وضعیت هوش مصنوعی در کشور همچنان در مراحل شکل‌گیری اولیه است؛ باوجود اینکه در سال‌های اخیر این حوزه تغییرات چشمگیری در جهان تجربه کرده‌ است اما در ایران هنوز وارد مرحله کاربردی‌سازی نشده است. به گفته قائم مقام ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال این حوزه در کشور درگیر موارد زیرساختی مانند داده است. اما بخش خصوصی معتقد است که جذب سرمایه از چالش‌های اصلی این حوزه است.

هوش مصنوعی یکی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی است که می‌تواند در رشد اقتصاد دیجیتال کمک‌کننده باشد اما به نظر می‌رسد این حوزه هنوز به حدی نرسیده است که شکل کاربردی به خود بگیرد. گفته می‌شود هوش مصنوعی نیازمند برخی زیرساخت‌ها است، مهم‌ترین زیرساخت داده است؛ یعنی داده‌های مناسبی برای استفاده هوش مصنوعی از آن باید فراهم شود اما به نظر می‌آید در این حوزه دچار ضعف‌های جدی هستیم که اساسا داده‌ای شکل نمی‌گیرد که بشود تحلیل‌های هوش مصنوعی را روی آنها استفاده کرد.

مرداد امسال بود که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران توسط سرپرست ریاست جمهوری وقت و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شد و طبق این سند شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه سیاست‌گذاری، هماهنگی و نظارت کلان بر اجرای این سند را بر عهده دارد. اما عده‌ای معتقدند که تدوین این سند عجولانه بود؛ در همین خصوص معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، حسین رفیعیان درباره سند ملی هوش مصنوعی در گفت‌وگو با پیوست گفت: با وجود انتقاداتی که به جزئیات این سند وارد است، سند ملی هوش مصنوعی با اهداف کلان برنامه هفتم توسعه در حوزه فناوری و اقتصاد دیجیتال هماهنگی‌هایی دارد. این سند به عنوان یک نقشه راه استراتژیک، چارچوب‌هایی برای توسعه هوش مصنوعی و به‌کارگیری آن در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی ارائه کرده است که می‌تواند به اهداف برنامه هفتم توسعه کمک کند.

در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در کشور، معاون ستاد اقتصاد دانش بنیان دیجیتال گفت: در حال حاضر، درصد دقیق کاربردی شدن هوش مصنوعی در کشور به صورت گسترده‌ای ارزیابی نشده، اما در برخی از حوزه‌های کلیدی مانند بانکداری، بهداشت و درمان، کشاورزی و صنعت، هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گرفته است. علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها در حال توسعه محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی هستند که باعث افزایش سرعت کاربردی شدن آن در سال‌های اخیر شده است.

قائم مقام ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، محمدامین احمدلو در خصوص کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در کشور به پیوست گفت: هوش مصنوعی نیازمند برخی زیرساخت‌ها است، مهم‌ترین زیرساخت داده است؛ یعنی داده‌های مناسبی برای تحلیل‌ هوش مصنوعی فراهم شود. در این حوزه دچار ضعف‌های جدی هستیم که اساسا داده‌ای شکل نمی‌گیرد که بشود تحلیل‌های هوش مصنوعی را روی آنها استفاده کرد. اما الان با توجه به اینکه روند جهانی به این سمت در حرکت است، الان دستگاه‌ها و شرکت‌ها به سمتی سوق پیدا کرده‌اند که زیرساخت‌های اولیه را در این خصوص فراهم کنند.

به گفته معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، حسین رفیعیان، ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال با ایجاد زیرساخت‌های حمایتی از طریق ارائه تسهیلات ذیل آیین‌نامه‌های حمایتی و اولویت‌های هر ساله معاونت و مشاوره‌های فنی و توسعه برنامه‌های ترویجی، نقش مهمی در کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در اقتصاد ایفا کرده است.

رفیعیان اشاره کرد: ستاد اقتصاد دیجیتال با حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی و همچنین رفع موانع برای فعالیت هایشان به تسریع توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف اقتصادی کمک کرده است. پروژه‌هایی در بخش‌های کشاورزی، تحول دیجیتال دولت، اقتصاد پلتفرمی، نظام مالیاتی، صنایع و معادن و غیره در این ستاد با هدف کاربردی‌سازی هوش مصنوعی تعریف شده است.

معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال با اشاره به سهم شرکت‌های کوچک و متوسط در این حوزه گفت: این شرکت‌ها سهم مهمی در رشد دانش‌بنیان‌ها دارند، زیرا این شرکت‌ها با نوآوری‌های خود، زمینه‌ساز توسعه فناوری‌های جدید از جمله هوش مصنوعی هستند. ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال از طریق ارائه حمایت‌های مالی، تسهیلات و ایجاد شبکه‌های همکاری میان شرکت‌های بزرگ و کوچک و سازمان‌های مختلف به این شرکت‌ها کمک کرده است تا به بازارهای بزرگ‌تری دسترسی پیدا کنند و به سمت رشد پایدار حرکت کنند. ستاد اقتصاد دیجیتال ۳۰۰ میلیارد تومان در ۲ سال گذشته به شرکت‌ها تسهیلات داده است.

طبق گفته رفیعیان، عمده‌ چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان‌های کوچک کمبود منابع مالی، ضعف در بازاریابی و نداشتن دسترسی به زیرساخت‌های مناسب است. البته یکی از چالش‌های مهم در حوزه هوش‌ مصنوعی و اقتصاد دیجیتال، کمبود نیروی انسانی متخصص است.

ارتباط سند ملی هوش‌مصنوعی با قانون برنامه هفتم توسعه

به گفته معاون ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال، با توجه به اهمیت هوش مصنوعی در ایجاد رشد اقتصادی و بهبود خدمات عمومی، سهم این حوزه در برنامه‌های توسعه‌ای بیشتر خواهد شد. در برنامه هفتم اشاره شده است که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در پایان برنامه باید به ۳۰ هزار برسد. این عدد بالایی است ولی با کاربردی سازی فناوری هوش مصنوعی امکان سرعت نمایی بخشیدن به رشد تعداد این شرکت‌ها وجود دارد.

رفیعیان تاکید کرد: بخش‌هایی که می‌توانند به رشد اقتصاد دیجیتال کمک کنند، شامل صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیکی، بانکداری دیجیتالی، سلامت دیجیتالی و کشاورزی هوشمند هستند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی مانند شبکه‌های اینترنتی پرسرعت، اینترنت اشیا و استفاده گسترده‌تر از هوش مصنوعی در این بخش‌ها می‌تواند به تسریع رشد اقتصاد دیجیتال منجر شود.

احمدلو، قائم مقام ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال نیز با اشاره به نقش ستاد اقتصاد دیجیتال اضافه کرد: نقش ستاد، تسهیل‌گیری و تامین زیرساخت‌ها است. یکی از نیازمندی‌‌های هوش مصنوعی خدمات پردازشی است که هزینه‌بری جدی در این بخش وجود دارد که دولت‌ها باید کمک کنند و تسهیلات بدهند. یکی از کارهای ما در این حوزه ارائه سرویس یارانه‌ برای ظرفیت پردازشی به شرکت‌های دانش‌بنیان است. همچنین تعریف یک سری پروژه مشخص در این حوزه. در مواردی که یک شرکت فناوری وجود دارد و یک تقاضایی هم شکل گرفته است، ستاد ضلع سوم این موضوع می‌شود.

به گفته او، تمرکز روی دیتاست‌ها و الگوریتم‌ها نیز از وظایف ستاد است. او درباره اقتصاد دیجیتال گفت: اقتصاد دیجیتال در سه لایه هسته، نزدیک هسته و خدمات دیجیتالی درحال فعالیت است. ما در حوزه هسته، خدمات ارتباطی و اپراتوری می‌دهیم، اگر آنجا بتوانیم سرویس‌هایی مثل خدمات 5G را توسعه دهیم، حتما می‌توانیم رشد قابل توجهی داشته باشیم.

او ادامه داد: لایه دوم لایه کاربردها است؛ یعنی سکوها و پلتفرم‌هایی که در این حوزه وجود دارند، اگر تکلیفی که در برنامه هفتم ذکر شده را پیش ببرند و بتوانند به بازار سرمایه برسند، آنجا هم رشد قابل توجهی وجود دارد. این موتور می‌تواند باعث دستیابی به رشد ۱۱ درصد برنامه هفتم باشد.د.

هوش مصنوعی در حد نمایش است

بخش‌ خصوصی هم معتقد است هوش مصنوعی با وجود ظرفیت‌های زیادی که دارد، اما بعد از حدود ۶ سال همچنان در حد نمایش است. در همین خصوص مدیرعامل شرکت آرمان‌رایان‌شریف، حمیدرضا قدمنان اشاره کرد: وضعیت هوش مصنوعی در کشور بیشتر در حد ادعا و نمایش است. بخش دولتی، خصوصی و کسب‌و‌کارها نسبت به اهمیت راهبردی هوش مصنوعی پی برده‌اند اما وقتی بحث اجرا به میان می‌آید همه دوست دارند خودشان پرچمدار این حوزه شوند.

قدمنان معتقد است که کمبود داده در حوزه هوش مصنوعی اصلی‌ترین چالش این حوزه نیست؛ به گفته او، فارغ از اهمیت داده، زیر ساخت پردازشی گرافیکی و منابع انسانی توانمند، مهم‌ترین موضوع در حوزه هوش مصنوعی است. همچنین کم کردن ریسک سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه محصولات فراگیر دستیار‌های هوش مصنوعی در جامعه است. معمولا محصولات فراگیر مجازی بر بستر اینترنت که بر پایه یک کسب‌وکار خصوصی شکل گرفته‌اند، تاثیرات عمیق اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و فناوری در جامعه گذاشته‌اند و دستیارهای هوش‌ مصنوعی و عامل‌های هوش مصنوعی فراگیر در جامعه نیز از این نوع محصولات هستند.

مدیرعامل شرکت آرمان‌رایان‌شریف درباره عملکرد ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال به پیوست گفت: در طی پنج سال گذاشته، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، علی الخصوص ستاد اقتصاد دانش‌بنیان دیجیتال حامی کسب‌‌وکارهای فناوری های نوظهور بوده است. برخی از سیاست‌ها و رویکردها خوب بوده و در برخی خیر. یکی از چالش‌‌های اصلی کسب‌وکارها با سازمان‌های حاکمیتی چابک نبودن و همگام نبودن با سرعت رشد تکنولوژی و فناوری است. حوزه هوش مصنوعی بسیار چابک و سریع بوده و عملا شاهد هستیم هر ماه نسبت به ماه قبل محصولات جدیدی رونمایی می شوند، لذا لازم است حاکمیت تغییر روندی حداقل در زمینه هوش مصنوعی داشته باشد.

طبق گفته او، در کشور نیروهای مستعد خوبی وجود دارد، شرکت‌های بسیار توانمند با بنیانگذاری نیروهای نخبه متعهد علاقه‌مند به ایران در این حوزه شکل گرفته‌اند، داده‌های بسیار خوبی در کسب‌وکارهای خصوصی جمع شده است. اما متاسفانه اراده جمعی ملموس و واقعی اثرگذار برای رشد هوش مصنوعی وجود ندارد و ما همچنان درگیر سند هوش مصنوعی و تعیین رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی هستیم.