در چشم‌انداز همیشه در حال تحول توسعه شهری، خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق مهمی است که در این زمینه با استفاده از فناوری‌ها و خلق نوآوری‌های بزرگ و شگفت‌انگیزی پیرو هوشمندسازی شهرها دستاوردهای قابل توجهی داشته. ۷ پروژه مهم هوشمندسازی شهری در خاورمیانه در حال وقوع است که ۲ مورد متعلق به عربستان و سایر پروژه‌ها مربوط به کشورهای قطر،‌ امارات، لبنان،‌ عمان و اردن است.

با توجه به رشد روزافزون ارتباطات و پیشرفت تکنولوژی در جهان، مفهوم «شهرهای هوشمند» توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این مراکز شهری، صرف قطب‌های شهری نام برده نمی‌شوند، بلکه اعضای زنده و پویایی هستند که دائما در حال وفق دادن خود و پیشرفت برای برآورده کردن نیازهای دائما در حال تغییر ساکنانشان هستند.

در ادامه به معرفی این ۷ شهر هوشمند مهم خاورمیانه می‌پردازیم.

۱- شهر مصدر، ابوظبی، امارات

شهر مصدر واقع در ابوظبی امارات متحده عربی، یک پروژه شهر هوشمند پیشگامانه است که توسط مصدر، یکی از شرکت‌های تابعه شرکت سرمایه‌گذاری Mubadala، در سال ۲۰۰۶ شروع و تأسیس شد. این پروژه بلندپروازانه به دنبال ایجاد یک واحد شهری پایدار و بدون کربن در میان بیابان است.

از اهداف شهر مصدر، این شهر دیجیتالی، کاهش انتشار کربن، صرفه‌جویی در انرژی و ترویج زندگی پایدار در منطقه‌ای است که به سرعت در حال شهرنشین شدن است. هدف از ساخت این شهر، تعیین استاندارد جدیدی برای توسعه شهری سازگار با محیط زیست است.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه برای حل این چالش‌ها عبارت است از:

انرژی‌های تجدیدپذیر: شهر مصدر از طریق پنل‌های فتوولتائیک وسیع، از انرژی خورشیدی بهره می‌برد و انرژی پاک را برای کل شهر تامین می‌کند.

حمل و نقل کارآمد: سیستم حمل و نقل سریع شخصی (PRT)، حمل و نقل خودکار برقی را ارائه می‌دهد که در نتیجه نیاز به خودروهای شخصی کاهش می‌یابد.

طراحی بدون ضایعات: فرآیندهای نوآورانه مدیریت پسماند، حداقل تولید زباله و بازیافت کارآمد را در پی دارد.

معماری پایدار: طراحی ساختمان‌ها حداکثر سرمایش طبیعی و حداقل مصرف انرژی را به همراه دارد.

حفظ آب: فناوری‌های پیشرفته مانند استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده به کاهش مصرف آب کمک می‌کند.

برنامه‌ریزی یکپارچه: قابلیت پیاده‌روی و برنامه‌ریزی شهری فشرده، ردپای کربن ناشی از حمل و نقل را کاهش می‌دهد.

قطب تحقیقاتی: موسسه مصدر به عنوان قطب تحقیقاتی برای فناوری و نوآوری پایدار عمل می‌کند.

گسترش فضای سبز: این شهر دارای پارک‌ها و مناطق سرسبز متعددی است که کیفیت زندگی ساکنان را بهبود می‌بخشد.

شبکه هوشمند: یک شبکه انرژی هوشمند، توزیع و مصرف انرژی را بهینه می‌کند.

حمل و نقل پایدار: تشویق به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، گامی موثر در جهت کاهش آلایندگی و حفاظت از محیط زیست است.

سلطان احمد الجابر، وزیر صنعت و فناوری پیشرفته و مدیرعامل شرکت انرژی آینده ابوظبی(مصدر) درباره این شهر می‌گوید:« شهر مصدر، تجسم دیدگاه آینده‌نگر امارات متحده عربی برای توسعه پایدار شهری است. این پروژه فقط در مورد ایجاد شهری با مصرف کمتر نیست؛ بلکه به دنبال شهری است که در زمینه نوآوری، تحقیق و کیفیت زندگی، تولید بیشتری داشته باشد. شهر مصدر، گواهی بر تعهد امارات متحده عربی به آینده‌ای پایدار است و به عنوان الگویی جهانی برای توسعه شهرهای هوشمند در مناطق خشک و بیابانی عمل می‌کند.»

۲- شهر اقتصادی ملک عبدالله (KAEC)، عربستان سعودی

شهر اقتصادی ملک عبدالله (KAEC) یک پروژه شهر هوشمند تاریخی است که در امتداد ساحل دریای سرخ عربستان سعودی واقع شده است. KAEC که به افتخار پادشاه فقید عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود نام‌گذاری شده و از نظر استراتژیک واقع شده بین شهرهای جده و رابغ است.

KAEC به دنبال رسیدگی به چندین چالش حیاتی عربستان سعودی از جمله کاهش وابستگی این کشور به درآمد نفت، تقویت بنیه اقتصادی در بخش‌های غیرنفتی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای جمعیت رو به رشد این کشور است. این پروژه بزرگ برای تبدیل شدن به یک مرکز فعال، پویا و پرکار برای تجارت، صنعت و نوآوری طراحی شده است.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

بندر آینده: KAEC میزبان بندر ملک عبدالله، یکی از پیشرفته‌ترین بندرهای جهان است که برای مدیریت کارآمد محموله‌ها و تقویت تجارت بین‌المللی طراحی شده.

دره صنعتی: یک منطقه صنعتی اختصاصی، تولید و توسعه صنعتی را تشویق و به تنوع اقتصادی کمک می‌کند.
منطقه تجاری: پارک تجاری میزبان شرکت‌های چندملیتی است که فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کند و حضور تجاری جهانی پادشاهی را افزایش می‌دهد.

مرکز آموزشی: دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی این منطقه در سطح جهانی نیز نوآوری و توسعه سرمایه انسانی را تقویت می‌کند.
زیرساخت‌های پایدار: KAEC بر شیوه‌های سازگار با محیط زیست، از جمله منابع انرژی تجدیدپذیر و فناوری‌های حفاظت از آب تاکید دارد.

حمل و نقل هوشمند: سیستم‌های حمل و نقل پیشرفته از جمله شبکه ریلی، سبک یکپارچه و تحرک کارآمد را در داخل شهر رواج می‌دهد.

برتری مراقبت‌های بهداشتی: در این شهر یک مرکز پزشکی پیشرفته وجود دارد که در آنجا خدمات و مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت بالا به ساکنان و بازدیدکنندگان ارائه می‌شو‌د.

جوامع مسکونی: محله‌های پایدار و هوشمند، در ارتقای سطح کیفیت زندگی ساکنان تاثیر بسزایی دارد.

گردشگری و تفریح: جاذبه‌های فرهنگی، مکان‌های تفریحی و توسعه‌های ساحلی جزو فرصت‌های گردشگری این شهر است.

اکوسیستم دیجیتالی: KAEC دارای زیرساخت‌های دیجیتالی پیشرفته است که نوآوری و راه‌حل‌های شهر هوشمند را ترویج می‌دهد.

۳- پارک انرژی ملک سلمان (SPARK)، عربستان سعودی

پارک انرژی ملک سلمان (SPARK)، پروژه شهر هوشمند در استان شرقی عربستان واقع شده است. SPARK که از نظر استراتژیک در نزدیکی میادین اصلی نفت و گاز این کشور قرار دارد، به عنوان قطبی برای نوآوری‌های انرژی، صنعتی و فناوری عمل می‌کند.

هدف SPARK رسیدگی به چندین چالش مهم پیش روی عربستان سعودی، از جمله تنوع بخشیدن به اقتصاد به دور از وابستگی نفتی، ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت نوآوری در بخش انرژی است. این کشور آرزوی تبدیل شدن به یک مرکز جهانی انرژی و صنعتی را دارد.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

زیرساخت انرژی: SPARK دارای زیرساخت‌های پیشرفته برای پشتیبانی از بخش انرژی، از جمله تولید و توزیع برق است.

مناطق صنعتی: مناطق صنعتی اختصاصی در داخل SPARK شرکت‌های ملی و بین‌المللی را جذب می‌کنند و تنوع اقتصادی را افزایش می‌دهند.
مراکز نوآوری: وجود مراکز تحقیقاتی و نوآوری در داخل شهر، موجب توسعه فناوری شده و تبدیل به عاملی برای تبادل دانش می‌شود.

اتصال دیجیتال: ارتباطات پرسرعت و مراکز داده از تحول و نوآوری دیجیتال پشتیبانی می‌کنند.

ابتکارات سبز: پایداری با منابع انرژی تجدیدپذیر و شیوه‌های سازگار با محیط زیست که در طراحی شهر ادغام شده، برای SPARK یک اولویت است.

لجستیک هوشمند: سیستم‌های لجستیک و حمل و نقل پیشرفته کارایی را در جا به‌ جایی کالا و محصولات افزایش می‌دهد.

توسعه نیروی کار: یکی از اهداف اصلی SPARK سرمایه‌گذاری در آموزش و همچنین آموزش حرفه‌ای برای توسعه نیروی کار ماهر است.

حمایت از کارآفرینی: در طرح و برنامه این شهر،‌حمایت از کارآفرینی و نوآوری به عنوان محور کلیدی جهت دستیابی به آینده‌ای برای انرژی پاک و شهری پویا مطرح است.

تبادل فرهنگی: شهر پویا با استقبال از فرهنگ‌های نو و متنوع، بستری مناسب را برای تعاملات فرهنگی بین ساکنان این شهر فراهم می‌آورد.

رشد اقتصادی: SPARK به رشد بخش انرژی، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد شغل در این کشور کمک می‌کند.

۴- شهر لوسیل، قطر

Lusail City یک پروژه شهر هوشمند رویایی است که در امتداد ساحل خلیج فارس، درست در شمال پایتخت قطر، دوحه واقع شده است. هدف لوسیل به عنوان یک توسعه شاخص، تعریف مجدد زندگی شهری و تعیین استانداردهای جدید برای پایداری، نوآوری و تجمل در قلب قطر است.

شهر لوسیل، به دنبال رفع چندین چالش شهری پیش روی قطر از جمله شهرنشینی سریع، مدیریت منابع پایدار و نیاز به اقتصاد متنوع است. هدف آن ایجاد شهری مدرن و پایدار است که بتواند جمعیت رو به رشد را در خود جای دهد و در عین حال اثرات زیست محیطی را به حداقل برساند.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

حمل و نقل پایدار: شهر لوسیل دارای یک سیستم حمل و نقل یکپارچه و سازگار با محیط زیست است. از جمله وسایل حمل و نقل پایدار این شهر می‌توان به شبکه ریلی سبک و خیابان‌های مناسب برای عابران پیاده اشاره کرد.

زیرساخت هوشمند: شهر دارای زیرساخت‌های پیشرفته برای مدیریت انرژی، آب و زباله است که مصرف منابع را کاهش می‌دهد.

فضاهای سبز: پارک‌های سرسبز و انواع تفرجگاه‌ها در دل طبیعت از اولویت‌های این شهر هوشمند است که زیست‌پذیری شهر را افزایش می‌دهد.

استادیوم نمادین لوسیل: به عنوان میزبان آینده جام جهانی فوتبال، این استادیوم طراحی و نوآوری معماری پایدار را به نمایش می‌گذارد.

منطقه تجاری: منطقه لوسایل مارینا با جذب شرکت‌های جهانی، تنوع اقتصادی و رشد را تقویت می‌کند.

پیشنهادات فرهنگی: یکی از قابلیت‌های عمده شهر لوسیل وجود بعد فرهنگی غنی با تاسیس اماکنی چون موزه‌ها، گالری‌ها و تماشاخانه‌ها جهت اجرای تائتر است.

زندگی لوکس: مجتمع‌های مسکونی سطح بالا و امکانات رفاهی لوکس مفهوم زندگی شهری را در این منطقه دوباره تعریف می‌کند.

مرکز سرگرمی: شهر تفریحی لوسیل شامل پارک‌های مختلف و متعدد و جاذبه‌هایی برای ساکنان و گردشگران است.

تفرجگاه مارینا: تفرجگاه مارینا به جذابیت شهر می‌افزاید و سالن‌های غذاخوری، مراکز خرید و فعالیت‌های تفریحی را ارائه می‌دهد.

حکمرانی هوشمند: راه‌حل‌های دیجیتالی، خدمات شهری را ساده می‌کند و کارایی و راحتی را افزایش می‌دهد.

۵- منطقه دیجیتال بیروت (BDD)، لبنان

منطقه دیجیتال بیروت (BDD) پروژه شهر هوشمندی است که در قلب بیروت، لبنان واقع شده است. این منطقه به عنوان یک مرکز پویا برای اکوسیستم فناوری و یک محیط مشارکتی و نوآورانه را برای مشاغل، کارآفرینان و علاقه‌مندان به فناوری را فراهم می‌کند.

BDD به دنبال پاسخگویی به چالش‌های مختلف شهری در بیروت است، از جمله احیای شهری، نیاز به فضاهای اداری مدرن و تمایل به تقویت یک اقتصاد فعال و سودآور مبتنی بر فناوری. هدف از تجهیز این شهر تبدیل شدن آن به یک مرکز دیجیتال و نوآوری پررونق است.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

فضاهای اداری مدرن: BDD دفاتر و فضاهای همکاری مشترکی دارد که با جذب شرکت‌های حوزه فناوری و استارت‌آپ‌ها زمینه‌ساز همکاری آنها می‌شود.

اتصال پرسرعت: این منطقه دارای زیرساخت دیجیتالی پیشرفته است که دسترسی به اینترنت قابل اعتماد و پرسرعت را ممکن می‌کند.

انکوباتورهای استارت‌آپ: BDD میزبان انکوباتورها و شتاب‌دهنده‌های استارت‌آپی است که کارآفرینی و نوآوری را پرورش می‌دهد.

ابتکارات سبز: پایداری با گسترش فضاهای سبز، احداث ساختمان‌هایی با انرژی کارآمد و اقداماتی در جهت کاهش ضایعات تمرکز دارد.

رویدادهای فناوری: این منطقه میزبان رویدادهایی در زمینه فناوری، کنفرانس‌ها و جلسات برای تقویت همکاری و اشتراک دانش است.

صحنه فرهنگی: BDD با خلق فضاهای هنری بدیع و برگزاری رویدادهای فرهنگی متنوع، شور و نشاط را به عرصه فرهنگ تزریق می‌کند و بستری پویا برای خلق تجربیات فرهنگی فراهم می‌آورد.

امنیت هوشمند: اقدامات امنیتی پیشرفته، ایمنی ساکنان و بازدیدکنندگان را به همراه دارد.

اکوسیستم کارآفرینی: BDD حلقه‌های ارتباطی موثری را برای استارت‌آپ‌ها با مربیان، سرمایه‌گذاران و منابع مرتبط ایجاد می‌کند و موجبات رشد آنها را فراهم می‌آورد.

گزینه‌های متنوع غذاخوری: طیف گسترده‌ای از انتخاب‌های غذاخوری، تعامل اجتماعی و شبکه‌سازی در این شهر در دسترس است.
سهولت حمل و نقل: نزدیکی به مراکز حمل و نقل، دسترسی را در این شهر آسان می‌کند.

۶- مسقط هوشمند، عمان

مسقط هوشمند یکی دیگر از پروژه‌های شهر هوشمند است که در پایتخت عمان، مسقط واقع شده. هدف از طراحی این شهر تبدیل مسقط به شهری مدرن و پایدار است که از فناوری‌های پیشرفته جهت افزایش کیفیت زندگی ساکنان این شهر استفاده می‌شود.

مسقط هوشمند به چالش‌های شهری مختلف از جمله تراکم ترافیک، پایداری محیط‌زیست، خدمات عمومی کارآمد و رفاه کلی جمعیت می‌پردازد. هدف این پروژه ایجاد شهری است که هم از نظر فناوری پیشرفته و هم از نظر رویکردی به محیط زیست، مسئولیت‌پذیر باشد.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

حمل و نقل هوشمند: سیستم‌های پیشرفته مدیریت ترافیک و شبکه‌های حمل و نقل عمومی یکپارچه، ازدحام را کاهش داده و تحرک را بهبود می‌بخشد.

پایداری محیطی: مسقط هوشمند اقدامات سازگار با محیط زیست مانند پذیرش انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش زباله و فضاهای سبز را در اولویت قرار می‌دهد.

حکمرانی دیجیتال: یک پلتفرم دیجیتال، خدمات شهری را ساده می‌کند و به ساکنان این امکان را می‌دهد که به‌طور موثرتری به خدمات دولتی دسترسی داشته باشند.

مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت: راه‌حل‌های هوشمند مراقبت‌های بهداشتی دسترسی به خدمات پزشکی باکیفیت را برای ساکنان مسقط افزایش می‌دهد.

مراکز آموزشی: این شهر شامل مؤسسات آموزشی نوآورانه و مراکز تحقیقاتی برای تقویت دانش و توسعه مهارت است.

ایمنی عمومی: سیستم‌های امنیتی پیشرفته و قابلیت‌های واکنش اضطراری، ایمنی و امنیت ساکنان را افزایش می‌دهد.

مشارکت جامعه: ساز و کارهای مسقط هوشمند مشوق مشارکت جامعه از طریق پلتفرم‌های دیجیتال و مکانیسم‌های بازخورد شهروندان است.

فضاهای فرهنگی و تفریحی: این شهر مکان‌های فرهنگی و مناطق تفریحی را برای بهبود رفاه کلی در اختیار ساکنان قرار داده است.

بهره‌مندی از دیجیتال: ابتکارات برای پر کردن شکاف دیجیتال تضمین می‌کند که همه ساکنان می‌توانند از خدمات شهر هوشمند بهره‌مند شوند.

رشد اقتصادی: با ترویج نوآوری و کارآفرینی، مسقط هوشمند به تنوع و رشد اقتصادی کمک می‌کند.

۷- اسمارت امان، اردن

اسمارت امان یک پروژه شهر هوشمند نوآورانه واقع در پایتخت اردن است. این ابتکار برای تبدیل عمان به شهری مدرن و متصل طراحی شده است و از فناوری‌های پیشرفته برای بهبود زندگی شهری و رفع چالش‌های مختلف استفاده می‌کند.

از عمده‌ترین چالش‌هایی که با هوشمندسازی این شهر به دنبال برطرف شدن آن هستند می‌توان به تراکم ترافیک، پایداری محیطی، کارایی خدمات عمومی و رشد اقتصادی پرداخت. هدف این پروژه، ایجاد شهری است که زیست‌پذیرتر، پایدارتر و از نظر اقتصادی فعال و پویا باشد.

۱۰ ویژگی هوشمند قابل توجه که این چالش‌ها را حل می‌کند عبارت است از:

تحرک هوشمند: راه‌حل‌های حمل و نقل پیشرفته از جمله مدیریت ترافیک و بهبود حمل و نقل عمومی، ازدحام را کاهش می‌دهد و زمان رفت و آمد را بهبود می‌بخشد.

ابتکارات سبز: تمرکز بر پایداری با استفاده از زیرساخت‌های سبز، ساختمان‌های کم‌مصرف و اقداماتی در راستای کاهش ضایعات.
خدمات دیجیتال: شهر هوشمند امان، پلتفرم‌های دیجیتالی را برای دسترسی کارآمد به خدمات دولتی ارائه می‌دهد و زندگی را برای ساکنان آسان‌تر می‌کند.

هاب‌های اقتصادی: این پروژه با تقویت نوآوری، حمایت از استارت‌آپ‌ها و جذب کسب و کار در شهر، رشد اقتصادی را تقویت می‌کند.

حفاظت از محیط زیست: تلاش برای کاهش آلودگی و افزایش فضای سبز باعث بهبود پایداری محیط زیست شهری می‌شود.
ایمنی عمومی: سیستم‌های امنیتی پیشرفته و قابلیت‌های واکنش اضطراری، ایمنی و امنیت ساکنان را تضمین می‌کند.

مشارکت جامعه: شهر هوشمند امان مشارکت جامعه را از طریق پلتفرم‌های دیجیتالی و مکانیسم‌های بازخورد شهروندان تشویق می‌کند.

غنی‌سازی فرهنگی: شهروندان از طریق مکان‌ها، رویدادها و برنامه‌های متنوع، فرصت‌های غنی فرهنگی را تجربه می‌کنند.

سواد دیجیتال: برنامه ها و ابتکاراتی برای ارتقای سواد دیجیتال و گسترش آن در میان همه ساکنان در این شهر وجود دارد.

ارتقای گردشگری: ابتکارات شهر هوشمند امان، شهر را برای گردشگران جذاب‌تر و اقتصاد محلی را تقویت می‌کند.

پروژه‌های «شهرهای هوشمند» در خاورمیانه فراتر از صرف ایجاد فضاهای شهری مدرن است. این ابتکارات خلاقانه، بسترهای پویایی را برای هم‌افزایی خلاقیت، فناوری و نبوغ بشری فراهم می‌کند تا جوامعی به شکل کارآمدتر، پایدارتر و فراگیرتر شکل بگیرد.

این «آزمایشگاه‌های زنده» با ارائه راه‌حل‌های کاربردی برای چالش‌های شهری، الگوی نوینی را برای جوامع در سراسر جهان ارائه می‌کند. تمرکز بر پایداری، بهره‌وری و نوآوری، دسترسی عادلانه به امکانات و خدمات برای تمامی اقشار جامعه و فراهم آمدن بستری برای مشارکت فعالانه شهروندان از محورهای شهرهای هوشمند خاورمیانه است.