فیلترشکن‌ و وی‌پی‌ان‌ها در حالی سد فیلترینگ را قابل نفوذ می‌کنند که در مقابل، مخاطرات مسائل امنیتی فراگیر شدن این اپلیکیشن‌ها، مشکل‌ساز بوده و درواقع کاربران برای استفاده از سایت‌های فیلترشده، بدون آگاهی کافی به دانلود و نصب اپلیکیشن‌ها اقدام می‌کنند؛ مسأله‌ای که اخیرا مسؤولان به آن اشاره و دستوراتی را برای رسیدگی جدی به آن صادر کرده‌اند.

استفاده از فیلترشکن و آسیب‌های ناشی آن از جمله موضوعاتی است که چند سالی است مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه استفاده از فیلترشکن در گذشته نیز رواج داشته اما پس از اعمال محدودیت برای برخی پلتفرم‌های خارجی طی دو سال گذشته، این آسیب‌ها بیش از پیش احساس شد.

فیلترشکن چیست؟

تعاریف متعددی برای فیلترشکن در نظر گرفته شده اما به صورت کلی می‌توان گفت فیلترشکن‌ها مجموعه‌ای از روش‌ها و نرم‌افزارهای مختلف هستند که برای عبور از فیلتر از آن استفاده می‌شود البته بعضی از فیلترشکن‌ها کاربرد امنیتی دارند، یعنی با عوض‌ کردن آی‌پی آدرس فرد موردنظر، جلوی هک شدن را می‌گیرند اما از طرفی بعضی از نرم‌افزارهایی که در قالب فیلترشکن عرضه می‌شوند، بدافزارهایی هستند که توسط مجرمان سایبری و جهت سوءاستفاده از کاربران ارائه شده‌اند.

کارشناسان در این باره می‌گویند بدافزار بودن خاصیت وی‌پی‌ان نیست و این موضوع در مورد همه اپلیکیشن‌ها صدق می‌کند و حتی یک اپلیکیشن ماشین حساب هم ممکن است بدافزار باشد؛ اما محدود شدن برخی از پلت‌فرم‌ها سبب شده مردم شده به وی‌پی‌ان‌ها و اپلیکیشن‌های ناشناس روی بیاورند، این در حالی است که ممکن بوده دسترسی‌های غیرمتعارفی مثل مکان و لیست مخاطبان را بگیرند و از این اطلاعات سوء‌استفاده کنند.

اما طی دو سال گذشته بارها و بیش از گذشته هشدار داده شده که استفاده از وی پی ان، آسیب‌پذیری دستگاه‌های کاربران به همراه دارد چون راه رخنه هکرها به دستگاه‌های الکترونیکی مانند گوشی آسان می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود مردم تا جای ممکن از آنها استفاده نکنند. علاوه بر آلودگی دستگاه‌های الکترونیکی، افزایش حملات سایبری در سال‌های گذشته از جمله مسائل و نگرانی‌هایی است که به واسطه استفاده از فیلترشکن به وجود آمده است. مسئله ای که سبب شده عزم جدی برای مقابله با فیلترشکن‌ها و آسیب‌های آن شکل بگیرد.

حدود دو سوم از مشترکان همراه از فیلترشکن‌ استفاده می‌کنند که بسیاری از آن‌ها از مجاری غیررسمی در اختیار قرار گرفته و باعث می‌شود گوشی‌ یا سیستم‌ها به عنوان بستری برای حمله به زیرساخت‌های کشور مورد استفاده قرار بگیرد که آسیب جدی به امنیت سایبری است.

دستور رئیس جمهور برای رسیدگی به فروش فیلترشکن

بررسی‌ها حاکی از آن است که نگرانی از استفاده فیلترشکن‌ها به دو بخش تقسیم می شود؛ بخش اول فیلترشکن‌های رایگانی هستند که در فضای مجازی وجود دارند و کاربران از طریق آن وارد صفحات فیلتر شده می‌شوند و بخش دیگر فیلترشکن‌های پولی و هزینه ای که به مردم تحمیل می شوند، هستند.

در همین راستا پیگیری جدی فیلترشکن‌ها با آغاز به کار دولت چهاردهم بار دیگر مورد اهتمام و بررسی قرار گرفت. به طور مثال سید ستار هاشمی – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات – پیش از دریافت رأی اعتماد از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر این موضوع تأکید کرد که استفاده از فیلترشکن در فضای مجازی آسیب‌هایی را از جمله افزایش هزینه به سبد هزینه خانوار به همراه داشته است. همچنین بسیاری از حملات سایبری از طریق فیلترشکن‌هایی است که به صورت غیرمجاز روی گوشی‌ها نصب می‌شود.

در همین رابطه رسیدگی به فروش فیلترشکن در اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان مطرح شد. رئیس جمهور در این جلسه با اشاره به موضوع فروش فیلترشکن توسط عده‌ای سودجو، با بیان اینکه برخی با فیلترشکن فروشی پول‌های میلیاردی کسب می‌کنند که این برای کشورمان خوب نیست، دستور داد تا این مسئله حتما به شکل دقیق و جدی مورد رسیدگی قرار گرفته و تصمیم مقتضی در این مورد و به طور کلی زمینه‌های رواج چنین کسب و کاری اتخاذ شود.

موضوعی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اخیرا در این باره اعلام کرد به روایت آمار در گزارش‌هایی که منتشر شده به طور متوسط حدود دو سوم از مشترکان همراه از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند که بسیاری از آن‌ها از مجاری غیررسمی در اختیار قرار می‌گیرد و باعث می‌شود این گوشی‌ها یا سیستم‌ها به عنوان بستری برای حمله به زیرساخت‌های کشور مورد استفاده قرار گیرد که آسیب جدی به امنیت سایبری است.

او همچنین تأکید کرد استفاده از فیلترشکن‌ها هزینه مالی به سبد خانوارها اضافه کند و گردش مالی غیرشفافی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از این اقتصاد غیرشفاف از جیب دولت خارج شده است و به جای اینکه برای توسعه زیرساخت استفاده شود وارد بازار غیرشفاف می‌شود. از باب فرهنگی، فرزندان ما در معرض انواع و اقسام محتواها قرار گرفته‌اند که نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند. در محتوایی که قبل از ۱۴۰۱ و فضای محدودسازی وجود داشت چنین چیزی را شاهد نبودیم.

هاشمی درباره وابستگی‌های نسبی فروشندگان فیلترشکن‌ها تصریح کرد: کارهای امنیتی و اطلاعاتی در این خصوص انجام شده است اما به دلایل متعدد شاید خیلی راهگشا نباشد. در کوتاه‌مدت ممکن است کمک‌کننده باشد اما در طولانی‌مدت راهگشا نیست. اگر بر گردش مالی فروش فیلترشکن که در داخل کشور اتفاق می‌افتد تمرکز کنید، این مبالغ به سمت رمزارزی می‌رود و عملاً امکان پایش وجود ندارد.

پیش از مطرح شدن برخورد با فروش فیلترشکن و فیلترشکنان در دولت چهاردهم، در سال های اخیر نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده بود. به عبارتی در دولت سیزدهم از سوی مسئولان گفته شده بود فروش فیلترشکن و کسب درآمد از آن مجاز نیست اما جرم انگاری هم نشده و تلاش‌هایی دارد صورت می‌گیرد که این مسئله علاوه بر غیرمجاز بودن، جرم انگاری هم بشود و طبیعتا نهادهای مربوطه باید آن را دنبال کنند؛ با گذشت مدت اندکی اعلام شد که قوه قضائیه موظف شده با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعاتی و سایر دستگاه‌های ذیربط، با فروشندگان فیلترشکن‌ها و وی پی ان غیرمجاز برخورد قانونی و متخلفین را مجازات کند.

طبق این تصمیم قرار شد تولیدکنندگان، فروشندگان و توزیع کنندگان وی پی ان‌ها و فیلتر شکن‌های غیر مجاز از این پس مشمول مجازات ماده ۷۵۳ قانون مجازات اسلامی گردیده و در مورد اشخاص حقوقی علاوه بر مجازات مندرج در ماده ۷۵۳، نسبت به شرکت تجاری یا موسسه متخلف، لغو امتیاز و تعطیلی نیز رقم خواهد خورد.

برخورد با فروشندگان فیلترشکن موثر است؟

به گفته کارشناسان گاهی اوقات فروشندگان فیلترشکن‌ مشخص نیستند و کار فروش در فضای مجازی، برروی ایمیل و پیام‌رسان‌ها، با رد و بدل شدن دو کد، رخ می‌دهد و شاید بسیاری از افرادی که این خط را ارائه می‌کنند، به راحتی قابل شناسایی نباشند؛ مانند بسیاری از سر خط‌های شماره‌های تلفن که خدمات تبلیغی و ترویجی روی آن داده می‌شود و ممکن است به کارهایی مانند کلاهبرداری هم منتهی شود بنابراین به نظر می‌رسد دستگیری و مجازاتی که برای فروشندگان فیلترشکن درنظر گرفته شده اصولا نمی‌تواند مانعی باشد برای فردی که به هر طریقی به حضور در این فضا نیاز داشته باشد.