در حالی که کارگروه بازگشت ارز صادراتی تلاش جدی برای بستن منافذ واردات کالای غیرضرور از محل صادرات مواد خام و نیمه‌خام در زنجیره فلزات را در دستور کار قرار داده است، همچنان شاهد رونمایی شگردهای تازه برای تداوم مسیر واردات آیفونهای لوکس هستیم.

واردکنندگان آیفون و دیگر کالاهای غیرضروری با بهره‌گیری از رویه‌های جدید در تجارت، مسیرهای تازه‌ای برای واردات این اقلام پیدا کرده‌اند. این اقدامات در شرایطی صورت می‌گیرد که بر اساس مصوبات کارگروه بازگشت ارز صادراتی در اسفند 1402 و شهریور 1403، صادرکنندگان ملزم شده‌اند ارز حاصل از صادرات خود را یا در سامانه رسمی (سامانه نیما/مرکز مبادله) عرضه کنند یا برای واردات اقلام مرتبط با زنجیره ارزش تولیدی خود در حداکثر 2000 ردیف مشخص مصرف نمایند.

قوانین جدید و چالش‌های اجرایی

بر اساس این مقررات، زنجیره‌های تولیدی از جمله فولاد، مس و پتروشیمی تنها می‌توانند ارز حاصل از صادرات محصولات خود را برای واردات اقلام مرتبط با زنجیره ارزش خود مصرف کنند، برای نمونه:

زنجیره مس باید ارز حاصل از صادرات کاتد مس، مفتول‌های 8میلی‌متری و 2میلی‌متری را برای واردات تجهیزات یا مواد اولیه مرتبط با زنجیره تولیدی خود استفاده کند.

زنجیره فولاد نیز ملزم شده است ارز حاصل از صادرات شمش فولاد یا دیگر محصولات نیمه‌خام را تنها برای واردات اقلام مرتبط با تولید مصرف کند.

با این حال، شگردهای تازه‌ای که توسط واردکنندگان به کار گرفته شده، نشان می‌دهد که این قوانین نتوانسته‌اند به‌طور کامل جلوی واردات کالاهای غیرمرتبط، مانند تلفن همراه آیفون یا خودروهای لوکس را بگیرند.

مصوبات بازگشت ارز در مقابل شگرد واردکنندگان؛ آیفون‌ها همچنان وارد می‌شوند!

1 ـ زنجیره مس:

در گذشته، واردکنندگان با صادرات کاتد مس یا مفتول‌های مسی، ارز حاصل را برای واردات آیفون مصرف می‌کردند.

اکنون، با اعمال محدودیت‌های بازگشت ارز در حوزه صادرات مفتول، مسیر صادرات به‌سمت کابل‌های مسی تغییر یافته است تا همچنان از طریق آن واردات کالاهای غیرمرتبط مثل آیفون انجام شود.

2 ـ زنجیره فولاد:

پیش‌تر ارز حاصل از صادرات شمش فولاد برای واردات طلا و تلفن همراه مصرف می‌شد.

در زمان حاضر، این واردکنندگان با صادرات محصولاتی مانند فنس فلزی، همچنان واردات آیفون را ادامه می‌دهند.

3 ـ زنجیره پتروشیمی:

در حوزه پتروشیمی، ارز حاصل از صادرات لوله‌های پلاستیکی به واردات تلفن همراه یا دیگر کالاهای غیرمرتبط اختصاص یافته است.

شکاف در قوانین ارزی؛ چرا آیفون‌های لوکس همچنان از مسیر صادرات مواد نیمه خام وارد می‌شوند؟

این روندها نشان می‌دهد که محدودیت‌های اعمال‌شده در مصرف ارز حاصل از صادرات در زنجیره ارزش تولیدی، به‌دلیل ضعف‌های اجرایی، نتوانسته‌اند کاملاً کارآمد باشند. واردکنندگان با جست‌وجوی ردیف‌های تعرفه مجاز و تغییر مسیر صادرات محصولات خام و نیمه‌خام، همچنان موفق به واردات کالاهای غیرضروری شده‌اند.

پیامدهای اقتصادی و راه‌حل‌ها

هدایت ارز حاصل از صادرات به‌سمت واردات کالاهای غیرضروری، مانند آیفون، موجب خروج بی‌رویه ارز از کشور می‌شود.

این روند به کاهش تخصیص منابع ارزی به کالاهای اساسی و تولیدی منجر می‌شود و فشار بیشتری بر بخش تولید وارد می‌کند.

راه‌حل‌ها:

تقویت نظارت: بررسی دقیق‌تر فرآیند صادرات و واردات برای اطمینان از مصرف ارز در مسیرهای مجاز.

افزایش شفافیت: الزام صادرکنندگان به ارائه گزارش‌های شفاف درباره زنجیره ارزش و مصرف ارز.

اصلاح قوانین: بازنگری در لیست تعرفه‌های مجاز برای جلوگیری از استفاده از قوانین موجود.

اگرچه قوانین جدید با هدف سامان‌دهی تجارت خارجی و جلوگیری از مصرف ارز در واردات کالاهای غیرمرتبط تصویب شده‌اند، شگردهای تازه واردکنندگان نشان می‌دهد که این محدودیت‌ها به‌طور کامل کارآمد نبوده است. واردکنندگان با تغییر جزئی و نه اساسی مسیر صادرات محصولات نیمه‌خام، همچنان ارز حاصل را برای واردات کالاهایی مانند آیفون مصرف می‌کنند.

نهادهای نظارتی وضعیت واردات آیفونهای رفرش از مسیر واردات مدر مقابل صادرات خود با مفتولهای مسی را روشن کنند.

لزوم اقدام نهادهای نظارتی در مورد آیفونهای رفرش

برای جلوگیری از ادامه این روند، اجرای قوانین نیازمند نظارت دقیق‌تر، شفافیت بیشتر و برخورد قاطع با تخلفات است. همچنین نهادهای نظارتی بایستی وضعیت واردات میلیونها دلار آیفون رفرش واردشده در یکی دو سال اخیر را شفاف کنند،
به‌عنوان یک نمونه مشخص نهادهای نظارتی وضعیت واردات آیفونهای رفرش از مسیر واردات در مقابل صادرات خود با مفتولهای مسی را روشن کنند.