ICTna.ir – آزمایشگاه داده و حکمرانی پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف ضمن ارزیابی عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم، مهمترین چالش‌ها و رویکردهای این وزارتخانه در دولت چهاردهم را نیز بررسی و بر لزوم ادامه توسعه فیبر، حل مساله فیلترینگ، بهبود قیمت اینترنت و بهبود تجربه گیم در ایران تاکید کرده است.

به گزارش آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات (ایستنا)، در این گزارش که با عنوان «از ف تا فرحزاد فاوا در دولت چهاردهم» منتشر شده، آمده است که دولت سیزدهم، ماموریت خود را با کلان‌پروژه فیبر نوری و با وعده پوشش ۲۰ میلیونی خانوار ایرانی در دستور کار قرار داد.

سه‌ساله شدن غیرمنتظره این دولت در کنار عوامل برجسته‌ای همچون ناآرامی های ۱۴۰۱ و افزایش فیلترینگ رسانه‌های اجتماعی پرطرفدار و چالش‌های پیش بینی نشده متعدد در رساندن طعم فیبر به منازل کاربران، مهمترین کلان پروژه ی فاوای دولت سیزدهم درسطح پوشش ۸ از ۲۰ متوقف شده و در اختیار دولت بعدی قرار گرفته است.

توسعه فیبر نوری، مسیری اجتناب‌ناپذیر

این گزارش، سرنخ موضوع توسعه فیبر نوری در کشور را به دولت دهم نسبت داده اما در این‌ سال‌‌ها مواجهه دولت‌های مختلف با این موضوع و موانع اساسی تحقق آن تابع منطق رویکرد یکسانی نبوده است و در دولت های یازدهم و دوازدهم هم عمده تمرکز وزارت ارتباطات برای باز کردن قفل توسعه فیبر را می‌توان در استراتژی فشار حداکثری بر شرکت مخابرات، طرح دعاوی حقوقی، رسانه‌ای کردن چالش‌های موجود با مخابرات و نهایتا توسعه ملموس و قابل‌توجه اینترنت نسل چهارم و مشتقات خانگی آن از جمله TD-LTE ملاحظه کرد و در نهایت هم دولت دوازدهم، با انتقاد از خود در عدم اعتقاد به توسعه فییر، کارنامه عملکردش در این بخش را ضعیف ارزیابی کرد.

بر همین أساس، وزارت ارتباطات دولت سیزدهم که در مواجهه با افزایش ترافیک شبکه و اختلالات گسترده آن چاره‌ای جز توسعه ارتباطات ثابت را نداشت، این پروژه را در دستور کار قرار داد و آزمایشگاه داده و حکمرانی نیز معتقد است تداوم این پروژه برای بهبود کیفیت اینترنت به طور کلی و تحقق رویای دیرینه گذار به نسل پنجم در کشور لازم است اما چالش‌های متنوعی همچون لایه تحویل، تامین مالی، استفاده از تولید داخلی و فیلترینگ پیش روی ادامه‌دهنده ایران FTTX خواهد بود.

گردش مالی سالیانه ۵ هزار میلیارد تومانی فیلترشکن‌ها

در بخش دیگر این گزارش به تفصیل به موضوع فیلترینگ پرداخته شده و این موضوع را محک اول دولت چهاردهم توصیف کرده و ملاحظات کلیدی و سرنوشت‌ساز پیش روی دولت در زمینه فیلترینگ را در هشت مورد شامل نتایج هشداردهنده پیمایش‌های افکارسنجی، تغییرات سهم ترافیک داخلی/بین‌المللی، کارگروه فیلترینگ، آسیب‌های تداوم قیمت‌گذاری دستوری، مشکلات تجهیزات فیلترینگ، تنگنای مالی شرکت ارتباطات زیرساخت، تعامل با شرکت‌های خارجی و روزنه‌های سه‌جانبه‌گرایی دسته‌بندی کرده است.

براساس بررسی‌های صورت گرفته، حداقل دو سوم و در برخی پیمایش‌ها تا ۸۰ درصد کاربران از ابزارهای فیلترشکن استفاده می‌کنند و در این میان حداقل یک‌سوم آن‌ها ماهانه تا ۲۰۰ هزار تومان هزینه می‌پردازند که گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن سالانه بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان نزدیک به مجموع درآمد سالیانه رایتل برآورد می‌شود و علیرغم تحمیل هزینه مضاعف به کاربران داخلی، نه‌تنها سبب مشکلات مختلف فنی و فرهنگی و امنیتی شده، بلکه هم‌زمان به تولید نارضایتی اجتماعی در سطح گسترده و کاهش سرمایه اجتماعی دولت دامن زده است.

این درحالی است که با گذشته دو سال از محدودیت‌های گسترده اعمال‌ شده بر دسترسی به شبکه‌های اجتماعی خارجی پرمخاطب در کشور و به رغم اعلام رشد چندبرابری کاربران پیام‌رسان‌های داخلی، رشد ترافیک داخلی در این مدت به صورت میانگین ۱۵ واحد درصد (از حدود 30 درصد به 45 درصد)، میزان کاربران شبکه‌های اجتماعی فیلترشده (اینستاگرام و تلگرام) تقریبا بدون تغییر (مشابه شهریور ۱۴۰۱) و البته کاهش محسوس استفاده از واتساپ است.

این گزارش عملکرد 14سـاله کارگـروه تعییـن مصادیق محتوای مجرمانه را نیز از جنبه‌های زیادی دچار اشکال، نابسندگی و حتی نهادی دانسته و نامحدود بودن حیطه اختیار این کمیته، صدور حکم بدون تشکیل دادگاه و حضور متشاکی برای دفاع، دشواری اعتراض به احکام این کمیته و در دسترس نبودن وبسایت Internet.ir در عمده موارد و فقدان راه ارتباطی جایگزین شــفاف را اسباب اختلال جدی در فعالیت کسب و کارها عنوان کرده است.

کیفیت پایین اینترنت یک دلاری
سرکوب قیمتی شش ساله بسته‌های اینترنت اپراتورهای ثابت و سیار نیز عامل عدم سرمایه‌گذاری‌های لازم برای بهبود زیرساخت اپراتورها عنوان شده که کیفیت اینترنت، کیفیت نگهداشت زیرساخت و نهایتا تجربه کاربران را دچار آسیب جدی کرده است و شاخص کلیدی میانگین درآمد بر حسب هر کاربر (ARPU) اپراتورهای همراه را به کمتر از یک دلار کاهش داده و آنها را از نگه‌داشت و بازسازی زیرساخت اپراتورها تا پایداری و توسعه اکوسیستم اقتصاد دیجیتال شدیدا در مرحله خطر قرار داد.

زیان انباشته ۴ هزار میلیارد تومانی شرکت ارتباطات زیرساخت

بررسی‌ها آزمایشگاه داده و حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف نشان می‌دهد مصوبات و تصمیمات حاکمیتی در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ به عدم استحصال حدودا نیمی از درآمد شـرکت زیرسـاخت از محل ترافیک بین‌المل انجامیده که نه تنها با گذشت حدود دو ســال از آن، هنـوز به طور کامل جبران نشده، بلکه در کنار آن افزایش هزینه های ارزی و تورم داخلی در کنار تصویب و اعمال تخفیفات و تسهیلات متنوع و هزینه‌بر در بخش ترافیک داخلبار مالی مضاعفی به تنها ارائه‌دهنده خدمات عمده‌فروشی پهنای باند در کشور وارد آورده به طوری که پایداری مالی این شرکت را در شرایط خطرناک و نیازمند توجه فوری قرار داده است. برخی شنیده‌ها و گمانه‌زنی‌های کارشناسان، زیان انباشته واقعی این شرکت را تا حدود ۴ همت برآورد کرده‌است.

قیمت قفل شده اینترنت و مسکن موقتی افزایش ۳۴ درصدی

مسایلی مانند هزینه خرید و استفاده از فیلترشکن، شاخص‌های اقتصاد کلان در سمت کاربران و فشار چسبندگی مسیر دولت‌ها به وعده‌های غیرکارشناسی و تصمیمات سیاسی گذشتگان در کنار وضعیت انحصار دوگانه در بازار اپراتورهای همراه در سمت دولت‌، موضوع تغییر قیمت اینترنت را علی‌رغم وجود ظرفیت قانونی در موقعیت قفل‌شدگی قرار داده است.

فعالان صنعت و کارشناسان هم ضمن تحسین افزایش ۳۴درصدی محقق‌شده در دولت سیزدهم، آن را مسکنی موقت در بهبود این وضعیت ارزیابی می‌کنند چرا که از یک سو در قیاس با تعهدات خواسته شده از اپراتورها توجیه اقتصادی ناکافی دارد و از سوی دیگر در مقایسه با وضعیت ایده‌آل یعنی انطباق با درصد تورم ارزی و ریالی انباشته طی سالیانی که قیمت اینترنت دست‌نخورده باقی ماند، فاصله دور و درازی دارد.
گفتنی است، کاربست سازوکارهای دستوری و قانونی برای نگه‌داشتن قیمت در یک آستانه خاص از آنجایی که مانع شکل‌گیری طبیعی مکانیزم عرضه و تقاضا برای کشف قیمت در بازار می‌شود، همواره در نگاه کاربران دولت را به‌عنوان متهم اصلی تغییرات و نوسانات قیمتی معرفی می‌کند. این اتفاق معمولا در بزنگاه‌های تاریخی موجب سیاسی‌شدن قیمت‌گذاری و اتخاذ تصمیمات عوام‌پسندانه می‌شود، نظیر آنچه در دولت دوازدهم (مماشات و ممانعت از تغییر منطقی قیمت‌ اینترنت در سال ۱۴۰۰) رخ داد. با این توضیح می‌توان دریافت درحال‌حاضر، کشور نیازمند رویکرد آزادتر نسبت به فعالیت بخش خصوصی در زمینه تنوع‌بخشی به بسته‌های اینترنت و آزمون راهکارهای نوآورانه در مسیر گذار به قیمت‌گذاری پویا و زمینه‌مند است.

بازی، زبان نسل زد
بازی‌های رایانه‌ای پدیده‌ای چندبعدی است که بسیاری از چالش‌های آن بیرون از دایره اختیارات و تصمیمات وزارت ارتباطات قرار می‌گیرد. بااین‌حال، محدودیت‌های داخلی و خارجی اعمال‌شده بر کیفیت اینترنت و دسترسی بدون مشکل به سرورهای بین‌المللی و بازی‌های آنلاین تا حد زیادی می‌تواند در دستور کار وزیر ارتباطات دولت چهاردهم نمود یابد. به‌ویژه آنکه رئیس‌جمهور منتخب در وعده‌های انتخاباتی و کمپین‌های فرهنگی‌اجتماعی خود مکررا به چالش‌های تعامل با «نسل زد» و ضرورت پرداختن به مسائل جوانان و نوجوانان پرداخته است. اما برای بهبود تجربه کاربران در بازی‌های آنلاین، تلاش برای رفع تحریم‌ها با اولویت بازی‌های محبوب و گزینه‌های امکان‌پذیر، اجماع‌سازی درون‌حاکمیتی برای بازگشایی گوگل‌پلی و پلتفرم توییچ و ارائه اینترنت بهتر برای مصرف‌کنندگان حرفه‌ای از چالش‌های اساسی و چند فوریتی وزیر ارتباطات دولت چهاردهم عنوان شده است.

اهمیت تمرکز بر راهبرد دیپلماسی اقتصاد دیجیتال

از آنجایی که بسیاری از مشکلات و دشواری‌های کاربران ایرانی در حوزه بازی‌ به تحریم‌های خارجی باز می‌گردد. استفاده از راهبرد دیپلماسی اقتصاد دیجیتال و وارد شدن موضوع بازی‌های رایانه‌ای به محورهای مذاکرات بین‌المللی توصیه‌ای است که بارها توسط فعالان بازی‌های رایانه‌ای مطرح شده است.

بررسی اختصاصی آزمایشگاه داده و حکمرانی نشان می‌دهد از نظر میزان اهمیت و محبوبیت در بین اهالی بازی، محصولات اپیک‌گیمز، مانند فورتنایت، و محصولات اکتیویژن مربوط به شرکت مایکروسافت مانند کال‌اف‌دیوتی در اولویت هستند. اما چنانچه بخواهیم شانس موفقیت را معیار اولویت‌بندی قرار دهیم، آنگاه می‌توان با شرکت‌های چینی و ژاپنی وارد مذاکره شد که عمدتا محصولات تنسنت و نینتندو را در بر می‌گیرد.

از نگاهی دیگر، مسدودیت فروشگاه گوگل‌پلی فعالان این حوزه را از دو جهت با مشکل مواجه کرده است. از یک سو، مخاطبان بازی‌های مختلف در دسترسی روزآمد، لحظه‌ای و مطمئن به آخرین نسخه بازی‌های محبوب در تنگنا هستند و از سوی دیگر، این مسدودسازی در کنار تحریم‌ها، شرکت‌های بازی‌سازی، استودیوها و فعالان فرهنگی در زنجیره ارزش بازی‌های ایران‌ ساخت را برای دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی و کسب درآمد ارزی، با مشکلات متعددی مواجه کرده است. علیرغم موضع گیری رسمی و تلاش های چندباره وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، این سکوی ممتاز بین المللی همچنان مسدود مانده تا کاربران پرشمار آن منتظر عملکرد دولت چهاردهم باشند.
آزمایشگاه داده و حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف بر این گمان است که با ارائه بسته‌های اینترنت پرسرعت و باکیفیت در شاخص تاخیر و پینگ، ولو با قیمت بیشتر، می‌توان نقش بسزایی در افزایش رضایت گیمرها و تولیدکنندگان محتوا به عنوان مصرف‌کنندگان حرفه‌ای اینترنت داشته باشد. هرچند، تداوم مذاکرات گذشته برای استقرار سرورهای برخی بازی‌های محبوب در داخل کشور نیز در صورت موفقیت و نتیجه‌بخش‌بودن، بر کیفیت دسترسی و تجربه کاربری علاقه‌مندان بازی‌های آنلاین اثرگذار خواهد بود.