مشکل صنعت مخابرات کشور از نگاه تولیدکنندگان؛ ثبات تعرفه در بی‌ثباتی اقتصادی
اقتصاد CT به عنوان یکی از رانه‌های مهم، متاثر از شرایط اقتصادی کلان موانعی، پیش رو دارد. ثبات تعرفه‌های انواع سرویس‌های مخابراتی در چند سال اخیر با وجود تغییر وضعیت شرکت‌های مخابراتی و افزایش نرخ تورم، توان سرمایه‌گذاری در این حوزه را تقلیل داده است. طبق نظر فعالان این حوزه، مادامی که تغییری در تعرفه‌ها رخ ندهد شرایط برای بهبود یافتن دشوار خواهد بود. هزینه‌های نگهداری، توسعه زیرساخت و الزام برای سرمایه‌گذاری در پروژههای جدید نیازمند بازنگری و اتخاذ رویکرد و سیاست‌هایی مبتنی بر توسعه این حوزه است.
ناهمخوانی اعداد و ارقام
داود ادیب، رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت مخابرات ایران، درباره وضعیت مخابرات کشور می‌گوید: «شرکت مخابرات ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین اپراتورهای مخابراتی در منطقه، چه در تعداد مشتری و چه در قدمت، متاسفانه در سال‌های اخیر مشکلات عدیده‌ای داشته و در این راستا شرکت‌های تامین‌کننده و تولیدکننده‌های داخلی که به‌نوعی با شرکت مخابرات ایران در تعامل بوده‌اند نیز ضرر و زیان‌های بسیاری متحمل شده‌اند.»
او یکی از قدیمی‌ترین مشکلات این حوزه را نامتناسب بودن تعرفه‌ها در بخش ثابت با هزینه‌های شرکت مخابراتی کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر میانگین درآمد متوسط هر خط تلفن ثابت را در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۱۰۰ هزار ریال در نظر بگیریم، شرکت مخابرات ایران با یک هزینه نگهداری بالغ بر ۳۰۰ هزار ریال برای هر خط ثابت روبه‌‌روست. این اعداد به‌هیچ‌وجه همخوانی ندارند و در صورتی که افزایش تعرفه‌ای هم رخ دهد، صرفاً پوشش بخشی از زیان‌های مرتبط را دربر خواهد داشت. البته گاهی نیز شرکت مخابرات ایران با هزینه‌های سنگینی از قبیل سرقت کابل‌ها و فرسودگی شبکه مخابراتی روبه‌‌رو میشود که این هزینه‌های مضاعف هم می‌تواند هزینه نگهداری را دوچندان کند.»
مهرداد میراسماعیلی، مدیرعامل شرکت خدمات مخابرات ارگ جدید و عضو هیات مدیره سندیکا، با اشاره به افزایش هزینه مخابرات در بخش تولیدات از سال‌های ۸۸ تا ۹۷ و افزایش نرخ ارز در همین سال‌ها، ثابت ماندن تعرفه را یک مشکل به حساب می‌آورد و دراین‌باره توضیح می‌دهد: «در حال حاضر به طور متوسط هزینه هر گیگ مورد استفاده روی موبایل پنج تا ۶ هزار تومان است. این عدد با احتساب دلار ۶۰ هزار تومانی میشود ۱۰ سنت. در واقع اگر کسی در ماه ۱۰ گیگ اینترنت موبایل استفاده کند در مجموع میشود یک دلار. با این اوصاف ARPU ایجادشده برای اپراتور یک دلار است. این در حالی است که این عدد در قیاس با اپراتورهای بین‌المللی، اروپایی، آمریکایی و خاورمیانه اختلاف چند ۱۰ برابری دارد. ثابت ماندن تعرفه اینترنت باعث میشود درآمد سرانه کاربر برای اپراتورها به‌شدت کم شود و ARPU که مهم‌ترین نکته برای هر اپراتوری است سالانه با این اعداد و ارقام، در رنج ۱۲ یا ۱۳ دلار قرار داشته باشد.» ARPU مخفف عبارت Average Revenue Per User و به معنای میانگین درآمد به ازای هر کاربر است. این شاخص یکی از مهم‌ترین معیارها برای سنجش عملکرد مالی شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مخابراتی است.
تقابل نتایج
حسین ریاضی، رئیس هیات مدیره سندیکای صنعت مخابرات ایران، درباره شرایط فعلی اقتصاد CT می‌گوید: «وقتی در لایه سرویس درآمدی نباشد به‌تبع سرمایه‌گذاری برای توسعه شبکه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاهش پیدا می‌کند. به طور کلی این موضوع خودش یک تهدیدی در لایه سرویس از منظر کاهش رضایت مشتری، توسعه نیافتن و به‌روز نشدن تجهیزات در حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است.»
او این وضعیت را مختص حوزه اقتصاد CT نمی‌داند و ادامه می‌دهد: «این موضوع فقط گریبان بخش ارتباطات کشور را نگرفته است. اوضاع در حوزه‌های آب، برق و گاز هم همین است. زمانی که درآمد لایه سرویس در این بخش‌ها، تکافوی نگهداری، توسعه و به‌روزرسانی شبکه سخت‌افزاری آن را ندهد، تولیدکننده‌های آن بخش‌ها وضعیت خوبی نخواهند داشت. علاوه‌بر این، مشتری هم از این وضعیت ناراضی خواهد بود.»
ریاضی راه‌حل مشکلات این حوزه و گره‌گشایی را اعمال تغییرات در تعرفه‌ها می‌داند. به نظر او، به موازاتی که در کشور تورم هست باید تعرفه‌های سرویس‌ها افزایش یابد.
محمد جابری، مدیرعامل شرکت اتصال صنعت میانه، درباره اهمیت بازنگری در تعرفه‌ها می‌گوید: «حجم کار در بخش تولیدکننده‌ها و پیمانکارها کمتر شده و قیمت‌ها نسبت به گذشته نیز کاهش یافته است. به طور کلی این بخش‌ها شرایط خوبی ندارند و امید است برنامه‌ها و راهکارهای دولت جدید برای بهبود این اوضاع و منصفانه کردن تعرفه‌ها موثر باشد.»
نفس کم اپراتورها
داود ادیب مشکلات نقدینگی در مخابرات ایران را به دومینویی تشبیه می‌کند که از طرف این اپراتور بزرگ به شرکت‌های تولیدکننده داخلی و ارائه‌کنندگان خدمات فنی و مهندسی منتقل و باعث رکود و تعطیلی بخش بزرگی از صنعت مخابرات کشور میشود.
ضعف شرکت مخابراتی از نظر مالی، سبب نحیف شدن صنعت مخابراتی و همین‌طور ناتوانی شرکت‌های مخابراتی خواهد شد. اینجاست که با جریان بزرگی از تعطیلی شرکت‌ها، مهاجرت متخصصان و نخبگان کشور در این حوزه با ارزش افزوده بالا مواجه خواهیم شد.
آهنگ ناکوک درآمدی که تناسبی با تورم ندارد به گسترش افول و کاهش کیفیت وضعیت اقتصادی فعالان این حوزه نیز دامن می‌زند. ناتوانی در تامین و توسعه تجهیزات و موانع این مسیر، شرایط فعالیت را دشوارتر می‌کند. این موقعیت نابسامان در نهایت سبب خروج گسترده نیروی انسانی میشود. ریاضی دراین‌باره می‌گوید: «هنگامی که درآمد با تورم هماهنگ نباشد، فقر در سازمان‌ها و شرکت‌ها حاکم میشود و باعث میشود برنامه‌های توسعه، به‌روزرسانی و در واقع هزینه‌های لازمی که باید برای نیروی انسانی ذی‌ربط صرف شود، انجام نپذیرد و در ادامه نیروی انسانی سازمان‌ها تصمیم به مهاجرت بگیرند.»
میراسماعیلی سرمایه‌گذاری بزرگ انجام‌شده در صنعت مخابرات از سمت دو اپراتور غالب، همراه اول و ایرانسل، در شبکه LTE را طی سال‌های ۹۶-۹۷ که نرخ ارز در پایین‌ترین نرخ یک دهه اخیر بود اقدامی موثر می‌خواند و آن را یک بازسازی و نوسازی شبکه به شمار می‌آورد. مدیرعامل شرکت خدمات مخابرات ارگ جدید این سرمایه‌گذاری چشمگیر اپراتورها را یک نمونه بسیار خوب سرمایه‌گذاری قلمداد می‌کند که هنوز هم از قِبَل آن نتایج سودمندی حاصل میشود. او درباره توان کنونی سرمایه‌گذاری تاپ‌اپراتورهای کشور توضیح می‌دهد: «توان سرمایه‌گذاری اپراتورهای غالب به‌شدت کاهش یافته و همچنین شبکه فرسوده شده است. این بدترین اتفاقی است که در مخابرات در حال وقوع است.» او از الزام سرمایه‌گذاری اپراتورها در آینده در پروژههای 5G، زیرساخت فیبر نوری و غیره با وجود کاهش توان سرمایه‌گذاری آنها نیز یاد می‌کند.
صف انتظار برای تغییر
توسعه زیرساخت، به‌روزرسانی ابزارها، وارادات قطعات و تمام اقدامات برای ارائه سرویس هزینه‌بردار است. مشتری این بخش مانند مشتری صنعت خودرو یا سایر صنایع نیست و غالباً خریداران این وسایل خود اپراتورها هستند. ارز مورد نیاز بابت تامین ابزارها و قطعات برای تداوم خط تولید امری خطیر و انکارناپذیر است. به همین دلیل تکمیل چند تکه اساسی این پازل به تامین و نبود ارز بستگی دارد.
جابری دشواری تامین منابع ارزی را که عاملی در سخت‌تر شدن این مسیر است یکی دیگر از مشکلات این حوزه به حساب می‌آورد و می‌گوید: «عمده مشکلات در تامین منابع ارزی است. تخصیص‌های طولانی‌مدت، صف‌های طولانی برای تخصیص ارز و سیاست‌هایی که آزادی عمل تولیدکننده را محدود می‌کند از دیگر مشکلات است.» او ادامه می‌دهد: «هنگامی که فقط تعدادی از ثبت سفارشات محصولات تولیدکننده تایید شود و تعداد دیگر تایید نشود تولید لنگ می‌ماند. این موضوع، مشکلاتی در برنامه‌ریزی تولید و پاسخگویی به مشتری که بیشتر اپراتورها هستند ایجاد می‌کند.»
میراسماعیلی علت اتکا و تبدیل ارقام به دلار را این‌چنین توضیح می‌دهد: «تمام سرمایه‌گذاری‌ها برای هرگونه تغییر به دلار انجام میشود. یعنی حتی تجهیزات و قطعات الکترونیکی لازم برای تولید محصولات داخلی نیز وابسته به دلار است و به همین خاطر هزینه‌ها افزایش می‌یابد.»
ادیب ایرادات ساختاری را یکی دیگر از مشکلات بزرگ مخابرات عنوان می‌کند: «شرکت مخابرات ایران همان‌طور که پیشتر نیز به‌کرات گفته شده، نیازمند گذر از پارادایم سنتی به پارادایم جدید مبتنی بر سازمان سکویی، اصلاح رویه‌ها و مقررات، تغییر در نگرش و اصلاح شیوه‌های ساختار درآمدی و در نهایت اتخاذ یک استراتژی برد-برد در ارتباط با ذی‌نفعان خود در جامعه و از جمله شرکت‌های تولیدی و پیمانکاران مرتبط با خود است. برای تغییر در رفتارهای حاکم، گذشتن از پارادایم سنتی و استقرار در پارادایم جدید، ضروری است که شرکت مخابرات ایران با پیاده‌سازی سازمان سکویی، از ظرفیت‌های خالی خود در فعالیت سازمان‌های دیگر بهره برد و استفاده بهینه از هر یک از منابع سازمان را در بهترین جایگاه خود عملیاتی کند.»
عبور مسیر بهبود از تناسب تعرفه‌ها
رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت مخابرات ایران در خصوص اقتصاد CT می‌گوید: «امروز وقتی در خصوص مقوله CT صحبت میشود معمولاً تکنولوژی‌های ارتباطی به ذهن‌مان خطور می‌کند. از بارزترین مصادیق آن نیز شرکت مخابرات، صنعت مخابرات و حوزه‌های ارتباطی نسل قدیم و جدید است. این یک واقعیت است که صنعت مخابرات به عنوان یکی از صنایع حیاتی و پیشرفته، در سال‌های اخیر نقش بسیار مهمی در پیوند دادن جوامع، تسهیل انتقال اطلاعات و حتی بخش بزرگی از توسعه و امنیت در کشورهای پیشرفته داشته است.»
تاثیرات چشمگیر این صنعت بر اقتصاد به‌وضوح قابل مشاهده است و ردپای آن در بخش وسیعی از صنایع دیده میشود. در سال‌های اخیر همه جوامع دریافته‌اند که برای توسعه‌یافتگی و رسیدن به یک جامعه پیشرفته و اقتصادی، توسعه صنعت مخابرات و بهره‌‌برداری کارا و مفید از فناوری‌های نوین مرتبط با آن امری اجتناب‌ناپذیر و نقش شرکت‌های مادر و تخصصی در حوزه ارتباطات و شرکت‌های مخابراتی کشورها، بی‌بدیل بوده است. کمااینکه در کشورهایی که شرکت مخابرات قدرتمند دارند صنعت مخابراتی قوی‌ای نیز شکل گرفته است.
ریاضی معتقد است هماهنگی میان دو نهاد تاثیرگذار، وزرات ارتباطات و فناوری و مخابرات در صنعت ICT کشور در دولت چهاردهم به منظور بهبود شاخص‌های کشور چه در حوزه CT و چه IT امری ضروری است.