معلمان یکی از عناصر اصلی سیستم آموزشی به شمار می روند که میزان یادگیری دانش‌آموزان و موفقیت نظام آموزشی به توانمندی، دانش و شیوه‌های یاددهی آنها بستگی دارد.

در عصر کنونی که اطلاعات دانش آموزان از دنیای پیرامونی به دلیل دسترسی به انواع وسایل ارتباط جمعی، اینترنت و فضای مجازی بالا رفته است، معلمان نیز باید درک عمیقی از تغییر و تحولات داشته باشند تا بتوانند آموخته‌های خود را به درستی به دانش آموزان منتقل کنند.

طی چند سال اخیر و به ویژه پس از شیوع ویروس کرونا که سیستم و رویکرد آموزشی به فضای مجازی کشیده شد، تحولی در عرصه تعلیم و تربیت ایجاد و تلاش شد با ابزارهای مختلف که مهمترین آن شبکه شاد بود برای آموزش به دانش آموزان استفاده شود در این میان معلمان نیز تلاش کردند تا در فضایی خارج از مدرسه، با به روز کردن دانش و مهارت های خود، پابه پای بچه ها پیش بروند و از شیوه های نوین برای آموزش استفاده کنند.

هر چند این شیوه همانند هر کار دیگری در ابتدا با افت و خیزهای بسیار همراه بود و موجبات نارضایتی دانش آموزان و خانواده ها و افت تحصیلی را به دنبال داشت اما به مرور و با کسب تجربه توسط معلمان و همچنین آشنایی بیشتر دانش آموزان با این شیوه، به تدریج راه برای تعلیم و تربیت از طریق فضای مجازی هموار شد.

البته در این میان، معلمان هم برای اینکه از این عرصه بی انتها دور نمانند همت کردند تا با بهره گیری از ابزارهای چند رسانه ای، مهارت های خود را در تعامل با دانش آموزان خارج از فضای کلاس و محیط مدرسه و از طریق گوشی های تلفن همراه، رایانه و لپ تاپ افزایش دهند.

به دنبال این دگرگونی در عرصه فراگیری و یاددهی، این روزها معلمان بسیاری به صورت فردی و یا گروهی، محتوای کتاب های درسی را در اشکال مختلف و به صورت جذاب و مورد پسند دانش آموزان با استفاده از تصویر اعم از ثابت و متحرک، موسیقی های آموزشی و لحن و بیان مناسب هر گروه سنی به عرصه آموزش آورده‌اند و این شیوه نیز با استقبال بچه ها مواجه شده است.

البته این موضوع را نباید از نظر دور داشت که مزایای بهره گیری از این شیوه از یک سو نصیب معلمان می شود چراکه در کنار کار مدرسه، اقدام به تهیه فیلم های آموزشی کرده و به نوعی کسب درآمد می کنند و از سوی دیگر دانش آموزانی که شاید نتوانند در مدرسه آنگونه که باید و در فرصت محدود مطالب را بیاموزند، از این بسته ها استفاده کنند و از دیگر همکلاسی های خود عقب نمانند.

تحقیقات انجام شده نیز نشان می دهد که معلمان برای موفقیت در آموزش، باید با بهره گیری از ابزارهای به روز و طراحی فعالیت های یادگیری متنوع خارج از فضای مدرسه و ارائه محتوا، روش تدریس خود را به سمتی سوق دهند که هم متناسب با نیازها و فضای فکری و روحی دانش آموزان باشد و هم مواردی همچون ایجاد فضای مشارکتی و تفکر انتقادی و مهارت های گفت و گو را در میان آنان تقویت کنند.

با افزایش دسترسی دانش آموزان به وسایل ارتباطی، اینترنت و تلفن همراه، دیگر تدریس و آموزش به شیوه سنتی چندان نمی تواند مورد قبول آنها قرار گیرد؛ از این رو معلمان با علم به این موضوع عرصه یاددهی را در بستر فضای مجازی و بهره گیری از فیلم های آموزشی فراهم کردند، اقدامی که به مذاق بسیاری از دانش آموزان خوش آمده است و این روزها کمتر کسی را می بینید که از این شرایط بی بهره باشد.

استفاده از این شیوه به ویژه برای دانش آموزان در پایه های آغازین تحصیل و بهره گیری از موسیقی و فیلم و نقاشی های رنگارنگ برای فهم بیشتر بچه ها بسیار پرکاربرد است چراکه هنوز دانش آموز هنوز از دنیای کودکی فاصله نگرفته و نمی توان در یک چهارچوب خاص و رسمی و صرفا با نشاندن او پشت میز تحریر آن هم بدون تحرک و گوش دادن به صحبت های معلم، فرایند یاددهی و یادگیری را به پیش برد.

برای دیگر گروه های سنی و همچنین داوطلبان ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی نیز صرف استفاده از کتاب و مدرسه پاسخگوی حضور آنها در یک رقابت تنگاتنگ آن هم در آزمون سراسری کفایت نمی کند و نیاز به بهره گرفتن از آموزش از طریق معلمان برجسته و توانمند در بستر فضای مجازی همان گزینه ای است که به بهتر یادگرفتن و آمادگی برای این ماراتن می تواند به کمک دانش آموزان در پایه های تحصیلی دوره دوم متوسطه بیاید.

داوطلبان در این فضا، جدای از حضور در مدرسه و آموزش به همان شیوه سنتی، به موازات آن از فیلم ها و برنامه های آموزشی که توسط معلمان تهیه شده است، استفاده می کنند و چه بسا کتاب های الکترونیکی و شرکت در آزمون های برخط برای آمادگی در کنکور را بیشتر می پسندند.

البته حضور فناوری های مدرن در کلاس های درس و سامانه آموزش آنلاین نیز بخش دیگری از این تغییر و تحولات در روند یاددهی و یادگیری را شامل می شود به گونه ای که دانش آموزان و معلمان اتفاق نظر دارند که استفاده از کتاب های الکترونیکی و ابزارها و فناوری به روز ضمن جذاب کردن آموزش، به یادگیری بهتر و سریع تر بسیار کمک می کند.

همه این شواهد بیانگر آن است که نمی توان از گستره وسیعی به نام آموزش در بستر فضای مجازی غفلت کرد اما ذکر این نکته نیز ضروری است که نباید حضور فعال معلمان در فضای مجازی را با معلم بلاگرها که برای جلب توجه مخاطبان و افزایش تعداد دنبال کننده ها از دانش آموزان استفاده می کنند، یکی دانست چراکه هر یک از این موارد از دریچه ای دیگر قابل بررسی است.

معلم بلاگرها هدفی جز استفاده ابزاری از دانش‌آموزان به عنوان نردبانی برای بالا رفتن و دیده شدن در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی ندارند، کودکانی که بدون توجه به حقوق آنها وصرفا با یک هیجان کاذب در دام می افتند و شاید به ظاهر کلاس درس و آموزش در فیلم ها و ویدئوها به نمایش گذاشته شود اما هدف، تدریس و یاددهی و یادگیری نیست بلکه این روش بیشتر وسیله ای برای افزایش مخاطبان و درآمدزایی است.

امروزه دانش آموزان به محض اینکه در فرایند یادگیری با مشکل و یا نکته ای مواجه شوند تنها با یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی به انبوهی از اطلاعات دست پیدا می کنند که بخش زیادی از آن توسط معلمان و در قالب کلاس های آنلاین در اختیار آنها قرار می گیرد، عرصه‌ای که اگر سازوکار مناسبی برای بهره گیری مناسب از آن تعریف شود، می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای یادگیری در کنار مدرسه، کلاس درس و کتاب های درسی، زنجیره آموزش را کامل کند.

کارشناسان نظام آموزشی نیز معتقدند که فضای مجازی و استفاده از سکوهای داخلی و نظارت بر آنها می‌تواند به عنوان یک بستر در فضای تعلیم و تربیت موثر باشد و نباید با ایجاد مانع، فرصت سوزی کرد اما در عین حال معلمانی که وارد این عرصه می شوند نیز لازم است تمامی تبعات و الزامات قانونی را بپذیرند و در چهارچوب قوانین اهداف متعالی، آموزش را دنبال کنند.

آنها بر این باور هستند که امروز در بحث استفاده از شیوه‌ها و روش‌های نوین یاددهی- یادگیری یا به‌کارگیری روش‌های فناوری هوشمند در فضای مجازی باید به افراد اجازه رقابت بدهیم، زیرا باعث بروز خلاقیت خواهد شد. در حیطه معلمی نمی‌توانید یک روش تدریس را تحمیل کنید. ممکن است برخی به دلیل خلاقیت و نوآوری بتوانند محتوای خوبی در فضای مجازی ارائه دهند چراکه گاه تدریس یک معلم به‌قدری جذاب است که مخاطب را با خود همراه می‌کند.

در گذشته این فضا وجود نداشت و اگر در یک مدرسه گمنام یا شناخته‌شده‌ای معلم مبتکری تدریس می‌کرد، شیوه آموزش او دهان‌به‌دهان می‌چرخید و خانواده‌ها به سراغ آن مدرسه و معلم می‌رفتند و حتی با او کلاس خصوصی می‌گرفتند اما اکنون اگر معلمی این توانایی را داشته باشد که در روش‌های یاددهی- یادگیری دارای نوآوری باشد یا در تفهیم بیشتر محتوا و مفاهیم کلیدی به دانش‌آموزان کمک کند و زمینه‌ای برای تعمیق یادگیری و ساده‌سازی مطالب دشوار کتب درسی فراهم کند، باید از این مساله استقبال کرد.

از آنجا که شورای عالی آموزش‌وپرورش نیز به ساماندهی تولید محتوای دروس با مسئولیت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ورود کرده و مصوبه‌ای مبنی بر نظارت بر محتوای الکترونیک یا کتاب‌های کمک‌درسی نوپدید دارد، می توان با نظارت دقیق بر اینگونه فعالیت ها از فرصت به دست آمده در راستای اعتلای تعلیم و تربیت و آموزش فرزندان برای ساختن آینده کشورمان بهره گرفت.

اگر بخواهیم از منظر دیگر به این موضوع نگاه کنیم باید بگوییم که آموزش مجازی در قالب بسته های آموزشی برای آن دسته از دانش آموزانی که شرایط برای تحصیل در مدارس غیردولتی و یا حضور در کلاس های خصوصی معلمان با تجربه را ندارند، بسیار مفید است چراکه با هزینه های بسیار کمتر می توانند فرایند یادگیری را طی کنند.