دلایل آمریکا برای تقابل با چین در این عرصه دانست.

رقابت اقتصادی و تجاری: آمریکا و چین به عنوان دو اقتصاد بزرگ جهان در زمینه‌های مختلف تجاری و اقتصادی نیز با یکدیگر رقابت دارند. فناوری‌های پیشرفته یکی از مهمترین زمینه‌های این رقابت محسوب می‌شود. زیرا چنین فناوری‌هایی می‌تواند تعیین‌کننده برتری اقتصادی هر یک از دو کشور در آینده باشند.

تحریم‌های آمریکا علیه چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته

آمریکا در سال‌های اخیر تحریم‌های تجاری گسترده‌ای علیه چین وضع کرده است. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های صادراتی، تعرفه‌های گمرکی بالا و ممنوعیت‌های مختلف برای شرکت‌های چینی مانند هوآوی و ZTE می‌شود. این کشور همچنین محدودیت‌های شدیدی بر دسترسی شرکت‌های چینی به فناوری‌های پیشرفته اعمال کرده است. این محدودیت‌ها شامل ممنوعیت فروش تراشه‌های پیشرفته، نرم‌افزارهای حیاتی و تجهیزات تولید تراشه به شرکت‌های چینی می‌شود.

از سوی دیگر، تحریم‌های مالی آمریکا نیز شامل محدودیت‌هایی برای دسترسی شرکت‌های چینی به بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. این تحریم‌ها باعث شده‌اند که شرکت‌های چینی برای تأمین مالی پروژه‌های تحقیق و توسعه خود با مشکلات زیادی مواجه شوند.

راهبردهای چین برای مقابله با تحریم‌ها و تقویت فناوری بومی

دولت چین در طول سال‌های گذشته در واکنش به اقدامات محدودیت آفرین پرشمار آمریکا که پیش‌تر ذکر شد، راهکارهای خلاقانه و کارآمدی را اتخاذ کرده است. در این بخش از نوشتار پیش‌رو، به مرور کوتاه برخی از این راهبردها می‌پردازیم.

سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه

یکی از مهمترین راهکارهای چین برای مقابله با تحریم‌ها و تقویت فناوری بومی، سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه تحقیق و توسعه است. دولت چین بودجه‌های هنگفتی برای پژوهش‌های علمی و فناوری اختصاص داده و برنامه‌های بلندپروازانه‌ای مانند «ساخت چین ۲۰۲۵» (Made in China 2025) را اجرایی کرده است. از همین روی، پکن مسئله تحقیق و توسعه را در بسیاری از حوزه‌ها در دستور کار قرار داده است. به عنوان مثال، دولت چین سال گذشته اعلام کرد که علی‌رغم ممنوعیت معامله ارزهای دیجیتال در این کشور به توسعه بلاک‌چین برای کاربردهای صنعتی ادامه می‌دهد و قصد دارد با راه‌اندازی مرکز ملی تحقیقات بلاک‌چین ۵۰۰ هزار متخصص را در این حوزه آموزش دهد تا در بحبوحه ممنوعیت رمزارزها بتواند این فناوری را به یکی از ارکان اساسی اقتصاد دیجیتال خود تبدیل کند.

توسعه صنعت بومی تراشه

دولت چین همچنین به منظور کاهش وابستگی به واردات تراشه و توسعه صنعت میکروالکترونیک، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در صنعت تولید تراشه‌ها انجام داده؛ تلاشی که ثمرات بسیاری نیز برای این کشور در پی داشته است. به عنوان مثال، پژوهشگران چینی طی روزهای اخیر روش جدیدی را برای تولید تراشه‌های نوری یافته‌اند که ممکن است به کاهش اثرات تحریم‌های آمریکا در حوزه تراشه‌های پیشرفته کمک کند. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، این تکنولوژی جدید می‌تواند در تولید انبوه تراشه‌های نوری به صورت مقرون به صرفه استفاده شود و احتمالاً محدودیت‌های اعمال شده توسط کاخ سفید برای ممانعت از انتقال فناوری آمریکا به چین را با شکست مواجه کند.

داده‌های در دسترس و منتشر شده، نشان از آن دارند که این کشور در حال ساخت کارخانه‌های پیشرفته تولید تراشه و تربیت نیروهای متخصص در این زمینه است.

توسعه فناوری 5G

چین با اتکا بر صنعت داخلی و شرکت‌های بزرگ مخابراتی این کشور مانند هوآوی و ZTE در حال پیشتازی در توسعه و استقرار فناوری نسل پنجم ارتباطات همراه یا 5G است. این کشور با سرمایه‌گذاری‌های گسترده و همکاری‌های بین‌المللی توانسته است در این حوزه به رقیب جدی آمریکا تبدیل شود.

داده‌های آماری منتشر شده از سوی وزارت صنعت و فناوری اطلاعات چین (MIIT) نشان می‌دهد که تا پایان فوریه ۲۰۲۴، بزرگ‌ترین اپراتورهای بی‌سیم این کشور از جمله شرکت‌های چاینا موبایل (China Mobile)، چاینا تلکام (China Telecom)، چاینا برودنت (China Broadnet) و چاینا یونیکام (China Unicom) در مجموع ۱,۷۴۶ میلیارد کاربر تلفن همراه داشته‌اند که حدود ۸۵۱ میلیون مورد از این تعداد از فناوری ارتباطی 5G استفاده می‌کنند.

حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا

دولت چین برنامه‌های حمایتی متعددی برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا در حوزه فناوری‌های پیشرفته در نظر گرفته است. این حمایت‌ها شامل تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و ارائه زیرساخت‌های مورد نیاز برای رشد این شرکت‌ها می‌شود. به عنوان مثال، دولت چین در ماه مارس سال ۲۰۲۴ اعلام کرد که در حال جمع‌آوری بیش از ۲۷ میلیارد دلار برای تأمین مالی بزرگ‌ترین صندوق توسعه تولید تراشه جهان است.

توسعه هوش مصنوعی

چین با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه هوش مصنوعی و ایجاد مراکز تحقیقاتی پیشرفته، تلاش دارد تا در این حوزه به برتری دست یابد. این کشور با استفاده از داده‌های گسترده و همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، در حال توسعه الگوریتم‌ها و کاربردهای جدید هوش مصنوعی است. این کشور در حوزه هوش مصنوعی به پیشرفت‌های شگرفی دست یافته است که از جمله آن‌ها می‌توان به عرضه برخی مدل‌های زبانی رقابت‌پذیر با نمونه‌های آمریکایی اشاره کرد.

بر اساس تازه‌ترین رتبه‌بندی صورت گرفته توسط دانشگاه چینهوای پکن، علیرغم چالش‌هایی که توسعه‌دهندگان چینی مدل‌های زبانی بزرگ با آن‌ها مواجه هستند، توانسته‌اند شکاف خود را با بهترین مدل‌های جهان در عملکرد کلی کاهش دهند.

گسترش همکاری‌های بین‌المللی

دولت چین همچنین با توسعه همکاری‌های بین‌المللی و امضای توافق‌نامه‌های همکاری با کشورهای مختلف، تلاش دارد تا از دانش و تجربیات دیگر کشورها در حوزه فناوری‌های پیشرفته بهره‌مند شود. این همکاری‌ها شامل تبادل دانشجو، پروژه‌های مشترک تحقیقاتی، سرمایه‌گذاری‌های متقابل و نقش آفرینی در عرصه تنظیم‌گری این فناوری می‌شود.

در تازه‌ترین مورد از تعاملات جهانی چین در راستای توسعه هوش مصنوعی مقامات چین و آمریکا با وجود تنش‌های فناورانه پرشمار، طی ماههای اخیر در شهر ژنو دیدار و درباره حکمرانی این فناوری نوظهور به بحث و گفت‌وگو پرداختند.

تربیت نیروی انسانی و حمایت از نوآوری و اختراعات

چین به منظور تقویت توانمندی‌های خود در حوزه فناوری‌های پیشرفته، برنامه‌های گسترده‌ای برای تربیت نیروی انسانی متخصص در نظر گرفته است. این برنامه‌ها شامل افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها، ایجاد دوره‌های تخصصی و همکاری با مؤسسات آموزشی بین‌المللی است.

پکن همچنین با ایجاد قوانین و مقررات حمایتی برای نوآوری و اختراعات، تلاش دارد تا فضایی مناسب برای رشد و توسعه فناوری‌های بومی فراهم کند. این حمایت‌ها شامل ارائه تسهیلات مالی، ایجاد پارک‌های فناوری و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای پژوهشگران و مخترعان است.

چالش‌ها و موانع پیش روی چین

بی‌شک، مقابله و ایستادگی چین در برابر فشارهای شدید آمریکا در راستای محدودسازی توسعه فناوری در این کشور، در همه موارد نیز موفق نبوده و دولت این کشور در مسیر خود با چالش‌های متعددی مواجه شده است. از همین روی، در این بخش به بررسی چالش‌ها و موانع پیش روی چین در این نبرد فناورانه و سرنوشت‌ساز پرداخته می‌شود.

یکی از مهمترین چالش‌های چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته، وابستگی به فناوری‌ها و تجهیزات خارجی است. این وابستگی باعث می‌شود که چین در مقابل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی آسیب‌پذیر باشد و از سوی دیگر در فرایند پیشرفت خود با وقفه و دشواری مواجه شود. اگرچه این کشور با سرمایه‌گذاری کلان در پی توسعه تجهیزات بومی و کاهش وابستگی به غرب است، اما قطعاً نمی‌توان اثرگذاری تحریم تجهیزات و فناوری را در این میان نادیده گرفت.

رقابت شدید جهانی در حوزه فناوری‌های پیشرفته نیز یکی دیگر از چالش‌های پیش روی دولت چین است. این کشور باید در عرصه بین المللی با شرکت‌ها و کشورهای قدرتمند دیگری مانند آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا رقابت کند که دارای تجربیات و منابع بیشتری در این زمینه هستند. همین امر، چالش‌های بسیاری را برای شرکت‌های فناوری این کشور در پی دارد.

در نهایت می‌توان افزود که دولت چین در مواجهه با تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، با مسائل حقوقی و سیاسی مختلفی نیز مواجه است. این مسائل شامل اختلافات تجاری، تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی از سوی کشورهای دیگر می‌شود.

سخن پایانی

بدون تردید، تقابل آمریکا و چین در حوزه فناوری‌های پیشرفته یکی از مهم‌ترین مسائل بین‌المللی در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. این تقابل نه تنها تأثیرات اقتصادی و تجاری گسترده‌ای دارد، بلکه بر روابط جهانی و ساختار قدرت فراملی نیز تأثیرگذار است. چین با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه تحقیق و توسعه فناوری‌های پیشرفته، توسعه صنعت تراشه، فناوری 5G و هوش مصنوعی و حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا، تلاش دارد تا وابستگی خود به فناوری‌های خارجی را کاهش دهد و به برتری در این حوزه‌ها دست یابد. این در حالی است که این کشور همچنان با چالش‌ها و موانع مختلفی مواجه است و نیازمند راهکارهای جامع و هماهنگ برای مقابله با آن‌ها است.

در نهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت که تقویت همکاری‌های بین‌المللی، افزایش بودجه تحقیق و توسعه، ایجاد زیرساخت‌های مناسب، حمایت از نوآوری و اختراعات، کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی و توسعه نیروی انسانی متخصص می‌تواند به چین کمک کند تا در این تقابل پیچیده و چندوجهی به موفقیت دست یابد. با این وجود، سرنوشت نهایی این نبرد فناورانه که برخی از آن به عنوان جنگ سرد فناوری یاد می‌کنند، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.