ورود هوش مصنوعی به پلتفرم‌های کتابخوانی آنلاین طاقچه و فیدیبو موجب بروز تغییر و تحولات مهمی شده و از سمت کاربران نیز بازخوردهای اغلب مثبتی را دریافت کرده است. این فناوری با توانایی پردازش حجم عظیمی از داده‌ها و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی، راه‌های جدیدی را برای تولید، توزیع و مصرف محتوا ایجاد کرده است. یکی از اصلی‌ترین عواملی که استفاده از این فناوری و پیشبرد این روند را با مشکل مواجه کرده و به عبارتی موجب سرعت کند این مسیر شده، ضعف و کاستی‌های منابع زبان فارسی در هوش مصنوعی است.

به گزارش پیوست، توصیه‌های شخصی‌سازی شده، بهبود تجربه کاربری، پیدا کردن کتاب‌های جدید و تولید محتوا از جمله مزایای ورود این فناوری به این پلتفرم‌ها است.

پرسه هوش مصنوعی میان قفسه کتاب‌ها
هوش مصنوعی و کتابخوانی

سعید سکاکی، مدیر محصول طاقچه با ذکر یک مثال نقش هوش مصنوعی در پلتفرم‌های کتابخوانی آنلاین را اینچنین توضیح داد:« به نسبت خیلی از راه‌ها، تاثیر هوش مصنوعی را می‌شود زیاد ارزیابی کرد. تصور کنید وارد یک کتاب‌فروشی بسیار بزرگی می‌شوید، حتی اگر بدانید در چه ژانری مانند ژانر جنایی کتاب می‌خواهید، باز هم یک قفسه خیلی بزرگ از کتب جنایی رو به روی شما قرار دارد. در وهله اول با آگاهی از ژانر کتاب، انتخاب یک کتاب سخت خواهد بود و در اینجاست که از راهنمایی و کمک افرادی که در کتاب‌فروشی به عنوان راهنما هستند و غالبا افراد اهل مطالعه‌ای‌اند بهره می‌بریم. حضور این افراد که در فضای فیزیکی کتاب‌فروشی‌ها راهنما هستند در پلتفرم‌های آنلاین به صورت یک پیشنهاددهنده کتاب پیاده‌سازی می‌شود که بر مبنای مدل‌های هوش مصنوعی کار می‌کند.»

مدیر محصول طاقچه درباره اهمیت نقش هوش مصنوعی در ساز و کار پلتفرم‌های کتابخوانی آنلاین گفت:« مساله تنها تعدد و تنوع کتاب‌ها نیست. تعدد و تنوع مراجعه‌کنندگان نیز اهمیت دارد. زمانی که تعداد مراجعین افزایش می‌یابد، فرد یا افراد راهنما نیز باید حوزه‌های بیشتری را بشناسند و تعداد کتاب بیشتری را خوانده باشند. گویا گاهی انجام همه این‌ها از طاقت انسانی خارج است و پیشنهاددهی با اطلاع از این حجم انبوه کتاب توسط هوش مصنوعی سهل‌تر خواهد بود. مقصودم این است که علاوه‌بر تنوع و تعدد در کتاب، تنوع و تعدد در مخاطب هم چشمگیر است و باید میان این دایره گسترده از سلیقه مخاطب با این دایره گسترده از محتوای موجود هماهنگی اتفاق بیفتد که احتمالا این امر توسط مدل‌های هوش مصنوعی سریع‌تر و دقیق‌تر به نتیجه خواهد رسید.»

او معتقد است که هوش مصنوعی در ۲ سمت، ارزیابی کیفیت محتوای کتاب و هم در برآورده کردن خواست دقیق کاربر و تطابق این ۲ مورد تاثیر بسزایی دارد.

سکاکی درباره «گلدون» موتور پیشنهاددهنده کتاب طراحی شده بر اساس هوش مصنوعی طاقچه گفت:« گلدون، موتوری است که نقش راهنمای انتخاب کتاب را در طاقچه به عهده دارد که با بررسی و تحلیل رفتار مشتری، پیشنهاداتی به او ارائه می‌کند.»

عطیه سروی، مدیرمحصول فیدیبو در رابطه با به‌کارگیری هوش مصنوعی در این مجموعه گفت:« با استفاده از هوش مصنوعی ۲ اقدام مهم در فیدیبو انجام شده که یکی از آنها «راوی» است. راوی، این پروژه بزرگ که از دی ماه سال ۱۴۰۲ شروع به کار کرده یک ابزار تبدیل متن به گفتار است که برای اولین بار در ایران روی کتاب‌های متن فارسی پیاده شده است. این ابزار که تولیدکننده نسخه صوتی برای کتاب‌ها است، به افراد نابینا و افرادی که به صورت موقت ناتوان شده‌اند مانند گیر افتادن در ترافیک و دسترسی نداشتن به نسخه چاپی کتاب، کمک‌کننده است.»

سکاکی معتقد است که طراحی موتوری که کار پیشنهاددهی را بهتر،‌ دقیق‌تر و گسترده‌تر انجام دهد روی رضایت کاربر، عملکرد اپلیکیشن و تطابق نیازها با محتواها تاثیر می‌گذارد. هوش مصنوعی در هر حوزه‌ای توانایی بالایی در جمع‌آوری و پردازش داده‌ داشته و با لحاظ این قابلیت‌ها، تهدید شغلی را نیز به همراه دارد اما این امکان پردازش و ارائه اطلاعات از کتاب با استفاده از هوش مصنوعی کارایی بیشتر و مفیدی خواهد داشت.

روی خندان کتابخوان‌ها به حضور هوش مصنوعی در کتابخانه
سکاکی درباره تاثیر هوش مصنوعی در باره ریکامندر پلتفرم‌های کتابخوانی آنلاین گفت:« برای پیشنهاددهی کتاب به مخاطب، صرف دانستن زمینه‌ای از آن کفایت نمی‌کند و باید سطح اطلاعات بیشتر از این دسته‌بندی‌ها باشد. در صورتی که در کتاب‌فروشی فیزیکی، مشتری با فرد راهنما گفت‌وگو داشته باشد به تبع راهنمایی‌های بهتری را دریافت خواهد کرد. در واقع رفتار و سلیقه مخاطب باید ارزیابی شود تا کتاب نزدیک‌ترین کتاب به خواست مخاطب باشد. در واقع اینجا هوش مصنوعی خیلی کارآمد و کمک‌کننده خواهد بود. این فناوری می‌تواند نیازهای ضمنی افراد را که جزو نیازهایی است که بعضی اوقات شخص، صد در صد از آن خودآگاه نیست، با تحلیل رفتار پیشنهادی مناسب به خواست او بدهد. در واقع نتایج حاصل به حال و هوای مخاطب نزدیک باشد.»

هوش مصنوعی طاقچه حدودا ۳۰ درصد نرخ تبدیل را بهبود داده است. یعنی کاربران به نسبت گذشته ۳۰ درصد بهتر کتاب مدنظر خود را پیدا می‌کنند و پیشنهادگیرندگی افزایش یافته است.

سروی درباره توسعه هوش مصنوعی در فیدیبو گفت:« اوایل که راوی را توسعه داده بودیم یک کامنتی دریافت کردیم که چنین مضمونی داشت: کاش می‌شد با صدای کسی که ندارمش کتاب گوش بدم. این یک دلیلی شد برای اینکه یک وقت‌هایی به کارت ادامه دهی و برای آن بیشتر انرژی بگذاری. این کامنت با وجود اینکه ناراحت‌کننده بود اما انگیزه را برای ادامه کار فراهم آورد و نشان داد که اقدام ما تاثیر خودش را داشته است.»

سکاکی اذعان داشت هدف‌گیری دقیق مخاطب توسط ابزار هوش مصنوعی سبب شده تا صرفه‌جویی در منابع اتفاق بیفتد. اطلاع از اینکه چه پیامی و چه کتابی، کجا و روی کدام سایت و پلتفرم پیشنهاد داده شود موجب بهینه شدن مسیر می‌شود. ارائه پیشنهاد فراخور بستر مدنظر، موجب می‌شود زودتر به مخاطب هدف رسید. گودرزی پلتفرم را محل اتصال بین ناشر و مشتری دانست و گفت هرچقدر این اتصال راحت‌تر صورت بگیرد ارزش بیشتری خلق شده و رضایت بیشتری حاصل می‌شود.

چالش های اخلاقی و معنوی استفاده از هوش مصنوعی در صنعت کتاب
از منظر چالش‌های اخلاقی و معنوی سکاکی متذکر شد که به طور کلی اقبال بیشتری نسبت به استفاده از هوش مصنوعی برای تولید محتوا که منبع آن کتاب است و خلاصه کردن کتاب، وجود دارد و همین موضوع ممکن است زمینه را برای سوءاستفاده از آثار ناشران و نویسندگان و تضییع حقوق آنها مهیا کند. در نتیجه رعایت حقوق ناشر و کاربر در این پلتفرم‌ها اهمیت بسیاری دارد.

سکاکی همچنین گفت:« پیشنهاددهی کتاب و خلاصه کردن آن، پرطرفدارترین اموری است که با هوش مصنوعی در صنعت کتابخوانی آنلاین می‌توان انجام داد. البته که این موضوع چالش‌های مادی و معنوی را به همراه دارد و بحث، بحث خیلی حساسی است. ارائه و در اختیار گذاشتن خلاصه‌ای نسبتا مفصل از کتاب بدون آنکه خود کتاب در دسترس فرد باشد او را از داشتن کتاب بی‌نیاز می‌کند. مالکیت مادی و معنوی در بحث خلاصه‌گری کتاب‌ها چالش‌هایی دارد. همچنین هوش مصنوعی در تولید سریع محتوا به ویژه مدل‌های زبانی که معروف‌ترین آنها ChatGPT است به کسب‌وکارها به شدت کمک می‌کند.»

مدیر محصول طاقچه حفاظت از داده‌های خصوصی را مساله چالش‌برانگیر هر پلتفرمی دانست.

سروی در ارتباط با اهمیت چالش‌های مربوط به چارچوب‌های اخلاقی و حریم شخصی گفت:« این مساله‌ای است که خود ما هم با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم. موضوع مهم، در نظر گرفتن حقوق همه طرفین است. حقوق همه باید رعایت و در مسیر کاری لحاظ شود.»

راه دور و دراز موفقیت
سروی با توجه به پیشرفت هوش مصنوعی در ساختار همه کسب‌وکارها و صنایع گفت:« به نظرم هوش مصنوعی یک ترندی است که کل جهان به‌علاوه ایران در حال حرکت به سمت آن است. یعنی هر شرکتی به یک نحوی برای اینکه تجربه بهتری برای کاربرش خلق کند از این فناوری استفاده می‌کند و کمتر پیش می‌آید که استارت‌آپی از این قاعده مستثنی باشد. فکر می‌کنم آینده کتاب هم می‌تواند کاملا به این سمت برود.»

در نمونه‌های خارجی امکان چت با کتاب وجود دارد. مثلا شما می‌توانید با شخصیت هری در کتاب هری پاتر گفت‌وگوی سوال و جوابی داشته باشید که امکان بسیار جذابی برای کاربر است. در واقع گفت‌وگو با کتاب و خلاصه کردن کتاب دلایلی است که خوانش کتاب را سریع‌تر و جذابتر کرده است. همه این موارد سبب شده تا تجربه بهتری از کتاب خواندن خلق شود ولی قطعا این مسیر طولانی خواهد بود و باید به دفعات آزمون و خطا کرد تا به آن چیزی که واقعا می‌خواهیم برسیم.»

مدیر محصول فیدیبو درباره سیر تکامل ابزارهای هوش مصنوعی در این صنعت با توجه به محصول راوی گفت:« راوی بر حسب صدایش هنوز خیلی جای کار دارد و واکنش‌های مخطابان نیز تاکنون شامل کامنت‌های مثبت و منفی بود. این ابزار هوش مصنوعی قرار نیست جایگزینی برای کتاب‌ صوتی باشد فقط قرار است زمینه را جهت کسب تجربه جدیدی برای مخاطب فراهم کند.»

سروی درباره دشواری مسیر توسعه هوش مصنوعی در این صنعت گفت:« در نسخه‌های مشابه خارجی هم این سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی وجود دارد. راوی نیز یک امکانی مثل هایلایت کردن کتاب دیجیتالی، یادداشت‌گذاری روی کتاب و غیره جهت خلق تجربه جدید برای کاربران است.»

سکاکی چشم‌انداز حضور و استفاده از هوش مصنوعی در این صنعت را اینچنین توصیف کرد:« به‌طور کلی هوش مصنوعی در بخش محتوایی می‌تواند مقوم صنعت باشد منتها باید یکسری خطوط مرتبط با مالکیت مادی و معنوی رعایت شود. این ابزار باید به تولیدکننده محتوا کمک کند نه اینکه رقیب و بلای جانش شود.»