یادداشت وزیر ارتباطات: هوش مصنوعی و مشارکت ایران در ابتکار عمل‌های منطقه‌ای
سیدستار هاشمی – هوش مصنوعی یکی از دگرگون‌کننده‌ترین فناوری‌های عصر ماست. اغلب کارشناسان برای توصیف تأثیرگذاری شگرف هوش مصنوعی، از احتمال بالای تقسیم تحولات جوامع بشری، به دو برهه زمانی پیش از هوش مصنوعی و پس از هوش مصنوعی سخن می‌گویند. آنان تأکید دارند که چندان دور از انتظار نیست که پیشرفت هوش مصنوعی همانند گسترش انقلاب صنعتی، فصلی نوین و درخشان را در کشورها و زندگی یکایک انسان‌ها رقم بزند. به طور کلی جذابیت ذاتی این پدیده نوظهور در حدی است که فریاد اعتراض منتقدان و هشداردهندگان علیه خطرات و تهدیدهای هوش مصنوعی، در میان غریو شادمانی حامیان این فناوری، محو شده و صدایی برخاسته از اقلیت را تداعی می‌کند.
هرچند، هنوز تا بلوغ و تکامل هوش مصنوعی راه درازی در پیش است، اما از همین ابتدای ورود جدی این فناوری به بازارهای گوناگون، ظرفیت‌ها و فرصت‌های پرشماری برای تحول صنایع و خدمات و نیز ارتقای کیفیت زندگی میلیاردها نفر فراهم آورده است. علاوهبراین، هوش مصنوعی نحوه مواجهه ما با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها را در حوزه‌های مختلف، از کشاورزی گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی و از انرژی تا حمل‌ونقل و آموزش تا امنیت سایبری را تغییر اساسی خواهد داد.
در این میان، منطقه خاورمیانه با نقاط قوت منحصر به‌فرد خود، در موقعیتی قرار گرفته است که جز بهره‌مندی حداکثری از هوش مصنوعی، نه فقط به‌عنوان یک انقلاب فناوری، بلکه به مثابه تسهیل‌گری مؤثر برای رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی، گریز منطقی و انتخاب سرنوشت‌ساز دیگری ندارد و سکانداران هوشمند منطقه نیک می‌دانند کلید فعال‌سازی این پتانسیل موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی در کشورهایشان در گرو برخورداری از زیرساخت‌های ارتباطی و داده‌ای قدرتمند است. متغیرهایی ضروری که ستون فقرات گسترش کیفی و کمی هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند و افزایش سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه در زیرساخت‌های این فناوری، پایه‌‌هایی مستحکم برای اقتصادهای نوآوری‌محورشان را پی‌ریزی خواهند کرد که به سنگ بنای شکل‌گیری آینده کشور و مردمانشان تبدیل خواهد شد.
منطقه خلیج‌فارس در چنین جغرافیای مستعدی، با اتکا به موقعیت استراتژیک خود و پیوندهای عمیق فرهنگی، زبانی و مذهبی مشترک بین ملت‌ها، از ظرفیتی کم‌نظیر برای دستیابی حداکثری به مزیت‌های هوش مصنوعی بهره‌مند است و چشم‌انداز روشنی از امکان هم‌افزایی کشورهای منطقه با هدف مهار موانع و تلاش جمعی برای تحقق مطالبات مشترک را ارائه می‌دهد.
این ائتلاف منحصر به‌فرد دولت‌ها و ملت‌های منطقه که می‌تواند بر پایه میراث غنی مشترک و منافع متقابل بنا شود، انرژی فراوانی را نزد انگیزه‌داران برای همکاری و سرمایه‌گذاری آزاد خواهد کرد. خروجی چنین وضعیتی، تبدیل کشورهای حوزه خلیج‌فارس به یکی از مناطق برتر جهان در زمینه توسعه هوش مصنوعی خواهد بود. بویژه اگر ظرفیت‌های داخلی جداگانه و ترکیبی کشورهای منطقه با توان غول‌های فناوری جهانی ترکیب شود، آنگاه تحقق هدف سترگ تقویت رفاه مشترک کشورها و شهروندان منطقه امکان‌پذیر خواهد شد.
ایران نیز به عنوان یکی از دیرپاترین و قدرتمندترین کشورهای حوزه خلیج‌فارس، به عنوان یک سهامدار اصلی در اکوسیستم منطقه‌ای هوش مصنوعی، دارایی‌های ارزشمندی در اختیار دارد. برای نمونه، اپراتور تلفن همراه داخلی ایران با بیش از ۵۰ میلیون کاربر و پلتفرم‌های خدمات دیجیتال پررونق مانند «اسنپ» و «دیجی‌کالا» که هر کدام به بیش از ۳۰ میلیون کاربر خدمت‌رسانی می‌کنند، داده‌های چندوجهی فراوانی را فراهم می‌کنند که متغیری ضروری برای توسعه هوش مصنوعی است.
ایران باوجود رویارویی با چالش تحریم‌های اقتصادی گسترده تحمیلی، توانسته است به مدد عزم ملی و تلاش مضاعف، اکوسیستم مالی مقاومتی موفقی را بنیان گذارد که از ابتدای شکل‌گیری تاکنون، در مسیر رشد و نوآوری به حرکت خود ادامه داده است. علاوهبراین قابلیت‌های دانشگاهی و علمی-تحقیقاتی کشور، ما را به خط مقدم پیشرفت‌های هوش مصنوعی سوق داده است. در امتداد چنین توانمندی ارزشمندی، ایران در سال ۲۰۲۳، از نظر تعداد و کیفیت مقالات علمی در زمینه هوش مصنوعی، رتبه دوم منطقه را کسب کرد که همزمان، تأییدکننده تعهد جدی کشورمان به اولویت تحقیق و توسعه برای هموارسازی مسیر هدف استراتژیک «پیشرفت» است.
یادآوری واقعیت‌های آماری نظیر رتبه دوم منطقه‌ای ایران در عمق نیروی کار ماهر و نیز رتبه منطقه‌ای چهارم کشورمان با معیار تعداد شرکت‌های هوش مصنوعی، جذابیت‌هایی غیرقابل اغماض برای همه بازیگران رسمی و غیررسمی هوش مصنوعی در حوزه خلیج فارس است و پویایی و رشد پایدار این اکوسیستم در ایران، جذابیت‌های آینده کشورمان را نزد بازیگران منطقه‌ای و غیرمنطقه‌ای افزایش خواهد داد. بویژه آنکه، سرمایه انسانی، مزیت استراتژیک گرانسنگ دیگر ایران است که نمی‌توان وزنه سنگین چنین مزیتی را در ابتکارات منطقه‌ای هوش مصنوعی نادیده گرفت. این ترکیب استعداد، داده و نوآوری، ایران را به یک بازیگر کلیدی در زنجیره ارزش منطقه‌ای هوش مصنوعی تبدیل می‌کند که قادر به پیشبرد همکاری و توسعه معنادار است.
با نگاه به آینده، ایران متعهد به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و ساختن آینده‌ای است که در آن هوش مصنوعی باعث رفاه و وحدت شود. ما چهارچوبی استراتژیک برای همکاری پیشنهاد می‌کنیم که از نقاط قوت جمعی ما بهره می‌برد. ترکیب سرمایه انسانی ماهر ایران و زیرساخت‌های آن با زیرساخت‌ها و قابلیت‌های سرمایه‌گذاری کشورهای همسایه و نیز راه‌اندازی مراکز شتابدهی هوش مصنوعی، تسهیل سرمایه‌گذاری مشترک در مناطق آزاد و تقویت همکاری‌های دانشگاهی و برنامه‌های تبادل نخبگان، راهکارهایی گره‌گشا هستند که مسیر فرصت‌های جدیدی را برای نوآوری و رشد اقتصادی خواهد گشود.
قابلیت استفاده از ظرفیت پردازش منطقه‌ای توسط شرکت‌های ایرانی، همراه با ایجاد اکوسیستم‌های مشترک، رقابت جمعی ما را در عرصه جهانی افزایش می‌دهد. وضعیت مطلوب آینده برای ایران، وضعیتی است که منطقه خلیج‌فارس به‌عنوان پایگاهی پیشرو در توسعه هوش مصنوعی تثبیت شده و با هم‌افزایی و همراهی برای مهار چالش‌های مشترک، مردمان منطقه از آینده‌ای مرفه برخوردار شوند.
کشورهای حوزه خلیج‌فارس از ظرفیت بالایی برای مشارکت در دیپلماسی هوش مصنوعی و بهره‌گیری از توانمندی‌های شگفتی‌ساز این فناوری برخوردارند، مشروط بر اینکه بازیگران رسمی و غیررسمی کشورها با هوش واقع‌بینانه و غیرسیاسی، جسورانه عمل و هوشمندانه سرمایه‌گذاری کنند تا چشـــــم‌انــــداز نویدبخش مشترک در سریع‌ترین زمان تحقق یابد.