فضاهای کار اشتراکی با تبدیل شدن به یک کسب‌وکار جدی در اقتصاد کشور مخصوصاً اقتصاد اشتراکی در کنار ارزش‌آفرینی و ارائه تسهیلات به استارت‌آپ‌ها به منظور سرشکن کردن هزینه‌های عمومی و قابل توجه آنها، با چالش‌های عمده‌ای روبرو هستند. فعالان این شاخه از اقتصاد دیجیتالی معتقدند فضاهای کار اشتراکی باید به عنوان یک هویت مستقل کسب‌وکاری به رسمیت شناخته شوند.

کارشناسان این حوزه معتقدند که نگاه کسب‌وکاری به این مراکز در توسعه آن و همچنین تجهیز این فضا و در ادامه رشد استارت‌آپ‌ها موثر است. مجموعه این عوامل زمینه‌ساز جذب و تزریق سرمایه به اکوسیستم از طریق حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی با اشاره به تغییر رویکرد این مراکز و حتی مواجهه با نسل جدید در این حوزه، متذکر شد که کاربری این فضاها تنها به فعالیت فعالان آی‌تی اختصاص ندارد و افراد از حوزه‌های مختلف می‌توانند در فضاهای کار اشتراکی به صورت تخصصی به فعالیت بپردازند.

فضاهای کار اشتراکی، کارکرد کسب‌وکاری در کنار رویکرد حمایتی

فضاهای کار اشتراکی از آن مفهوم و کابردی که در سال‌های ابتدایی خود داشتند دیگر دور شدند و نگاه صرف حمایتی ساختار این فضاها به استارت‌آپ‌ها و مشاغل نوپا تبدیل به رویکرد کسب و کاری به خود این مراکز شده است. اقبال مخاطبان به این فضاها و در ادامه بسط زمین فعالیت آنها عاملی در تقویت جوانب فرهنگی و اقتصادی فضاهای کار اشتراکی به حساب می‌آید. فرشاد جعفرپور، دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی معتقد است رویکرد کسب و کاری داشتن به این مراکز در کنار سایر اهداف آن، موجب ماندگاری و توسعه فضاهای کار اشتراکی می‌شود.

به نظر احسان فقیه، مدیرعامل فضای کار اشتراکی پویتک، فضاهای کار اشتراکی از مرحله تولد و دوران نوپایی خود عبور کرده و اکنون درون ساختار این مراکز یک دید اقتصادی‌تر غالب شده که در راستای توسعه این فضاها است. او این تغییر رویکرد را مسبب تبدیل شدن این مراکز به یک کسب و کار با حفظ کارکرد خلق ارزش و همچنین رشد بعضی از این فضاها دانست.

مهرناز کمانگری، مدیرعامل فضای کار اشتراکی هفت و هشت، روی آوردن مقدار قابل توجهی از شرکت‌ها و مشاغل کوچک و بزرگ را به شیوه و الگوی کاری ترکیبی(Hybridi) یا دورکاری پس از همه‌گیری ویروس کرونا دلیلی بر تقاضا جهت تجربه بیشتر این مراکز عنوان کرد.

او تغییرات چند سال اخیر فضاهای کار اشتراکی را که اغلب تحت تاثیر چالش‌های اقتصادی و تغییر در الگوهای کاری بوده چشمگیر توصیف کرد. با لحاظ این مساله که تلاش مدیریتی فضاهای کار اشتراکی بر مبنای ارائه خدمات جدید و انعطاف‌پذیری بوده اما مواردی مانند افزایش هزینه‌ها و کاهش توان مالی مخاطبان همچنان محل چالش است.

چالش‌های فضاهای کار اشتراکی، افزایش قیمت، اینترنت ضعیف، نبود قانون

مدیرعامل فضای کار اشتراکی هفت و هشت، شرایط اقتصادی به ویژه افزایش تورم و کاهش قدرت خرید را عوامل اثرگذار منفی بر توان مالی استارت‌آپ‌ها و در مقیاس بزرگتر تمامی مخاطبان این مراکز دانست. او بر این نکته تاکید داشت که در حال حاضر، فضاهای کار اشتراکی انعطاف‌پذیر در برابر این میزان از تغییرات متداوم برای مخاطبان جذابیت دارد.

او افزایش اجاره‌بها، قبوض انرژی، هزینه‌های خدمات، نگهداری و توسعه این فضاها را برای بخش مدیریتی در قالب یک چالش مطرح کرد و تاثیر مستقیم و قطعی این افزایش کلی بر تعرفه‌ را موجب کاهش توان مالی و حتی تقلیل در مراجعه به این مراکز دانست.

فرشاد جعفرپور، دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی

دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی، اینکه از منظر کسب و کاری به این مراکز نگاه می‌شود را امری مثبت در راستای جدی‌تر شدن فعالیت این فضاها قلمداد کرد و این تغییر را متضمن ایجاد و بروز تغییرات دیگر در زمینه‌های مختلف از جمله افزایش تعرفه‌ها دانست. طبیعتا این افزایش قیمت از سمت مشتری مانند هر افزایش قیمت دیگری مطلوب نیست اما جعفرپور تغییر در تعرفه‌ را با لحاظ تاثیرگذاری بر توان و تمایل مشتری در توسعه و ادامه ارائه سرویس و خدمات از سمت فضاهای کار اشتراکی قابل قبول نتیجه گرفت. او ظرفیت فعلی کشور را در زمینه فضاهای کار اشتراکی و تناسب آن با میزان تقاضا نیازمند افزایش و گسترش ظرفیت ۲۰ درصدی این مراکز دانست و با توجه به وسعت یافتن این بازار، کاهش تقاضا از سمت مشتری پیرو افزایش تعرفه را اتفاق موضعی خواند که در بلندمدت برای این مراکز چالش‌ساز نخواهد بود.

به نظر فقیه، مسائل مربوط به مالیات، افزایش چشمگیر ارزش ملک و به دنبال آن اجاره‌بها، کاهش قدرت خرید عمومی و مشکلاتی از این دست که ذیل شرایط اقتصادی ایجاد شده است از اصلی‌ترین چالش‌های فضاهای کار اشتراکی است. اما موضوع دیگری که مدیرعامل فضای کار اشتراکی پویتک به آن اهتمام ورزیده، کیفیت اینترنت و فیلترینگ است. فقیه در این باره گفت: با توجه به اینکه فعالیت بسیاری از مشتریان ما به اینترنت وابسته است، فیلترینگ شرایط کاری آنها و همچنین شرایط کاری ما را تحت تاثیر قرار داده و لطمه وارد کرده است. حل و فصل این موضوع عمده تمرکز کاربران را مخدوش کرده و استهلاک زمانی و روحی ایجاد کرده است. در گزارش سالانه انجمن هم دیده می‌شود که با اختلاف، مساله اینترنت همچنان چالش اصلی فعالان این حوزه است.

نقش دولت در توسعه اقتصاد اشتراکی؛ حمایت به جای دخالت

دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی، شناخت ناکافی نهادهای قانون‌گذار نسبت به ماهیت این فضاها را چالش بزرگی خواند و بر اهمیت نقش تنظیم‌گری و حمایتی دولت تاکید داشت. او رفتارهای سلیقه‌ای وزارتخانه‌ها را در ارتباط با فضاهای کار اشتراکی از موانع بزرگ رشد این مراکز دانست و گفت: اگر دولت در راستای تنظیم و اصلاح قوانین و همچنین ایجاد یک نحوه تعامل واحد با این صنف اقداماتی انجام دهد قطعا این امر گام بزرگی در رشد و توسعه این مراکز خواهد بود.

فقیه از سه جنبه به نقش کمک‌کنندگی دولت اشاره کرد. جنبه اول اجتناب از مداخله مستقیم در این حوزه است که دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی نیز به این مورد اشاره داشت و نقش دولت را در این بازار که بخش خصوصی فعال است نیازمند حمایت دانست نه دخالت. جنبه دومی که مدیرعامل پویتک از آن یاد کرد دوری از اجرای سلیقه‌ای قانون و آئین‌نامه‌های درون سازمانی که به قانون تبدیل نشده است. فقیه این مورد را که فضاهای کار اشتراکی با آن مواجه هستند موجب از بین رفتن انرژی قابل توجه و هدررفت هزینه‌ها دانست. وجه سوم حمایت حاکمیت از جمله دولت و مجلس، با تدوین قانون‌های موثر با نگاه رونق فضای نوآوری است. نظیر آنچه در قانون جهش تولید اتفاق افتاد. از آنجایی که تدوین قانون یک فرآیند بسیار زمان‌بر است، به نظر می‌آید استفاده از قانون‌های حمایتی موجود و صرفا تسری ذی‌نفع قانون به فضاهای کار اشتراکی فرآیندی کوتاه‌تر و در دسترس‌تری خواهد بود. فقیه از قوانینی مانند امکان فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در ساختمان‌های مسکونی، معافیت از مالیات بر ارزش افزوده کتابخانه‌ها و باشگاه‌های ورزشی به عنوان نمونه‌هایی از نگاه حمایتی بدون مداخله مستقیم دولت به منظور افزایش بازدهی اقتصادی که توسعه آن مزایای کلانی را به همراه دارد نام برد.

فقیه، تاثیر تغییرات کوچک اما مستمر و موثر را در بدنه این فضاها به امید توسعه پایدار کشور و رونق این مراکز دانست.

کمانگری اعطای وام و تسهیلات کم‌بهره برای توسعه و تجهیز این فضاها، کاهش مالیات‌ها به منظور کاهش هزینه‌های عملیاتی و ایجاد قوانین مختص فضاهای کاری اشتراکی در ادارات بیمه و مالیات، وزرات کار، اقتصاد و غیره اقدامات موثری دانست که دولت می‌تواند جهت گشایش مشکلات این حوزه و توسعه آن بردارد.

جعفرپور در رابطه با اینکه فضاهای کار اشتراکی مشمول چه مالیاتی هستند گفت: ابتدا باید کاربری ما مشخص باشد. ما صرفا ارائه‌دهنده فضا برای کار نیستیم و علاوه‌بر فضا سرویس‌های دیگری ارائه می‌دهیم. تا به امروز اهتمامی به تنظیم‌گری در این زمینه نبوده و تبیین درست ماهیت این مراکز شکل اتفاق نیفتاده است از همین رو دستورالعمل واحدی برای این فضا وجود نداشته که احتمالا در برنامه‌های آینده پیگیری خواهد شد.

تاثیر تسهیل مسیر توسعه در جذب سرمایه‌گذار خارجی

کمانگری نقش و تاثیر فضاهای کار اشتراکی بر اشتغال و بعد کلی‌تر اقتصاد کلان کشوری در وهله نخست کاهش هزینه‌های اولیه برای کسب و کارهای نوپا عنوان کرد.

او حضور کارآفرینان و استارت‌آپ‌های مختلف در یک محیط مشترک را زمینه‌ساز شکل‌گیری و برقراری ارتباطات کاری و شبکه‌سازی میان افراد دانست و به طور کلی نقش این فضا را در طرح و شکل‌گیری ایده‌های جدید و افزایش همکاری‌های متقابل مهم برشمرد که در کوتاه‌مدت می‌تواند به رشد سریع کسب وکارهای نوآورانه کمک کند. ترویج فرهنگ نوآوری و خلاقیت از دیگر تاثیرات مهمی است که در بلندمدت هم تاثیر بسزایی در فرهنگسازی جامعه خواهد داشت. مدیرعامل فضای کار هفت و هشت، تداوم این موارد را در بلند مدت عاملی در ایجاد اکوسیستم استارت‌آپی پایدار و طول عمر بیشتر و رشد استارت‌آپ‌ها خواند.

او علاوه‌بر افزایش بهره‌وری و کارایی نیروی انسانی، کاهش هزینه‌های ثابت برای شرکت‌ها و توزیع عادلانه‌تر منابع اقتصادی توامان با گسترش نوآوری و کارآفرینی کاهش بیکاری و اشغتال‌زایی را از نتایج مستقیم و غیرمستقیم فعالیت در این مراکز نام برد.

کمانگری یکی دیگر از نتایج رشد فضاهای کار اشتراکی در درازمدت را حضور و جذب سرمایه‌گذار خارجی دانست و رشد شرکت‌های این اکوسیستم را انگیزه و جذابیتی برای تزریق سرمایه از طریق سرمایه‌گذاران هم داخلی و هم خارجی اعلام کرد.

مدیرعامل فضای کار اشتراکی پویتک افزون بر نتایجی چون کاهش هزینه و شبکه‌سازی افراد و استارت‌آپ‌های فعال در فضای کار اشتراکی به ویژگی جدید این مراکز تحت عنوان «نو ارزش آفرینی» اشاره کرد. این مفهوم متوجه حل و برطرف‌سازی مسائل مختلف موجود در رابطه با کسب و کار با شیوه‌های نوآورانه است که در نتیجه باعث خلق ثروت می‌شود و در دیدی گسترده‌تر رفاه عمومی یکی از دستاوردهای این رویکرد است.

جعفرپور،از فضاهای کار اشتراکی به عنوان موتور محرک یا مولد اقتصاد کشور و مشخصا اقتصاد دانش‌بنیان نام برد. او اعلام کرد که ۴۴ درصد مخاطبان این مراکز افراد بین ۲۰ تا ۲۹ ساله هستند و ۵۳ درصد مخاطبان فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی هستند. جعفرپور این آمار را اطلاعات سودمند و کارایی برای برنامه‌ریزی دقیق جهت توسعه و بهره‌مندی حداکثری مخاطبان از این مراکز در کنار تمام محدودیت و نواقص تلقی کرد.

او تجهیز و توسعه فضاهای کار اشتراکی را اثرگذار در توان‌افزایی مخاطبان و در آینده ایفای نقش پررنگ این افراد در اقتصاد کشور عنوان کرد.

جعفرپور نقش فضاهای کار اشتراکی در اکوسیستم نوآوری کشور را پراهمیت دانست. طبق استناد به آمار و گزارش‌های او باید گفت استارت‌آپ‌ها تشکیل‌دهنده ۵۷ درصد این فضاها هستند که از این میزان استارت‌آپ، ۶۴ درصد هنوز موفق به جذب سرمایه نشدند. دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی با لحاظ این امر که بخش عمده این مراکز دربردارنده فعالیت کسب و کارهای نوپا و نوآورانه است باید تحقیقاتی در راستای علت جذب نکردن سرمایه و بررسی مکانیسم‌های سرمایه‎گذاری انجام داد. جعفرپور اظهار کرد در صورت تکمیل زنجیره تامین ارزش در فضاهای کار اشتراکی با حضور سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه که البته نیازمند حمایت دولتی است به نظر میتوان استفاده حداکثری از این مراکز را داشت.

کمانگری،‌ افزایش شبکه‌سازی تخصصی، ایجاد جوامع حرفه‌ای و تخصصی برای همکاری میان استارت‌آپ‌های مختلف، افزایش و هدفمندتر کردن مشاوره‌ها و منتورینگ، انعطاف‌پذیری در خدمات و مدل‌های پرداخت، متعدد کردن رویدادهای آموزشی و کارگاه‌ها، ایجاد همکاری‌های استراتژیک با شرکت‌های بزرگ و غیره نمونه‌هایی از اقداماتی است که فضاهای کار اشتراکی جهت هدفمندتر و موثرتر کردن فعالیت در این مراکز انجام می‌دهند.