کپچای صوتی، نخستین قدم برای دسترسی‌پذیری پرداخت آنلاین
افزودن کپچای صوتی به صفحات پرداخت آنلاین، نخستین گام در مسیر توسعه‌ی دسترسی‌پذیری برای افراد دارای معلولیت است؛ مسیری که حالا با تدوین الزامات رسمی و دریافت بازخورد کاربران ادامه دارد.
رویداد دسترسی دیجیتال برای همه با هدف ایجاد پلی میان دنیای فناوری و نیازهای واقعی کاربران برگزار شد.
مرضیه غفرانی، رئیس بازاریابی اینترنت سپ در این رویداد با اشاره به تجربه‌ی این شرکت در حوزه‌ی دسترسی‌پذیری گفت: شروع فعالیت ما در این زمینه از مدت‌ها قبل بوده است با این حال پس از دریافت بازخورد از کاربران نابینا و کم‌بینا و انجام نیازسنجی‌های تخصصی، متوجه شدیم این موضوع چقدر برای آنها در حوزه ابزارهای پرداخت اهمیت دارد. به همین دلیل در قالب مسئولیت اجتماعی، تصمیم گرفتیم قابلیت دسترس‌پذیری را به صفحات پرداخت آنلاین خود اضافه کنیم.
طبق گفته او: فرایند کار طبق معمول با تحقیق و توسعه آغاز شد، سپس جلسات داخلی با تیم‌های توسعه و طراحی برگزار کردیم، ارزیابی‌های اولیه را انجام دادیم و در نهایت وارد فاز اجرایی شدیم. اولین قدم ما، افزودن کپچای صوتی به صفحه پرداخت بود. در ادامه نیز ارتباط خود را با کاربران دارای معلولیت حفظ کردیم تا بازخوردهای بیشتری دریافت کنیم.
او ادامه داد: یکی از چالش‌های مهم ما، نبود چارچوب مشخص از سمت شاپرک برای توسعه چنین خدماتی بود. با این حال، با پیگیری و مکاتبات مداوم، پیش‌نویس اولیه الزامات دسترسی‌پذیری ابزارهای پرداخت را دریافت کردیم. این پیش‌نویس قرار است به‌زودی به ۱۲ شرکت PSP کشور ابلاغ شود تا بتوانند از آن استفاده کنند. گام بعدی ما نیز فراهم کردن دسترسی‌پذیری کامل اپلیکیشن برای افراد دارای معلولیت است.
هادی صدری، راهبر محصول CSR دیجی‌کالا با اشاره به اینکه دیجی‌کالا فعالیت خود را در حوزه دسترسی‌پذیری از حدود یک سال پیش آغاز کرده است، گفت: از همان ابتدا افراد دارای معلولیت را به دیجی‌کالا دعوت کردیم تا در توسعه امکانات با ما همکاری کنند. نخستین اقدام ما شخصی‌سازی فرآیند تحویل بود؛ به‌طوری‌که اگر کاربر ناشنوا باشد، مأمور تحویل از طریق پیام متنی با او ارتباط می‌گیرد. در حال حاضر، هر نسخه‌ی جدید اپلیکیشن باید پیش از انتشار توسط پنج فرد نابینا بررسی و تأیید شود.
به‌گفته‌ی او، دسترسی‌پذیری رقابت نمی‌شناسد. بر همین اساس لازم است شرکت‌ها با همکاری دسترسی‌پذیری را برای افراد معلول محیا کنند.
مانی رضوی‌زاده، مشاور دسترسی‌پذیری برای افراد دارای معلولیت نیز در این نشست حضور داشت و در این باره گفت: دسترسی‌پذیری فقط به نسخه‌ی دیجیتال محدود نمی‌شود و ابعاد مختلف فیزیکی، ارتباطی، اطلاعاتی و خدماتی را نیز شامل میشود. اگر این لایه‌ها با هم در نظر گرفته شوند، همه‌ی افراد جامعه می‌توانند از خدمات بهره‌مند شوند.
او به مثال‌هایی مثل ارائه اطلاعات مناسب در سایت‌ها و بروشورها برای بازدید از مراکز فرهنگی و همچنین تجهیز ناوگان حمل‌ونقل با امکانات مناسب اشاره کرد و گفت: دسترسی‌پذیری باید فراتر از محصول یا خدمت باشد و در سیاست‌گذاری‌ها نیز رفع تبعیض در نظر گرفته شود تا به جامعه‌ای ایده‌آل برسیم.
امید هاشمی، متخصص دسترسی‌پذیری دیجیتال دیوار از دیگر شرکت کنندگان این نشست بود و به فرهنگ سازمانی پرداخت: اگر دسترسی‌پذیری به یک فرایند مداوم در سازمان تبدیل نشود، با تغییر تیم‌ها یا افزودن قابلیت‌های جدید به‌سادگی فراموش میشود. لازم است از بالا تا پایین‌ترین سطح توسعه، فرایندها و اسناد الزام‌آوری برای حفظ دسترسی‌پذیری تعریف شود و این موضوع همچنین در فرهنگ سازمانی نهادینه شود. استفاده از ابزارهای توسعه که تا ۴۰ درصد خطاها را کاهش می‌دهند نیز می‌تواند در دسترسی‌پذیری کمک‌کننده باشد.
هاشمی با اشاره به مفهوم «shift left» گفت: باید از همان ابتدا که به طراحی یک محصول فکر می‌کنیم، دسترسی‌پذیری را در نظر بگیریم. دسترسی‌پذیری در ایران هنوز ناشناخته است و اگر کسی بخواهد در این مسیر کار کند، باید تلاشی زیادی در این مسیر کند.
حمیدرضا آبروشن، توسعه‌دهنده نرم‌افزار، با تاکید بر اینکه در طراحی ابزارهای دیجیتال باید نیازهای افراد دارای معلولیت از ابتدا در نظر گرفته شود، گفت: هنگام ساخت برنامه باید تجربه کاربر واقعی ارزیابی شود. بر این اساس از ابتدا باید صدای کاربران واقعی را شنید و بعد دست به ساخت و راه‌اندازی محصول زد. همچنین هوش مصنوعی در دسترسی‌پذیری ابزاری برای تقویت این مسیر است.
محمدقاسم کفیلی، فعال حقوق افراد نابینا، دسترسی‌پذیری دیجیتال را نه یک امکان لوکس، بلکه «ضرورتی بنیادین» توصیف کرد و گفت: حق دسترسی، جوهر و جان‌مایه این مراسم است. افراد نابینا باید بتوانند از نرم‌افزارها استفاده کنند، زیرنویس برای ناشنوایان فراهم باشد، افراد دارای ناتوانی حرکتی با صفحه‌کلید کار کنند و ابزارها برای افراد با ناتوانی شناختی ساده‌سازی شود.
به گفته او کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت که ایران نیز در آن عضویت دارد، دولت‌ها را موظف کرده تمام موانع را برای دسترسی‌پذیری حذف کنند؛ در غیر این‌صورت، این مسئله مصداق نقض حقوق بشر خواهد بود.
کفیلی همچنین یکی از مهم‌ترین مشکلات نابینایان را استفاده از کپچا در سامانه‌های دولتی، بانکی و آموزشی دانست و آن را مصداق تضییع حقوق افراد نابینا عنوان کرد.
مهسا منوچهری، متخصص دسترسی‌پذیری، با تأکید بر اهمیت گسترش دسترسی‌پذیری دیجیتال در همه‌ی سازمان‌ها، این موضوع را نه یک انتخاب لوکس بلکه ضرورتی بنیادین دانست. به گفته‌ی او، اگر فردی نابینا نتواند یک فرم ساده ثبت‌نام را در یک وب‌سایت پر کند یا فردی با محدودیت حرکتی نتواند بدون ماوس به امکانات دسترسی داشته باشد، یعنی طراحی محصول از ابتدا فراگیر نبوده و بخشی از کاربران به حاشیه رانده شده‌اند.
منوچهری بر این باور است که دسترسی‌پذیری باید از همان مراحل اولیه‌ی طراحی و توسعه‌ی محصول در نظر گرفته شود، نه آنکه در مراحل پایانی به‌عنوان یک گزینه‌ی فرعی مطرح شود. این موضوع تنها بر عهده‌ی تیم طراحی یا توسعه نیست؛ بلکه مسئولیتی است همگانی که باید در تمام تیم‌ها از جمله طراحی تجربه کاربری، تولید محتوا، تضمین کیفیت و استراتژی محصول نهادینه شود.
سهند سلیمان‌فلاح، کنشگر حقوق ناشنوایان، با اشاره به چالش‌های ارتباطی در دنیای دیجیتال گفت ناشنوایان به‌دلیل نبود دسترسی مناسب، از بسیاری از خدمات جامعه محروم‌اند. او تاکید کرد که مترجم زبان اشاره تنها یکی از راه‌های دسترسی‌پذیری است و باید مسیرهای متنوعی برای ایجاد ارتباط فراهم شود. فلاح تجربه خود از سفر به کشورهای توسعه‌یافته را مثال زد و گفت در آن کشورها ناشنوا احساس تفاوت ندارد، چون اطلاعات به زبان ساده و قابل‌فهم در اختیار همه قرار می‌گیرد.
او پیشنهاد داد در برنامه‌ریزی‌ها، امکان تبدیل خودکار گفتار به زیرنویس یا متن لحاظ شود تا ناشنوایان هم بتوانند از محتوا بهره‌مند شوند.