مرکز ملی فضای مجازی در سال 1403 اقدامات و مواضع متعددی داشته که در این گزارش نگاهی گذرا به آنها داریم.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز ملی فضای مجازی، مرکز رسانه و روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی به مناسبت فرارسیدن سال 1404 ویژه نامه نوروزی را با محوریت نقش شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی در سال 1403 منتشر می کند.

در اولین گزارش از این پرونده نگاهی گذرا به اقدامات مرکز ملی فضای مجازی در سال 1403 خواهیم داشت:
شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی با سیاست گذاری و راهبری فضای مجازی در رویدادهای مهم سال گذشته، نقش تاثیرگذار و محوری در مدیریت چالش‌ها و فرصت‌های فضای مجازی ایفا کرده و تلاش‌های قابل توجهی برای بهبود وضعیت فضای مجازی کشور انجام داده است.

اقدامات و برنامه های این شورا که نقطه کانونی حکمرانی قانونمند بر فضای مجازی است، برای بهره مندی حداکثری از فضای مجازی با کاهش آسیب های آن، در راستای مدیریت بحران های سایبری، توسعه زیرساخت های فضای مجازی، مقابله با محتوای خلاف واقع و مضر، حمایت از کسب و کارها و تسهیل در شرایط همکاری با نهادهای بین المللی بوده است که در ادامه بخشی از اقدامات مرکز ملی فضای مجازی را در سال 1403 مرور می کنیم:

**تدوین سند مقدماتی پیوست رسانه‌ای و گفتمان‌سازی شعار سال

در همان روزهای ابتدایی سال 1403 مرکز ملی فضای مجازی با برگزاری نشستی با حضور اساتید اقتصاد، مدیران رسانه‌ها و انسان رسانه‌های اقتصادی، نسبت به تدوین سند مقدماتی پیوست رسانه‌ای و گفتمان‌سازی شعار سال اقدام کرد.

در این نشست چگونگی پرداختن به شعار سال توسط رسانه‌ها به عنوان یک مطالبه مردمی، بررسی راهکارهای تحقق این شعار به عمل و پیوست رسانه‌ای برای ایجاد وحدت رسانه‌ای برای آن تبیین شد که براساس آن بر این موضوع تاکید شد که این شعار دو بخش اقتصادی و اجتماعی داشته و مشارکت مردم در تحقق این جهش اهمیت بسزایی دارد بنابراین نیاز است تا در این حوزه بسیج مردمی برای عملیاتی کردن آن صورت گیرد.

همچنین در این نشست اعلام شد که حوزه رسانه برای تحقق این شعار نیاز به ایجاد دیدگاه عملیاتی داشته و پیوست رسانه‌ای صرفا مربوط به نهادهای دولتی نیست بلکه در مرحله اول باید برای تمام کشور این پیوست تهیه شده و مطالبه تحقق شعار سال از طریق مردم، برای دولت ایجاد شود.

**تبیین نگاه شهید رئیسی به شورای عالی و مساله فضای مجازی

در اتفاقی ناگوار بالگرد شهید رئیسی رئیس جمهور وقت که برای گفتگو درخصوص برنامه‌ مشترک ایران و جمهوری آذربایجان به شمالغرب کشور سفر کرده بود، سقوط کرد.

پس از این حادثه تلخ، در اردیبهشت ماه، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی به تشریح دیدگاه های شهید رئیسی به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی در دوره ریاست ایشان پرداخت. به گفته سید محمد امین آقامیری دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، شهید رئیسی نسبت به برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی و پرداختن به موضوعات این حوزه اهتمام ویژه ای داشت و حتی اگر لازم بود، جلساتی خارج از زمانبندی عادی آن برگزار می کرد. دکتر آقامیری بر حساسیت شهید آیت الله رئیسی در تمامی حوزه هایی که موضوع مربوط به عامه مردم بود تاکید کرد و گفت که ایشان به جد پیگیر حل مشکلات مردم در این فضا بودند و بیشترین تمرکز ایشان بر ارایه خدمات با کیفیت، توسعه کسب و کارها و تولیدکنندگان محتوا بود.

همچنین با توجه به فراگیری فضای مجازی در حوزه های اشتغال، آموزش و سرگرمی شهید رئیسی بر تک تک این موضوعات تمرکز داشتند و حتی مساله بازی های رایانه ای برایشان دغدغه بود و از سامانه بهبود بازی ها گزارش ها را می گرفتند و ارزیابی می کردند.

**روایت آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی در سال 1403

این جلسه آخرین جلسه کاری شهید رئیسی پیش از عزیمت به شمالغرب کشور بود و برخلاف رویه سابق که جلسات شورای عالی، روزهای سه شنبه تشکیل می شد، با توجه به برگزاری افتتاحیه مجلس خبرگان در سه شنبه، شهید رئیسی دستور برگزاری جلسه فوق العاده در روز شنبه داده بودند .در این جلسه، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور شهید با توجه به اهمیت سرمایه انسانی به عنوان مهمترین عنصر رشد و شکوفایی در حوزه فضای مجازی، گزارشی تفصیلی درباره ظرفیت‌های سرمایه انسانی در حوزه‌های آموزش و پژوهش، کسب و کارهای دیجیتال، فعالیت‌های اقتصادی و ایرانیان خارج از کشور ارائه کرد.

در ادامه این جلسه شهید آیت الله رئیسی به معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری ماموریت داد تا با تشکیل کارگروهی ویژه، با همکاری سایر دستگاه‌ها و با استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود در کشور برنامه‌ها و راهکارهای لازم برای تقویت سرمایه انسانی از جمله ایجاد مشوق‌های لازم و برطرف کردن موانع پیش‌روی فعالین حوزه فضای مجازی را تدوین و جهت بررسی و تصویب به شورای‌عالی فضای مجازی ارائه کند.

**شروع رقابت های انتخاباتی

با شروع رقابت های انتخاباتی، اعلام اسامی نهایی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری و آغاز تبلیغات انتخابات، مرکز ملی فضای مجازی به کاندیداها پیشنهاد داد تا از این فضا جهت ارائه برنامه‌ها استفاده کنند. در ادامه نیز مرکز ملی فضای مجازی با ارایه برنامه های خود برای کمک به 6 کاندید انتخابات تاکید کرد که هیچ فرد، ستاد یا هواداری حق ندارد با استفاده از فضای مجازی محتوای دروغ، خلاف‌واقع و تهمت‌آمیزی منتشر کند.

به دلیل اهمیت تاثیر فضای مجازی بر این رویداد مهم، این مرکز ستاد انتخابات را در حوزه فضای مجازی تشکیل داد و نشستی با حضور نمایندگان کاندیداها برگزار کرد. در این نشست، درباره ماموریت های این ستاد و همچنین بسته خدمات مرکز ملی فضای مجازی که قرار بود به ستادها ارائه شود، توضیح داده شد. این خدمات که در تعامل با سکوها و پلتفرم های داخلی و زیرساخت های موجود در نظر گرفته شده بود شامل رصد و پایش فعالیت های انتخاباتی، استفاده از زیرساخت های فضای مجازی کشور در جهت ارتباط با مردم و . . . بود. همچنین سامانه esetad.ir در راستای ارتباط دوسویه میان ستادهای نامزدها و همچنین هواداران معرفی شد که خدمات متنوعی از جمله دستیار هوشمند اختصاصی، نظرسنجی مردمی، سرویس پرداخت کمک های مردمی، سامانه های داده و رصد و… فراهم کرد.

از طرفی درخصوص مقررات گذاری فعالیت سکوها و درگاه های نشر برای پیشگیری و مقابله با رفتارهای مجرمانه، به خصوص انتشار اخبار خلاف واقع و کذب نسبت با کاندیداها گفتگو شد که با ارزیابی های مرکز ملی فضای مجازی در این دوره از انتخابات این هشدار به کاندیداها داده شد که حجم زیادی از کاربران توهین‌کننده ربات هستند.

در خردادماه 1403 سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی نیز تاکید کرد که به طور میانگین، حجم زیادی از کاربران توئیتر که علیه کاندیداهای ریاست جمهوری محتوای توهین آمیز منتشر کرده اند، ربات هستند و ربات های توئیتر قصد دارند که کاندیداها و هوادارانشان را به واکنش تند علیه یکدیگر وادار کنند.

در ادامه برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، ستاد انتخابات مرکز ملی فضای مجازی با به‌کارگیری ظرفیت‌های کشور در حوزه رصد و داده‌کاوی، گزارش های روزانه رصد شبکه های اجتماعی و فضای مجازی را در اختیار ستادهای انتخاباتی کاندیداها قرار داد. یکی از محصولات تولید شده در مرکز ملی، گزارش های رصدی بود که برای هر نامزد به صورت اختصاصی، تهیه و در اختیار ستادهای انتخاباتی نامزدها قرار می گرفت. گزارش دوم، بررسی وضعیت نامزدهای ریاست‌جمهوری در فضای مجازی بود که توسط ستاد فراداده مرکز ملی تهیه می‌شد. گزارش سوم نیز وضعیت‌شناسی انتخابات ۱۴۰۳ در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بود که مرکز ملی با استفاده از ظرفیت مراکز داده‌کاوی برای نامزدها از طریق سامانه Esetad ارسال می کرد و گزارش چهارم مربوط به ارزیابی وضعیت کاندیداها در هر مناظره بود که مبتنی بر داده کاوی فضای مجازی تهیه شد.

**دستیار هوش مصنوعی کاندیداها

مهم‌ترین راهبرد مرکز ملی فضای مجازی در ایجاد مشارکت حداکثری و کمک یکسان و مساوی به نامزدهای محترم در صحنه رقابت، توانمندسازی و توجه‌دهی آنها و ستادهایشان به جوامع اختصاصی دارای هویت خاص با استفاده حداکثری از ظرفیت دستگاه‌ها، بخش خصوصی و گروه‌های مردمی بود که هوش مصنوعی یکی از این ابزارها بود.

این مرکز در راستای توانمندسازی کاندیداها و ستادهایشان، دستیار هوش مصنوعی در اختیار هر 6 کاندیدای ریاست جمهوری قرار داد. چت‌بات «از هوش مصنوعی بپرسید» یکی از ابزارهایی بود که امکان ارتباط عمیق مخاطبان با کاندیداها را فراهم می‌کرد. در این چت‌بات، براساس پایگاه داده‌ای که ستادهای انتخاباتی فراهم کرده بودند، مردم می توانستند پاسخ سوالات خود را ناظر به هر نامزد، به صورت اختصاصی و دقیق دریافت کنند.

چت‌بات «مشاور برخط انتخاب اصلح» هم دیگر ابزار هوش مصنوعی بود که امکان ارزیابی شاخص‌های رئیس جمهور برگزیده را براساس بیانات امام راحل و رهبر معظم انقلاب برای مردم فراهم کرده بود.

**برگزاری انتخابات در امنیت سایبری کامل

سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی پس از برگزاری دور اول انتخابات اعلام کرد که طراحی دشمن برای اخلال در امنیت سایبری انتخابات کشف و خنثی شده و دور اول انتخابات با هوشیاری متخصصان کشورمان، در امنیت کامل برگزار شد.

در واقع مرکز ملی فضای مجازی به عنوان فرمانده امنیت سایبری کشور از همان ابتدای روند برگزاری انتخابات با هدف تامین امنیت سایبری انتخابات، تدابیر لازم را اندیشید و دستورالعمل های لازم را در این خصوص اجرا کرد. همچنین پیش از برگزاری انتخابات، اقدامات گسترده ای در جهت امن سازی و ارتقاء امنیت زیرساخت های مرتبط با انتخابات انجام گرفت و طراحی های دشمن برای ایجاد اختلال در روند برگزاری انتخابات و فرآیندهای امنیت سایبری آن، کشف و دفع شد.

به گفته دلیریان در فرآیند برگزاری انتخابات ریاست جمهوری هر سه حوزه شبکه، سامانه و نظارت در امنیت کامل بودند و با اقدام به موقع نهادهای تامین کننده امنیت سایبری کشور، اقدامات لازم صورت گرفت.

**ستاد اربعین مرکز ملی فضای مجازی

اولین جلسه ستاد اربعین مرکز ملی فضای مجازی در مرداد ماه 1403 برگزار شد و در این جلسه مسائل مختلفی از جمله وضعیت تولید محتوای مردمی در فضای مجازی بررسی و همچنین نسخه اولیه یک چت بات برای کمک به زائران آزمایش شد.
در این جلسه نسخه چت بات که براساس هوش مصنوعی در زمینه های مختلف از جمله راهنمایی موکب ها، مسیرهای داخل ایران و عراق، ترابری و حمل و نقل، خدمات درمانی و بهداشتی و… به زائران کمک می کرد، به صورت برخط آزمایش شد. همچنین پیشنهاد شد موکب هایی در استان های مرزی بخصوص در مرزهای پر تردد ویژه فعالان فضای مجازی جهت تقویت تولید محتوای اربعین برپا شود.

در دومین جلسه ستاد اربعین مرکز ملی فضای مجازی نیز مصوبات مهمی برای خدمت رسانی به زائران حسینی (ع) تصویب شد. در این جلسه در خصوص استفاده از ظرفیت این گردهمایی بزرگ مذهبی در جهان برای رساندن صدای مردم مظلوم فلسطین و شهادت اسماعیل هنیه تاکید شده و درباره محورهای بهداشت اربعین، اخبار خلاف واقع، مشکلات حمل و نقل زائران، بررسی خدمات ارتباطی از طریق اپراتورها و پیام رسان های داخلی و … بحث و تبادل نظر صورت گرفت.

اتصال گروه های فرهنگی به کمیته های فعال در ستاد اربعین، همگرایی در ارایه خدمات به زائران حسینی (ع) در کشور، راه اندازی دستیار هوش مصنوعی مرکز ملی فضای مجازی در پیام رسان های داخلی، ارایه اینترنت با قیمت مناسب، تجمیع و نشر محتواهای فاخر، نمادسازی و راه اندازی کمپین های فرهنگی با تاکید بر وحدمت مسلمانان جهان، مقابله با اخبار جعلی و خلاف واقع و فعال سازی ظرفیت های تبلیغی و اطلاع رسانی در کشور از جمله مصوبات این ستاد بود.

**حکمرانی قانونمند در فضای مجازی

در شهریور ماه سال 1403، رهبر معظم انقلاب در خصوص حکمرانی قانونمند در فضای مجازی تاکید کردند و فرمودند که امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است بنابراین در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد و علت اینکه فضای مجازی ول است ناشی از نبود حکمرانی قانونمند است.

مقام معظم رهبری در ادامه تاکید کردند که اگر در این زمینه خلا قانونی دارید قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و براساس آن زمام کار را به دست بگیرید. اگر فضای مجازی در کشور قانونمند شود، تبدیل به فرصت می شود اما بدون حکمرانی قانونمند به تهدید تبدیل خواهد شد.

در همین راستا، سیدمحمد امین آقامیری دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور بر این مهم ورود کرده و گفت که باید حکمرانی قانونمند در فضای مجازی توسعه یابد. مشابه مجلس که کار سیاست گذاری در آن تمامیت ندارد، در این فضا نیز مسائل با شدت تحول و سرعت تغییر در حال ظهور است که حکمرانی در آن را پیچیده تر، مستمر و متغییر کرده است که خوشبختانه در حال پیشروی در آن هستیم.

به گفته وی، ما شهروندان جامعه مجازی هستیم و همانطور که در اصل سوم قانون اساسی حقوق دولت و ملت تعیین شده، در برخی حوزه‌ها اقداماتی صورت گرفته تا این حقوق در فضای مجازی هم محقق شود؛ این روند با قدرت در حال پیگیری است. اما متاسفانه در این فضا ولنگاری وجود دارد که براساس سیاست هایی که تدوین می شود و دستورالعمل سازی، در حال مدیریت و راهبری آن هستیم که برخی انجام شده است.

وی با اشاره به سند راهبردی فضای مجازی کشور که نقش مهمی در حکمرانی این فضا خواهد داشت، اظهار امیدواری کرد که به زودی به دلیل اهمیت و نقش این اسناد در حکمرانی فضای مجازی هر چه زودتر تمامی دستگاه ها همکاری کنند. دکتر آقامیری درباره تاکید مقام معظم رهبری در بخش دیگری از سخنانشان درخصوص هوش مصنوعی نیز اعلام کرد که حوزه هوش مصنوعی پدیده جدیدی است و در فضای مجازی متولد شد که ما در فضای فیزیکی هوش مصنوعی نداریم اما در حوزه فیزیکی بهره برداری می شود و در حوزه هسته و زیرساخت نیاز است سرمایه گذاری خوبی در این حوزه شود.

**اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی با حضور دکتر پزشکیان

شورای عالی فضای مجازی در اولین جلسه با پزشکیان در مهر ماه 1403 به موضوع فیلترشکن و سودجویی عده ای در این حوزه پرداخت و رئیس شورای عالی فضای مجازی دستور داد تا این مسئله حتما به شکل دقیق و جدی مورد رسیدگی قرار گرفته و تصمیم مقتضی در این مورد و به طور کلی زمینه‌های رواج چنین کسب و کاری اتخاذ شود.

همچنین پزشکیان با تاکید بر لزوم اجرایی شدن سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه فضای مجازی، اعلام کرد که فضای مجازی فرصت بسیار ارزشمندی برای کشور است و ما می‌توانیم از این بستر بسیار مهم در موارد مهمی مثل ارتقای کمی و کیفی آموزش و افزایش مهارت‌ها استفاده بهینه کنیم.

به گفته پزشکیان دولت چهاردهم به دنبال اجرای قانون است و حتما قانون را اجرا خواهد کرد تا از ظرفیت فضای مجازی به صورت حداکثری استفاده شود.

**تشکیل کارگروه فیلترینگ در مرکز ملی فضای مجازی

در ادامه رئیس جمهور به دبیر شورای عالی فضای مجازی دستور داد با تشکیل کارگروهی به فوریت ابعاد مختلف فیلترینگ را بررسی کند. دکتر مسعود پزشکیان در دومین جلسه شورای عالی فضای مجازی جلب رضایتمندی مردم را از ارکان اصلی تصمیم‌گیری و تصمیم سازی در حاکمیت دانست و تصریح کرد که ضمن تأکید بر ضرورت توسعه حکمرانی در فضای مجازی به منظور جلوگیری از آسیب‌های آن باید برای اصلاح این روند همه نهادهای حاکمیتی به زبان و نگاه مشترک برسند.

**رصد آگاهانه فضای مجازی

مرکز ملی فضای مجازی با رصد آگاهانه فضای مجازی، در سال 1403 به بررسی ماجرای استفاده رژیم صهیونیستی از فناوری برای کشتار پرداخت و با تشریح آن خواستار ورود مجامع بین المللی برای توقف این کشتارها شد.

به گفته سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی، نسل کشی که در غزه در حال اتفاق افتادن است، نمونه‌ای هولناک از سوءاستفاده رژیم صهیونیستی از فناوری هوش مصنوعی و پلتفرم‌ها برای نقض حقوق بشر و کشتار غیرنظامیان است. ارتش رژیم صهیونیستی از سیستم‌های هوش مصنوعی همچون لاوندر برای شناسایی اهداف نظامی خود استفاده می‌کند، فناوری که به‌طور خاص داده‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی را تحلیل می‌کند.

مرکز ملی فضای مجازی در این گزارش بر مسئولیت پذیری سکوها تاکید کرد و از مجامع بین‌المللی خواست که این اقدامات را بررسی و شرکت‌های فناوری را به پاسخگویی در قبال همکاری با رژیم صهیونیستی و سوءاستفاده از داده‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی وادار کنند.