یک کنشگر اینترنت: ساختار تعرفه‌گذاری اینترنت در کشور انحصاری و غیرشفاف است و به این دلیل نمی‌توان درباره اینکه اینترنت ایران ارزان‌ترین اینترنت جهان است، صحبت کرد

مدیرعامل شرکت مخابرات در اظهارات اخیر خود از اینترنت ارزان در ایران انتقاد و تاکید کرده است که برای افزایش کیفیت سرویس‌های اپراتورها ناچار به افزایش تعرفه هستیم. این در حالی است که اینترنت همراه به تازگی و در اواخر سال گذشته معادل ۳۴ درصد گران شد و با این حال تغییر چشمگیری در سرعت و کیفیت خدمات اپراتورها رخ نداد که رضایت کاربران را در پی داشته باشد. از طرف دیگر، کارشناسان معتقدند که مانع بزرگ بهبود کیفیت و سرعت در اپراتورها فیلترینگ است و تا زمانی که این محدودیت‌ها رفع نشود، گرانی اینترنت صرفا نارضایتی‌ کاربران را تشدید می‌کند. همچنین اپراتورها بارها از ضررهای میلیاردی فیلترینگ بر درآمدهایشان گفته‌اند و به نظر می‌رسد که مسوولان می‌توانند به جای افزایش تعرفه اینترنت نسبت به رفع فیلترینگ اقدام کنند تا از ضررهای مالی این سیاست اشتباه برای اپراتورها کاسته شود.
رفع فیلترینگ به جای افزایش تعرفه

گرانی برای اینترنت بی‌کیفیت؟
محمد جعفرپور، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران در نشست خبری روز گذشته خود اعلام کرده است که برای بالا بردن کیفیت اینترنت باید تعرفه افزایش پیدا کند. به گفته او باید تعرفه اینترنت منطقی شود، در غیر این صورت بخش اینترنت در حوزه ثابت رشدی نخواهد کرد. پیش از این ستار هاشمی، وزیر ارتباطات‌ نیز مطرح کرد که سرکوب قیمت‌ها وضعیت مناسبی برای صنعت فناوری اطلاعات باقی نگذاشته و سرمایه‌گذاران نیز تمایلی به ورود به این حوزه ندارند. با این حال او معتقد است که در کنار حمایت از صنعت باید به معیشت مردم هم توجه کرد. وزیر ارتباطات در همان زمان تاکید کرد که سهم هزینه حوزه فناوری اطلاعات نباید از سبد خانوار بیش از دو درصد باشد.

با این حال این نخستین بار نیست که افزایش تعرفه اینترنت مطرح می‌شود؛ در اواخر سال گذشته تلاش‌های اپراتورها نتیجه داد و تعرفه اینترنت با موافقت وزارت ارتباطات و متعهد شدن اپراتورها به افزایش کیفیت بسته‌های اینترنتی، گران شد. افزایش سایت‌های نسل پنجم به ۱۰ درصد تا پایان سال ۱۴۰۳، افزایش پوشش نسل چهارم در کشور به ۹۶ درصد تا پایان سال ۱۴۰۳ و افزایش ۳۰ درصدی میانگین سرعت اینترنت در ۶ ماه آینده از جمله شروط گرانی اینترنت بود. به هر حال و با وجود انتقاد و اعتراض کارشناس‌ها و مردم به افزایش قیمت اینترنت بی‌کیفیت و فیلتر شده، شواهد نشان می‌دهد که نه تنها تغییر چشمگیری در سرعت و کیفیت خدمات اپراتورها رخ نداده که رضایت کاربران را جلب کند، بلکه برخی اپراتورها نیز به تعهدات خود برای افزایش کیفیت اینترنت عمل نکرده‌اند. حمید فتاحی، رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره آخرین وضعیت اجرای تعهدات اپراتورها اعلام کرده که برخی اپراتورها به تعهدات خود در زمینه افزایش کیفیت ارتباطات و اینترنت عمل کرده‌اند، اما برخی دیگر هنوز اقدامی انجام نداده‌اند. حتی وعده عیسی زارع‌پور، وزیر سابق ارتباطات، مبنی بر الزام اپراتورها به افزایش ۳۰درصدی سرعت اینترنت تا پایان خرداد ماه سال جاری محقق نشد. به گفته زارع‌پور تا آن زمان سرعت اینترنت حدودا ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده که داشبوردهای جهانی، مانند اسپیدتست هم آن را تایید می‌کنند. او همچنین تاکید کرد که این مسیر دنبال می‌شود تا تعهد بعدی، یعنی افزایش ۵۰ درصدی سرعت تا پایان سال، بتواند این عقب‌ماندگی ۱۰ درصدی را جبران کند.

در حال حاضر و در شرایطی که اپراتورها به تعهدات خود برای افزایش سرعت و کیفیت اینترنت عمل نکرده و تجربه کاربران ایرانی همچنان در سایه وابستگی به فیلترشکن مطلوب نیست، بحث افزایش تعرفه برای اینترنت کشور می‌شود که ایرانی‌ها تحت تاثیر فیلترینگ عملا به شبکه متصل نیستند یا اتصال محدود و همراه با اختلال‌های مکرر دارند. کارشناسان معتقدند که مانع بزرگ بهبود کیفیت و سرعت اینترنت در اپراتورها فیلترینگ است و تا زمانی که این محدودیت‌ها رفع نشود، گرانی اینترنت صرفا نارضایتی‌ کاربران را تشدید می‌کند. همچنین اپراتورها بارها از ضررهای میلیاردی فیلترینگ بر درآمدهایشان گفته‌اند و به نظر می‌رسد که مسوولان می‌توانند به جای افزایش تعرفه اینترنت نسبت به رفع فیلترینگ اقدام کنند تا از ضررهای مالی این سیاست اشتباه برای اپراتورها کاسته شود. بیژن عباسی آرند، مدیرعامل ایرانسل‌ در آخرین نشست خبری خود از خسارت ۲۰ هزار میلیارد تومانی فیلترینگ به این اپراتور از سال ۱۴۰۱ تاکنون خبر داد و گفت: «اعمال فیلترینگ هیچ مزیتی برای اپراتورها ندارد و فقط کیفیت سرویس را کاهش داده است. همچنین تا قبل از اینکه محدودسازی اینترنت اتفاق بیفتد، قریب به ۶۵ درصد ترافیک در اینستاگرام و واتس‌اپ بود؛ اما با محدودسازی این ترافیک کاهش پیدا کرد و بیش از یک سال طول کشید که به وضعیت قبل برگردد. یعنی با محدودسازی از اول مهر ۱۴۰۱، یک سال بعد در مهر ۱۴۰۲ ترافیک به قبل از اعمال فیلترینگ برگشت.»

آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل شاتل‌موبایل هم بخشی از چالش‌های پیش روی این اپراتور را دامنه فیلترینگ و ناامنی حاصل از فراگیری فیلترشکن‌ها برای حریم خصوصی کاربران و عدم افزایش تعرفه خدمات دیتا، صوت و پیامک از سوی سازمان تنظیم مقررات رادیویی، متناسب با نرخ تورم عنوان کرده است. کریم‌بیگی همچنین درباره هزینه اپراتورها در بحث فیلترینگ گفت: «دو‌سوم ترافیک‌ها برای فیلترشکن‌ها مصرف می‌شوند و تجربه‌ای که کاربر از سرویس دریافت می‌کند عملا تحت تاثیر فیلترشکن‌هاست و کیفیت افت می‌کند، چون مدت زمان زیادی باید این سرویس روشن باشد. علاوه بر این، اپلیکیشن‌های به ظاهر رایگان باعث ایجاد ترافیک تورمی می‌شوند، هم از سمت مشترک و هم از سمت شبکه میزبان و همچنین حمله‌ها را می‌تواند افزایش دهد.»

تعرفه‌گذاری انحصاری و غیرشفاف
از سوی دیگر، در حالی که افزایش ۳۴ درصدی تعرفه‌های اینترنت با تکلیف اپراتورها به افزایش کیفیت اینترنت اعمال شد، فعالان و کارشناسان این حوزه معتقدند که افزایش تعرفه لزوما به معنی افزایش کیفیت نیست. به اعتقاد شانه‌ساززاده، رئیس هیات‌مدیره شاتل موبایل نیز اثر تورمی تعرفه‌ها لزوما منتج به بهبود کیفیت نمی‌شود. کارشناسان و کنشگران حوزه اینترنت نیز معتقدند که زمانی بحث تعرفه‌گذاری برای اینترنت منطقی است که اتصالی به این شبکه وجود داشته باشد. این در حالی است که ایرانی‌ها تحت تاثیر فیلترینگ عملا به اینترنت دسترسی ندارند که قیمت آن ارزان یا گران باشد.

حامد بیدی، کنشگر اینترنت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در این باره توضیح می‌دهد: «در سال گذشته که تعرفه اینترنت افزایش یافت، صحبت‌هایی مطرح می‌شد که آن میزان افزایش تاثیرگذار نخواهد بود و اپراتورها مجدد خواستار افزایش قیمت‌‌ها هستند. این موضوع به عدم شفافیت در ساختار تعرفه‌گذاری برای این حوزه برمی‌گردد. به همین منظور طبیعی است که شرکت‌های خصولتی و با بهره‌وری پایین، مانند مخابرات، نخستین شاکی نسبت به تعرفه اینترنت باشند.» او در ادامه صحبت‌های خود درباره پارامترهای تعرفه‌گذاری اینترنت می‌گوید: «بخش قابل توجهی از هزینه‌های زیرساختی توسعه اینترنت را دولت می‌پردازد و اپراتورها نقشی در این خصوص ندارند. حتی در عمل تجهیزات به صورت رایگان در اختیار آنها قرار می‌گیرد. از طرف دیگر، به دلیل اینکه واردات ترافیک بین‌المللی و باند خارجی به صورت انحصاری در اختیار شرکت ارتباطات زیرساخت قرار دارد، اطلاعات و شفافیتی درباره نرخ و تعرفه ورود اینترنت به کشور وجود ندارد. علاوه بر این، اطلاعاتی درباره چگونگی سیاستگذاری‌های این حوزه نداریم تا بدانیم که اینترنت با چه قیمتی در اختیار اپراتورها قرار می‌گیرد. در مجموع تا زمانی که این عدم شفافیت وجود دارد، نمی‌توان قضاوت و ارزیابی کرد که اینترنت ایران ارزان‌ترین اینترنت دنیاست.»

بیدی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به تطابق هزینه‌ها با تورم کشور اشاره می‌کند و به اعتقاد او در افزایش تعرفه‌های اینترنت مطابق با تورم باید به هزینه‌های پهنای باند و ترافیک اینترنت توجه شود که به صورت مستمر و پیوسته در سراسر جهان در حال ارزان‌تر شدن هستند. این کارشناس در این باره توضیح می‌دهد: «در ۱۰ سال گذشته میانگین هزینه ترافیک اینترنت در دنیا کاهش قابل توجهی داشته و به دلیل ابهام در ساختار و قراردادهای مبهم واردات ترافیک، اطلاع نداریم که اینترنت با چه عدد و رقمی در اختیار اپراتورها قرار گرفته است. به دلیل همین عدم شفافیت و انحصار نمی‌توان درباره گرانی یا ارزانی اینترنت ایران صحبت کرد.»

همچنین به گفته بیدی در شرایطی که تمام پلتفرم‌های بین‌المللی در ایران فیلتر هستند، این وضعیت مترادف قطع کامل ارتباط با شبکه اینترنت است؛ آن هم در شرایطی که عملا در ایران اینترنت وجود ندارد، بلکه تنها یک سرویس بسیار محدود و پر از اختلال است. در مجموع و در شرایطی که مردم چشم‌انتظار رفع فیلترینگ هستند، اظهارنظر مدیرعامل مخابرات درباره افزایش تعرفه‌های اینترنت دوباره به انتقادها و اعتراض‌ها نسبت به گرانی اینترنت بی‌کیفیت دامن خواهد زد. کارشناسان نیز ضمن انتقاد از رویه انحصاری و غیرشفاف تعرفه‌گذاری اینترنت در کشور، اهمیت رفع محدودیت‌های اینترنتی را بیشتر از افزایش تعرفه می‌دانند. این در حالی است که وزیر ارتباطات دولت از شروع پایش کیفیت اینترنت در همه نقاط کشور خبر می‌دهد و به اعتقاد او در بعضی لایه‌ها همچنان افت کیفیت وجود دارد، در حالی که مردم باید افزایش کیفیت اینترنت را تجربه کنند.