اگرچه در دنیای امروز آزادی واژه‌ای مهجور و مستور است، اما انسان امروز امیدوار بود که جهان اینترنت معنای تازه‌ای به آن ببخشد. با این همه اما به نظر می‌رسد که همچنان راه آزادی از پیچ‌وخم‌های متعددی می‌گذرد و حتی گستره اینترنت هم از آن مستثنی نیست؛ تا جایی که بر اساس آخرین بررسی‌های انجام شده، آزادی اینترنت در سراسر جهان برای چهاردهمین سال متوالی کاهش یافته است.

موضوع وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که همین آمار نشان می‌دهد که حمایت از حقوق بشر در فضای آنلاین هم رو به افول است. این آمار محصول تحقیقات و بررسی‌های سالانه موسسه غیرانتفاعی و مستقل خانه آزادی (Freedom House) است که هر سال در قالب گزارشی تحت عنوان آزادی اینترنت (Freedom On The Net) در زمینه آزادی اینترنت منتشر می‌شود. این پروژه به‌طور کلی شامل تحقیقات و تحلیل‌های نوآورانه، حمایت‌های مبتنی بر واقعیت و توانمندسازی در سطح بومی و محلی است. نقطه عطف تحلیل‌های گزارش سالانه آزادی در اینترنت در ارزیابی رتبه‌بندی‌شده آزادی آنلاین به تفکیک کشورها، نمای کلی جهانی از آخرین تحولات و همچنین گزارش‌های عمیق برای کشورهای مختلف است.

تهدید آزادی
گزارش سالانه آزادی اینترنت در سال 2024 بر اساس ارزیابی‌های مختلف از 86.7 درصد جمعیت کاربران اینترنت جهان آماده شده است. این گزارش نشان می‌دهد که از میان کل کشورهای جهان تنها 13 درصد مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند و از بقیه کشورها تنها 17 درصد آزادی اینترنت را تجربه می‌کنند، 35 درصد دسترسی نسبتا آزادی به اینترنت دارند و 35 درصد محدودیت جدی را از سر می‌گذرانند. بر اساس این آمار، بیش از 5 میلیارد نفر در سراسر جهان به اینترنت دسترسی دارند و یافته‌های موسسه آزادی تاکید می‌کند که 79 درصد مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها افراد به دلیل انتشار محتوای سیاسی، اجتماعی یا مذهبی دستگیر و زندانی می‌شوند. 67 درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها از ماه ژوئن سال 2023 به بعد افراد به خاطر فعالیت‌های آنلاین‌شان مورد حمله قرار می‌گیرند یا حتی کشته می‌شوند. 66 درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها مقامات حکومتی حامیان‌شان را استخدام می‌کنند تا با انتشار نظرهای خود در شبکه‌های اجتماعی(کامنت گذاشتن) بحث‌ها و گفت‌وگوهای آنلاین را جهت‌دهی و اداره کنند. 65 درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها وب‌سایت‌های میزبان محتوای سیاسی، اجتماعی یا مذهبی مسدود می‌شوند. 52 درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها دسترسی به پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی به‌طور موقت یا دائمی محدود می‌شود و در نهایت 48 درصد از مردم جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آنها مقامات حکومت اغلب به دلایل سیاسی شبکه‌های اینترنت و موبایل را قطع می‌کنند. در سه‌چهارم کشورهایی که در گزارش آزادی اینترنت بررسی شده‌اند، کاربران اینترنت به دلیل انتشار اظهارات غیرخشونت‌آمیز بازداشت شده‌اند که گاهی به احکام سختگیرانه زندان بیش از 10 سال هم منجر شده است. دست‌کم در 43 کشور که رکوردی بی‌سابقه است، افراد به دلیل فعالیت‌های آنلاین خود مورد حمله فیزیکی قرار گرفتند یا به قتل رسیدند. امروزه قطع اینترنت و سرکوب آزادی‌بیان آنلاین شرایط زندگی روزمره مردم سراسر جهان را سخت‌تر و تهدیدآمیز کرده است.

محدودترین کشور خاورمیانه
گزارش آزادی اینترنت در سال 2024 به بررسی میزان آزادی افراد در اینترنت پرداخته و به این ترتیب کشورهای جهان را بین صفر (کمترین آزادی) تا صد (بیشترین آزادی) امتیازدهی کرده است. با این اوصاف کشورهایی که امتیاز 70 یا بالاتر گرفته‌اند در دسته کشورهای آزاد از نظر دسترسی به اینترنت و آزادی‌بیان آنلاین قرار دارند، کشورهایی که امتیاز 40 تا 69 گرفته‌اند در دسته کشورهایی با آزادی نسبی در این زمینه و کشورهایی با امتیاز 39 و پایین‌تر در دسته کشورهای محدود قرار دارند. به‌طور کلی از میان 72 کشور مورد بررسی، 19 کشور آزاد، 32 کشور نسبتا آزاد و 21 کشور محدود بوده‌اند. در میان کشورهای جهان همچنان چین عنوان بدترین محیط برای آزادی اینترنت در سال 2024 را با میانمار به اشتراک گذاشت و هر دو امتیاز 9 را گرفتند؛ کشوری که یک سیستم سانسور جدید و محدودیت‌های شدیدی را بر وی‌پی‌ان‌ها اعمال کرد. در مقابل ایسلند همچنان آزادترین محیط آنلاین را حفظ کرد. قرقیزستان بیشترین افت امتیاز را در این سال تجربه کرد، زیرا رئیس‌جمهور سادیر جباروف تلاش‌های خود را برای سرکوب رسانه‌های دیجیتال و فعالیت‌های آنلاین افزایش داد و در مقابل، زامبیا بیشترین بهبود در امتیاز را به دست آورد.

ایران اما با امتیاز 19، بعد از چین و میانمار، در جایگاه سومین کشور جهان با بیشترین محدودیت اینترنت قرار دارد. ایران در میان کشورهای منطقه خاورمیانه هم در پایین‌ترین جایگاه از نظر آزادی اینترنت قرار دارد؛ جایی که عربستان سعودی با امتیاز 25، بحرین با امتیاز 28 و امارات با امتیاز 30 به عنوان بدترین کشورهای خاورمیانه از نظر آزادی اینترنت هم بالاتر از آن هستند. در این بررسی‌ها عراق با امتیاز 40، اردن با امتیاز 47 و لبنان با امتیاز 50 دیگر کشورهای خاورمیانه هستند که در دسته کشورهای با آزادی نسبی در اینترنت قرار گرفته‌اند.