چشم‌ها به دادگاه گوگل؛ آیا غول دنیای فناوری تجزیه خواهد شد؟
حکم وزارت دادگستری آمریکا در مورد انحصار بازار جست‌وجو توسط گوگل ممکن است به تجزیه‌ی این شرکت ۲۵ ساله منجر شود.
شرکت آلفابت، مالک گوگل، در بزرگ‌ترین پرونده‌ی ضدانحصار خود شکست خورد؛ شکستی که ممکن است تبعات سنگینی برای این غول فناوری به‌دنبال داشته باشد و به تجزیه‌شدن این شرکت ۲۵ ساله منجر شود.
قاضی آمیت مهتا در دادگاه کلمبیا در تاریخ ۵ آگوست حکم داد که گوگل به‌طور غیرقانونی بازار جست‌وجو را به انحصار خود درآورده است. به‌گفته‌ی او، پرداخت‌های ۲۶ میلیارد دلاری گوگل به شرکت‌های دیگر برای پیش‌فرض قراردادن موتور جست‌وجوی این شرکت در گوشی‌های هوشمند و مرورگرهای وب، عملاً مانع از موفقیت هر رقیب دیگری در بازار شده است. حکم مهتا پس از یک محاکمه‌ی ۱۰ هفته‌ای در سال ۲۰۲۳ صادر شد و نخستین محاکمه در مورد اتهام انحصار بود که در بیش از دو دهه‌ی گذشته، دولت فدرال را در برابر یک شرکت فناوری آمریکایی قرار می‌داد.
این پرونده یکی از چندین اقدام ضدانحصاری علیه شرکت‌های بزرگ فناوری است که ابتدا در دولت ترامپ مطرح شد و اکنون توسط دولت جو بایدن دنبال میشود. دولت بایدن، ارتقای رقابت در تجارت را به‌عنوان محور اصلی سیاست اقتصادی خود قرار داده است. گفتنی است گوگل درحال‌حاضر در حدود ۹۰ درصد سهم کلی بازار و ۹۵ درصد سهم بازار دستگاههای موبایل را در اختیار دارد.
پرونده علیه گوگل دقیقاً چه بود؟
وزارت دادگستری و دادستان‌های کل ادعا کردند که گوگل که موتور جست‌وجوی آن تقریباً ۹۰ درصد از جست‌وجوهای آنلاین را در کنترل خود درآورده، میلیاردها دلار پرداخت کرده است تا از طریق امضای قرارداد با رقبا در حوزه‌ی فناوری، تولیدکنندگان گوشی‌های هوشمند و ارائه‌دهندگان خدمات بی‌سیم، انحصار خود را در بازار جست‌وجو حفظ کند.
در ازای دریافت بخشی از درآمد تبلیغاتی، این شرکت‌ها، از جمله اپل و سامسونگ، موافقت کردند که گوگل را به‌عنوان موتور جست‌وجوی پیش‌فرض در مرورگرها و دستگاههای موبایل خود در نظر بگیرند. شاکیان ادعا کردند که این توافقات نقاط دسترسی کلیدی را مسدود کرده و مانع از آن شده‌اند که موتورهای جست‌وجوی رقیب مانند DuckDuckGo یا بینگ مایکروسافت بتوانند حجم داده‌های لازم برای بهبود محصولات خود و رقابت با گوگل را به دست آورند.
تصمیم قاضی مهتا نشان داد که گوگل به‌طور غیرقانونی بازار خدمات جست‌وجوی عمومی و تبلیغات متنی در جست‌وجو را که در بالای صفحه نتایج جست‌وجو ظاهر می‌شوند، انحصاری کرده است. مهتا گفت: «توافقات توزیعی گوگل بخش قابل‌توجهی از بازار خدمات جست‌وجوی عمومی را مسدود کرده و فرصت‌های رقبا برای رقابت را کاهش می‌دهد.» او نتیجه‌گیری کرد که به دلیل این انحصار، گوگل توانسته است هزینه‌های تبلیغات متنی را بدون محدودیت افزایش دهد.
بدبینی اپل نسبت به بینگ
گوگل سالانه میلیاردها دلار به اپل می‌پردازد تا موتور جست‌وجوی پیش‌فرض در سافاری باشد؛ اما به‌گفته ادی کیو (Eddy Cue)، معاون ارشد خدمات اپل، درحال‌حاضر هیچ جایگزین معنادار دیگری وجود ندارد. براساس اظهارات کیو در دادگاه، هیچ قیمتی وجود ندارد که مایکروسافت بتواند به اپل پیشنهاد دهد تا این شرکت را مجبور کند که بینگ را موتور جست‌وجوی پیش‌فرض در سافاری قرار دهد. این اظهارات نشان‌دهنده‌ی اعتماد اپل به گوگل و بی‌میلی کوپرتینونشین‌ها به همکاری با مایکروسافت است.
به‌گفته‌ی قاضی مهتا، واقعیت بازار این است که گوگل تنها انتخاب واقعی کاربران به‌عنوان موتور جست‌وجوی عمومی است. اظهارات کیو به این معنا نیست که بینگ به‌طور کلی بد است؛ چراکه او در بخشی از اظهارات خود به این موضوع اشاره می‌کند که کیفیت جست‌وجوی بینگ در دسکتاپ مشابه عملکرد گوگل است و تنها در گوشی‌های هوشمند عملکرد ضعیف‌تری دارد.
گوگل علاوه‌بر اپل، قراردادهایی با اپراتورهای تلفن همراه و تولیدکنندگان دستگاههای مختلف نیز دارد تا موتور جست‌وجوی پیش‌فرض در دستگاههای اندرویدی باشد؛ البته این قراردادها کمی متفاوت عمل می‌کنند و به کنترل گوگل بر گوگل پلی استور بستگی دارند. علاوه‌بر ادی کیو که حاضر نیست هیچ فرصتی به بینگ بدهد، شرکت‌های فورچون ۵۰۰ هم گوگل را تنها بازیکن این میدان می‌دانند و انتخاب دیگری در این زمینه ندارند.
شرایط قرارداد اپل و گوگل
براساس حکم دادگاه، گوگل در ازای قرارگرفتن به‌عنوان موتور جست‌وجوی پیش‌فرض، درصدی از درآمد خالص تبلیغاتی خود را به اپل پرداخت می‌کند که این مبلغ در سال ۲۰۲۲ به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. به‌نظر می‌رسد این مبلغ تقریباً دو برابر مبلغ پرداختی گوگل در سال ۲۰۲۰ است که ۱۷٫۵ درصد از سود عملیاتی اپل را تشکیل می‌داد.
گوگل و اپل قرارداد فعلی خود را در سال ۲۰۱۶ منعقد کردند؛ اما روابط تجاری این دو شرکت به گذشته‌های دور برمی‌گردد. اپل تقریباً در همان زمان قابلیت Suggestions را به کاربران خود معرفی کرد تا هنگام تایپ‌کردن کاربران در اسپات‌لایت، وب‌سایت‌های مرتبطی به آن‌ها پیشنهاد داده شود؛ البته این قابلیت شباهتی به جست‌وجوی گوگل ندارد.
قابلیت Suggestions اپل اهمیت زیادی داشت و براساس یکی از تحلیل‌های گوگل، این قابلیت با کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی ترافیک سافاری، درآمد تبلیغاتی گوگل از سافاری iOS را بین ۴ تا ۱۰ درصد کاهش داد. قرارداد سال ۲۰۱۶ اپل را ملزم می‌کرد تا پیاده‌سازی پیش‌فرض سافاری را تا حدود زیادی مشابه پیاده‌سازی‌های پیشین کند. به‌عبارت دیگر، گوگل برای محافظت از سهم بازار خود، محدودیت‌هایی را برای توسعه‌ی قابلیت Suggestions توسط اپل وضع کرد. درحال‌حاضر گوگل حدود ۹۵ درصد از کل جست‌وجوهای عمومی به‌خصوص در آیفون را دریافت می‌کند.
شرایط قرارداد سال ۲۰۱۶ برای گوگل و اپل مفید بود و این دو شرکت قرارداد خود را در سال ۲۰۲۱ تمدید کردند. براساس این قرارداد که در سال ۲۰۲۶ منقضی میشود، اپل می‌تواند به‌صورت یک‌طرفه قرارداد را تا دو سال دیگر تمدید کند و اگر هر دو طرف موافق باشند، این امکان را دارند که قرارداد را تا سال ۲۰۳۱ هم تمدید کنند. بخشی از قرارداد مذکور، اپل و گوگل را ملزم می‌کند تا از توافق دوجانبه‌ی خود دربرابر اقدامات نظارتی مانند دعاوی ضدانحصار وزارت دادگستری محافظت کنند.
به چالش کشیده شدن گوگل توسط اپل
به‌گفته‌ی قاضی پرونده، مسئله فقط این نیست که گوگل به اپل پول می‌دهد تا این شرکت را به چالش نکشد؛ بلکه برای شرکت اپل هم بسیار دشوار است که خود را وارد این بازی کند. باتوجه‌به این موضوع تعجب‌آور نیست که هر دو شرکت گوگل و اپل به این موضوع پرداخته‌اند و برآوردهای داخلی خود را در دادگاه ارائه کرده‌اند.
براساس محاسبات اپل، این شرکت علاوه‌بر بودجه‌ای که درحال‌حاضر برای توسعه‌ی قابلیت‌های جست‌وجو هزینه می‌کند، سالانه به ۶ میلیارد دلار هزینه‌ی اضافی نیز نیاز دارد تا بتواند یک موتور جست‌وجوی عمومی راه‌اندازی کند. از سوی دیگر، تخمین‌های گوگل در اواخر سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ایجاد و حفظ یک موتور جست‌وجوی عمومی که قابلیت رقابت با گوگل را داشته باشد، هزینه‌ی هنگفتی برای اپل به‌همراه خواهد داشت و این شرکت برای بازتولید زیرساخت‌های فنی اختصاص داده‌شده به موتور جست‌وجوی گوگل به حدود ۲۰ میلیارد دلار بودجه نیاز دارد.
رقابت گوگل با تیک‌تاک، آمازون و متا
پیش از هر چیز بهتر است بدانید که در پرونده‌ی ایالات‌متحده علیه گوگل، بین موتورهای جست‌وجوی عمومی (GSE) و ارائه‌دهندگان عمودی تخصصی (SVP) تفاوت قائل شده است. موتورهای جست‌وجوی عمومی گزینه‌هایی مانند گوگل، بینگ و داک‌داک‌گو را شامل می‌شوند که همه‌ی ما با آن‌ها آشنا هستیم. از سوی دیگر ارائه‌دهندگان عمودی تخصصی، برخلاف موتورهای جست‌وجوی عمومی، روی یک موضوع یا حوزه‌ی خاص تمرکز دارند؛ مانند اسکای‌اسکنر (موتور جست‌وجوی پرواز)، بوکینگ (موتور جست‌وجوی هتل) و آمازون (موتور جست‌وجوی محصولات).
هزاران موتور جست‌وجو در سراسر اینترنت وجود دارند که گاهی اوقات فرایند جست‌وجو را مشابه گوگل انجام می‌دهند؛ اما کاملاً شبیه موتور جست‌وجوی عمومی نیستند که تمام محتوای وب را برای شما دسته‌بندی می‌کند.
نوار جست‌وجو در پلتفرم‌های مختلف مانند تیک‌تاک، از نظر نحوه‌ی استفاده‌ی کاربران از آن‌ها و اینکه آیا گوگل آن‌ها را به‌عنوان تهدید تلقی می‌کند یا نه، عملکرد متفاوتی دارد. براساس تحقیقی که گوگل در سال ۲۰۲۱ و در میان کاربران نسل زد انجام داد، ۶۳ درصد از این افراد از تیک‌تاک به‌عنوان موتور جست‌وجو استفاده می‌کردند. بااین‌حال به‌گفته‌ی قاضی آمیت مهتا، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی متفاوت هستند و شواهد کمی هم وجود دارد که نشان دهند این پلتفرم‌ها رقبای واقعی موتورهای جست‌وجوی عمومی به‌شمار می‌روند.
قاضی آمیت مهتا در اظهارات خود به این موضوع نیز اشاره می‌کند که مطالعه‌ی سال ۲۰۲۱ به بررسی این موضوع نمی‌پردازد که آیا نتایج جست‌وجو در نوار ابزار پلتفرم‌هایی مانند تیک‌تاک از نظر کیفی با نتایج موتورهای جست‌وجوی عمومی توان رقابت دارد یا خیر. علاقه‌ی نسل زد به استفاده از تیک‌تاک نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای برای قرارگرفتن این پلتفرم در همان بازاری باشد که گوگل در آن قرار دارد. از سوی دیگر به‌گفته‌ی مهتا، براساس نتایج یک مطالعه‌ی دیگر، استفاده از فیس‌بوک با افزایش استفاده از جست‌وجوی گوگل مرتبط است.
ازنظر مهتا، وقتی صحبت از تحلیل ضدانحصاری به‌میان می‌آید، عادات اینترنتی نسل زد اطلاعات مرتبطی به‌شمار نمی‌روند. او می‌گوید: «تصور کنید روزی فرا برسد که کیفیت جست‌وجوی گوگل به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کند. آیا در چنین شرایطی ارائه‌دهندگان عمودی توسعه می‌توانند با تغییر منابع خود و تولید محصولی شبیه به یک موتور جست‌وجوی، تعداد قابل توجهی از کاربران ناراضی گوگل را جذب کنند؟ پاسخ این سؤال منفی است؛ چراکه حتی برای غول‌هایی مانند آمازون و متا نیز پرکردن چنین شکافی در بازار هزینه‌های بسیار بالایی به‌همراه خواهد داشت.»
انقلاب جست‌وجوی هوش مصنوعی
شاید اصلاً هوش مصنوعی آینده‌ی جست‌وجو باشد؛ اما باید این نکته را هم در نظر بگیریم که آن آینده، حداقل به شکلی مرتبط با قانون ضدانحصار، هنوز از راه نرسیده است. قاضی مهتا می‌گوید: «هوش مصنوعی ممکن است روزی اساس و پایه‌ی جست‌وجو را تغییر دهد؛ اما نه در آینده‌ی نزدیک. درحال‌حاضر هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین اجزای اساسی جست‌وجو مانند خزش وب، ایندکس‌کردن و رتبه‌بندی شود.»
تحقیقات مهتا نشان داد که هوش مصنوعی مولد، نیاز به داده‌های کاربر را برای ارائه‌ی نتایج جست‌وجوی باکیفیت حذف نکرده یا به میزان چشمگیری کاهش نداده است. سریدار راماسوامی، یکی از بنیان‌گذاران نیوا می‌گوید: «مشکل میانی در مورد پیداکردن مرتبط‌ترین صفحات برای یک جست‌وجوی خاص در زمینه‌ای مشخص، هنوز هم به اطلاعات کلیک جست‌وجو مرتبط میشود و این‌طور نیست که مدل‌های هوش مصنوعی این نیاز را حذف یا جایگزین کنند.»
به‌عبارت بهتر وقتی شما عبارت «شلوار گلف» را جست‌وجو می‌کنید، گوگل علاوه‌بر نشان‌دادن نتایج مرتبط با شلوار گلف، اطلاعات مهم دیگری را هم که از نظر شما با نتایج به‌دست‌آمده مرتبط هستند، دریافت می‌کند. این اطلاعات براساس صفحاتی که روی آن‌ها کلیک می‌کنید در اختیار گوگل قرار می‌گیرد. چنین حلقه‌ی بازخوردی در چت‌بات‌های هوش مصنوعی اتفاق نمی‌افتد.
پاندو نایاک، معاون گوگل در بخش جست‌وجو بر این باور است که ادامه‌داشتن زیرساخت قابل فهم برای گوگل اهمیت بسیار بالایی دارد و منظور از این زیرساخت، سیستم رتبه‌بندی سنتی است. او می‌گوید: «ما کنترل خود را بر رتبه‌بندی به این سیستم‌ها واگذار نکرده‌ایم و هنوز هم علاوه‌بر داشتن کنترل نسبی روی آنچه که اتفاق می‌افتد، آن را درک می‌کنیم.»
قدرت انحصار
گوگل در سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای انجام داد تا دریابد درصورت کاهش قابل‌توجه کیفیت نتایج، چه اتفاقی برای سود این شرکت می‌افتد. نتیجه‌ی این مطالعه نشان داد که حتی درصورت کاهش کیفیت نتایج جست‌وجو توسط گوگل، درآمد شرکت از سرچ باز هم در سطح خوبی باقی خواهد ماند. قاضی مهتا می‌گوید: «این واقعیت که گوگل تغییرات جست‌وجو را بدون داشتن هرگونه نگرانی درمورد ازدست‌دادن کاربرانش انجام می‌دهد، کاری است که تنها یک شرکت با قدرت انحصاری می‌تواند انجام دهد.»
تنظیم مقررات ضدانحصار بر این ایده استوار است که رقابت برای همه ازجمله بازار، خود شرکت‌ها و به‌ویژه مشتریان معمولی مفید است؛ اما هنوز هم این موضوع جای بحث دارد که آیا ضرر مصرف‌کنندگان معیار مناسبی برای تعریف رفتار انحصاری در عصر اینترنت به‌شمار می‌رود یا خیر.
پرونده‌ی ایالات متحده علیه گوگل نشان می‌دهد که حتی یکی از نوآورانه‌ترین شرکت‌های ۲۰ سال گذشته نیز می‌تواند به مصرف‌کنندگان خود آسیب برساند و با خارج‌کردن رقبای خود از میدان رقابت و عرضه‌ی محصولی بدتر نسبت به گذشته، هنوز هم به اندازه‌ی قبل سود به‌دست آورد.
جرایم گوگل
از سال ۲۰۱۰ که کمیسیون اروپا نخستین شکایت رسمی علیه شیوه‌های رقابتی گوگل را دریافت کرد تاکنون، گوگل در مجموع بیش از ۸ میلیارد یورو جریمه شده و همچنان در حال مبارزه با این جریمه‌ها است. یکی از جرایم تاریخی گوگل، جریمه‌ی ۴٫۳۴ میلیارد یورویی به‌دلیل نحوه‌ی مدیریت سیستم‌عامل اندروید است. در ماه ژوئن، اتحادیه اروپا اتهامات جدیدی را علیه گوگل مطرح و این شرکت را متهم کرد که با حمایت از کسب‌وکار فناوری تبلیغاتی خود، به ضرر رقبای تبلیغاتی، تبلیغ‌کنندگان و ناشران آنلاین عمل می‌کند.
قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه‌ی اروپا در ماه مارس گذشته برای گوگل و سایر نگهبانان تعیین‌شده در اقتصاد آنلاین به اجرا گذاشته شد. براساس این قانون، شرکت‌های مذکور مجاز به ایجاد تبعیض بین خدمات خود و سایر رقبا نیستند، از ترکیب داده‌های شخصی کاربران منع می‌شوند و نمی‌توانند از اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط فروشندگان شخص ثالث برای رقابت با آن‌ها استفاده کنند.
گفتنی است قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا (DMA) به شرکت‌های بسیار بزرگی که کنترل شایان توجهی بر بازارهای آنلاین دارند، لقب نگهبان داده است. این شرکت‌ها به‌دلیل اندازه و قدرت بازارشان، توانایی تأثیرگذاری چشمگیری روی رقابت و رفتار مصرف‌کننده دارند.
پرونده‌های ضدانحصار گوگل
گوگل با چند پرونده‌ی ضدانحصار دیگر نیز مواجه است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
ایالت تگزاس به همراه ۱۶ ایالت دیگر و پورتوریکو در سال ۲۰۲۰، شکایتی را علیه گوگل تنظیم و این شرکت را به انحصار فناوری زیربنایی تبلیغات آنلاین متهم کردند که دادگاه آن در ماه مارس برگزار خواهد شد. وزارت دادگستری نیز در ژانویه ۲۰۲۳ شکایت ضدانحصار جداگانه‌ای علیه گوگل به‌دلیل فعالیت‌های تجاری این شرکت در زمینه فناوری تبلیغات تشکیل داد. این پرونده قرار است در ماه سپتامبر به دادگاه برود.
به‌عقیده‌ی هیئت منصفه‌ی فدرال، گوگل به‌طور غیرقانونی به‌دنبال حفظ انحصار خود در توزیع اپلیکیشن‌ها از طریق گوگل پلی استور و روی دستگاههای موبایل بوده است. اپیک گیمز، ناشر بازی ویدیویی فورتنایت که این شکایت را مطرح کرده، از دادگاه خواسته است تا به مصرف‌کنندگان اجازه دهد اپلیکیشن‌ها را از هر جایی که ترجیح می‌دهند دانلود کنند و آزادی انتخاب نحوه‌ی پذیرش پرداخت‌ها را در اختیار توسعه‌دهندگان قرار دهد. قاضی پرونده هنوز حکمی برای این پرونده صادر نکرده است.
۳۶ دادستان کل ایالتی نیز در جولای ۲۰۲۱ با شکایت علیه گوگل اعلام کردند که این شرکت به‌طور غیرقانونی از قدرت خود برای فروش و توزیع اپلیکیشن‌ها در گوگل پلی استور و روی دستگاههای موبایل سوء‌استفاده کرده است. گوگل به‌طور موقت این پرونده را با پرداخت ۷۰۰ میلیون دلار حل‌و‌فصل کرد؛ اما یک قاضی فدرال به دلیل نگرانی از حل‌نشدن رفتار ضدرقابتی گوگل، هنوز این توافق را تأیید نکرده است.
واکنش گوگل به رأی دادگاه
گوگل قصد دارد به حکم مهتا اعتراض کند. به‌گفته‌ی این شرکت، حکم مهتا نشان می‌دهد که گوگل بهترین موتور جست‌وجو در ایالات متحده به‌شمار می‌رود و به‌دلیل سرمایه‌گذاری‌های خود در نوآوری، از کیفیت محصول برتر برخوردار است.
گوگل اذعان می‌کند که برای پیش‌فرض‌شدن موتور جست‌وجوی خود روی تلفن‌های همراه و مرورگرها پول پرداخت می‌کند؛ اما ضمن اشاره به بی‌ضرربودن این معاملات، آن‌ها را به معاملاتی تشبیه می‌کند که شرکت‌های تولیدکننده‌ی غلات با فروشگاه‌های مواد غذایی منعقد می‌کنند تا فضای مناسب‌تری از قفسه‌های آن‌ها را در اختیار داشته باشند. نمایندگان گوگل بارها گفته‌اند که تنها یک کلیک فاصله بین رقبای حاضر در این صنعت وجود دارد.
سرانجام چه خواهد شد؟
قاضی مهتا قصد دارد یک دادگاه جداگانه برای تعیین نحوه‌ی اصلاح رفتار غیرقانونی گوگل برگزار کند. وزارت دادگستری ایالات متحده هم هنوز اعلام نکرده است که چه تغییراتی را درخواست خواهد کرد. این نهاد ممکن است خواستار جداسازی بخش جست‌وجوی آلفابت از سایر محصولات مانند اندروید یا کروم شود. اگر قاضی دستور این جداسازی را صادر کند، بزرگ‌ترین تجزیه‌ی اجباری یک شرکت آمریکایی از زمان انحلال شرکت مخابراتی AT&T در سال ۱۹۸۴ تاکنون رقم خواهد خورد.
از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که قاضی از حکم تجزیه‌ی کامل گوگل صرف‌نظر کند و تصمیم به لغو قراردادهای جست‌وجوی انحصاری این شرکت بگیرد. گزینه‌ی دیگر این است که از گوگل خواسته شود تا مجوز استفاده از سرچ ایندکس خود را که شامل داده‌هایی برای ساخت نتایج جست‌وجو است، صادر کند.
رأی نهایی مهتا پس از جلسه‌ی دادرسی در ماه سپتامبر صادر خواهد شد. این رأی علاوه‌بر تأثیراتی که روی آینده‌ی اینترنت خواهد داشت، احتمالاً نحوه‌ی فعالیت سایر شرکت‌های بزرگ فناوری را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.