با گسترش استفاده از تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک، سوال‌هایی درباره نحوه و امکان استفاده از آن برای دسترسی به اینترنت، سرعت و قیمت آن از سوی کاربران ایرانی به گوش می‌رسد؛ اگرچه تاکنون نظر رسمی از سوی دولت چهاردهم در این باره اعلام نشده اما نکاتی از جمله هزینه بالای استفاده از آن و لزوم فعالیت قانونی آن در کشور از سوی کارشناسان مطرح می‌شود.

به گزارش ایسنا، منظومه‌های ماهواره‌ای‌ می‌توانند با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود همچون پایداری، انعطاف‌پذیری، تأخیر کم و تأمین ظرفیت قابل ملاحظه و ارزان‌قیمت، کمک شایانی در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنال‌رسانی به مناطق محروم و دورافتاده داشته و به عنوان بخش مهمی در لایه زیرساخت و خدمات پایه معماری شبکه ملی اطلاعات نقش‌آفرین است. در این راستا شرکت فضایی اسپیس‌ایکس پروژه اینترنت ماهواره‌ای “استارلینک” را در سال ۲۰۱۵ با هدف فراهم کردن پوشش گسترده اینترنت آغاز کرد.

ایده این پروژه اصلی را می‌توان برای ایلان ماسک، میلیاردر علاقه‌مند به فضا دانست که مهم‌ترین هدف آن فراهم کردن پوشش گسترده اینترنت با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار نزدیک زمین است؛ اما از آنجایی که سرعت رشد و توسعه فناوری در جهان بالاست، چندی است اعلام می‌شود که پای این فناوری به ایران هم مانند سایر کشورها باز شده است.

اگرچه بحث فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در ایران سالهاست که مطرح شده اما بیشترین نمود آن به پاییز سال ۱۴۰۱ پس از محدودیت برای برخی از پلتفرم‌های خارجی دیده شد که همزمان بازار کلاهبرداری و وعده‌هایی مانند فایل‌ها و اپلیکیشن‌های دسترسی به استارلینک علی رغم هشدار کارشناسان رونق گرفت.

اما طی سال‌های گذشته رویکرد ایران در رابطه با فعالیت استارلینک اینگونه توضیح داده شده که در صورت پذیرفتن قوانین و مقررات از آن استقبال می‌کنند، به طور مثال مرکز ملی فضای مجازی در اسفندماه ۱۳۹۹، رویکرد خود را درباره منظومه‌های ماهواره‌ای اینطور مطرح کرده بود که اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی و اصول و مقررات سازمان ملل و اتحادیه‌های تخصصی مربوطه هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را برای حفظ استقلال و حاکمیت دولت‌ها در حوزه ارتباطات و صیانت از گذرگاه‌های رسمی تبادل اطلاعات را به منظور جلوگیری از هرج و مرج و مقابله با جرایم سایبری رعایت کنند.

مسئولان هم از ابتدای مطرح شدن این موضوع در کشور تأکید کردند از فعالیت اپراتورهای که اینترنت ماهواره‌ای در کشور استقبال می‌کنند اما درصورتی که قوانین کشور را بپذیرند. طبق قواعد بین المللی هر اپراتور اینترنت ماهواره‌ای که بخواهد در قلمروی یک کشور سرویس ارائه کند، باید قواعد سرزمینی آن کشور را رعایت کند و آنگونه که مسئولان گفتند این قواعد به همه این اپراتورها از جمله استارلینک ابلاغ شده و اگر این قواعد را بپذیرند، از فعالیت آنها استقبال می‌کنند چون روستاهایی وجود دارد که هنوز به اینترنت متصل نیستند که با این اقدام می‌توان آن‌ها را به اینترنت متصل کرد.

پیگیری فعالیت قانونی استارلینک در ایران

در نهایت با تلاش‌ها و پیگیری‌ها «استارلینک» مکلف به رعایت قوانین سرزمینی جمهوری اسلامی ایران شد و در آخرین جلسه «هیات مقررات رادیویی اتحادیه بین المللی مخابرات» یا همان RRB، مدارک و مستندات تکمیلی ایران در خصوص فعالیت بدون مجوز منظومه ماهواره‌ای استارلینک در ایران مورد بررسی قرار گرفت و جلسه به اتفاق آرا خدمات اینترنت ماهواره ای ارائه شده توسط این شرکت را خلاف مقررات بین المللی شناخت و از شرکت اسپیس ایکس (مالک اینترنت ماهواره ای استارلینک) و کشورهای مسئول خواست که به قید فوریت اقدامات خود را منطبق بر قواعد سرزمینی ایران کند و برای اخذ مجوز فعالیت خود در ایران از طریق رگولاتوری این کشور اقدام کند.

به این ترتیب گام مهمی برای قانون مند کردن فعالیت استارلینک در کشورمان برداشته شد تا امکان بهره برداری قانونی هموطنان از این سرویس فراهم شود. حال با وجود اینکه مسیر فعالیت این فناوری به صورت قانونی از سوی مراجع مربوطه دنبال می‌شود اخیرا خبرهایی مبنی بر راه‌اندازی برخی تجهیزات اینترنت استارلینک در فضای مجازی منتشر شده که پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم و اعلام اینکه برای رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی اقداماتی آغاز شد، سوالاتی را برای کاربران که به دنبال دسترسی بهتر و سریع‌تر به اینترنت هستند، بوجود آورده است.

گسترش تجهیزات استارلینک؛ از شایعه تا واقعیت

اما در تصویر نقشه‌ای که در فضای منتشر شده این طور نمایش داده می‌شود که تجهیزات بسیاری از استارلینک در نقاط گوناگونی از کشور فعال شده، مسئله‌ای که درصورت صحت، با توجه به رویکرد گفته شده، احتمال قاچاق این تجهیزات را قوت می‌بخشد. به گفته برخی کارشناسان، طبق بررسی‌های انجام شده از تصاویر نقاط فعال استارلینک، به نظر نمی‌رسد این داده در ایران معتبر باشد، به عبارتی نقاط سبز در این نقشه مربوط به افرادی است که مدعی کاربری استارلینک هستند اما تاریخ نصب اینترنت اغلب کاربران مربوط به ۷۱۳ روز قبل است. نقاط قرمز کسانی هستند که در وب‌سایت اعلام کرده‌اند که استارلینک می‌خواهند و نقاط خردلی‌رنگ مربوط به سفارش (Order) است؛ آن هم در حالی که سفارش از ایران ممکن نیست.

این نکته هم قابل تامل است که تنها شرکت SpaceX به اطلاعات کاربران دسترسی دارد و این داده‌ها محرمانه هستند و این شرکت تحت هیچ شرایطی مکان دقیق کاربران خود را به صورت عمومی منتشر نمی‌کند.

پیشتر عیسی زارع پور – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم درباره این موضوع توضیح داده بود که موج رسانه‌ای این روزها در مورد «استارلینک» محل تامل است، چراکه در بلندمدت به لحاظ سرعت، کیفیت و پایداری، اینترنت ماهواره‌ای جایگزین ارتباطات زمینی بویژه فیبرنوری نخواهد شد. برهمین اساس کشورهای اروپایی و حتی آمریکا(دارنده استارلینک) درسالهای اخیر دهها میلیارددلار برای توسعه فیبرنوری سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

وی تأکید کرد: ضمن اینکه بر اساس مقررات جدید اتحادیه بین‌المللی مخابرات(کمیسیون تنظیم مقررات جهانی RRB)، ارائه دهندگان اینترنت ماهواره‌ای برای ارائه خدمات مکلف به اخذ مجوز از رگولاتوری کشورها شده‌اند. همچنین باپیگیری دولت سیزدهم، سال گذشته مقدمات ارائه سرویس اینترنت ماهواره‌ای با اولین اپراتور خارجی در کشور فراهم شد.

در این میان کارشناسان معتقد هستند که موضوع استارلینک خیلی پیچیده نیست و به هر حال مسیری برای استفاده از اینترنت است. در مجموع اینترنت ماهواره‌ای‌ در دنیا نه به‌عنوان جایگزین گسترده اینترنت زمینی بلکه به‌عنوان تکمیل پوشش دسترسی اینترنت شناخته می‌شود؛ یعنی جاهایی که دور افتاده‌اند و به هر دلیلی کیفیت و قیمت اینترنت خوب نیست، بتوانند از این سرویس استفاده کنند. مفهوم و هدف منظومه‌های ماهواره‌ای همین است که بتوانند خدمات‌شان را به جاهایی که کیفیت سرویس خوب نیست ارائه دهند.

از سوی دیگر چون موضوع فیلترینگ در کشور وجود دارد، این گزینه را برای کاربران مطرح می کند که تجهیرات استارلینک را از کشور دیگری خریداری و در ایران استفاده کنند؛ اما این تفکر که استارلینک راهکاری جایگزین برای اینترنت معمولی محسوب می‌شود در تعداد بالا امکان پذیر نیست.

اینترنت مبتنی بر فیبرنوری به صرفه‌تر است؟

گفته شده که حق اشتراک ماهانه استارلینک در سطح پایه ۱۲۰ دلار است و باید کاربران خواهان آن ۵۹۹ دلار برای تجهیزات آن پرداخت کنند. برای طرح پرایوریتی این سرویس باید ماهانه ۱۴۰ تا ۱۵۰۰ دلار حق اشتراک و ۲۵۰۰ دلار برای تجهیزات پرداخت. همچنین حق اشتراک ماهانه این سرویس برای موبایل ۱۵۰ و هزینه تجهیزات آن ۵۹۹ دلار است. حق اشتراک ماهانه سرویس موبایل پرایوریتی نیز ۲۵۰ تا ۵ هزار دلار است و کاربر باید ۲۵۰۰ دلار برای تجهیزات بپردازد.

بر این اساس تحلیلگران بر این عقیده‌اند که اینترنت ماهواره‌ای با توجه به قیمت تجهیزات و سرویس به هیچ عنوان جایگزین سرویس اینترنت زمینی نیست و معمولاً برای دسترسی در مناطق دور افتاده و یا فاقد دسترسی ارتباطی استفاده می‌شود. با توجه به نیاز روزافزون به اینترنت و سرعت مناسب از سوی کاربران دولت و وزارت ارتباطات چند سالی است که پروژه مهم فیبرنوری را در دستور کار خود قرار داده‌ است.

فناوری که سرعت بالا و تأخیر پایینی دارد و در صورت پیشبرد آن طبق برنامه‌ریزی شده امکان استفاده از آن برای خانوارهای بسیار در کشور فراهم می‌شود. پروژه فیبرنوری از جمله طرح‌هایی است که تاکنون ۸ میلیون خانوار به واسطه قیمت مناسب نسبت به اینترنت ماهواره‌ای توانستند به سرعت‌های خوبی دست یابند.

نکته قابل توجه این است با توجه به فراگیر شدن شبهاتی مبنی بر گسترش استفاده از استارلینک کارشناسان تأکید می‌کنند که اینترنت ماهواره‌ای نمی‌تواند سرعت و کیفیت ارتباط مبتنی بر فیبرنوری را فراهم کند، برای همین همه کشورهای پیشرفته با شتاب در حال اتصال ساختمان‌هایشان با فیبرنوری هستند.

در پایان باید گفت اگرچه بحث‌های گوناگونی درباره نحوه فعالیت و سوال‌هایی درباره نحوه فعالیت استارلینک از سوی کاربران مطرح می‌شود اما تاکنون اعلام رسمی و موضع‌گیری از سوی مسئولان دولت چهاردهم در این باره انجام نشده است و باید منتظر ماند چه تدابیر جدیدی برای این موضوع اندیشیده می‌شود.