در بحبوحه تهاجم غیرقانونی اسراییل و آمریکا به ایران، ناگهان نرخ کرایه‌های تاکسی‌های اینترنتی در تهران سر به فلک کشیده است. جهشی بیش از ۲ الی ۳ برابری در پایتخت توسط ۲ پلتفرم اصلی تاکسی آنلاین انجام شده است.

در روزهایی که ایران درگیر تجاوز غیرقانونی اسرائیل و آمریکاست به‌نظر می‌رسد مسافران اسنپ و تپسی با شوکی تازه روبه‌رو هستند؛ افزایش ناگهانی و نجومی قیمت‌ها، آن‌هم بی‌سروصدا و بی‌هیچ پاسخ روشن و قانع‌کننده‌.

افزایش شوکه‌کننده نرخ‌های اسنپ و تپسی در سایه جنگ
در ۱۰ روز گذشته و همزمان با اوج‌گیری درگیری‌های نظامی میان ایران و اسرائیل، پایتخت‌نشینان و اهالی کلان‌شهرهای سراسر کشور تجربه جدید و عجیبی را در مواجهه با تاکسی‌های اینترنتی دارند.

در این فضا، شرکت‌های تاکسی اینترنتی اسنپ و تپسی به‌طرزی عجیب، قیمت سرویس‌های خود را افزایش داده‌اند. تا جایی که هزینه مسیرهایی که در اسنپ پیش از این بین ۸۰ تا ۱۴۰ هزار تومان بودند، حالا به بیش از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان رسیده است.

وقتی راننده هم باور نمی‌کند
ظهر روز دوم تیر ۱۴۰۴ در ساعاتی که ترافیک در مسیر خیابان طالقانی به سمت تجریش کاملا سبک بود و عملا کوچکترین ترافیکی وجود نداشت، هزینه سفر با سرویس اکوپلاس اسنپ ۵۰۰ هزار تومان و با سرویس اقتصادی ۴۳۰ هزار تومان ثبت شده بود!

این مسیر که در حدود ۱۵ دقیقه طی شد در شرایط عادی و روزهای تعطیل تهران حدود ۱۰۰ الی ۱۸۰ هزار تومان (باتوجه به حجم ترافیک) برای متقاضیان سرویس اکوپلاس اسنپ می‌توانست هزینه داشته باشد.

قیمت‌های جدید به اندازه‌ای عجیب است که حتی راننده‌های اسنپ نیز از آنها شگفت‌زده هستند. این‌روزها مسافران زیادی از قول رانندگان اسنپ این جمله را بارها می‌شنوند که: «تورو خدا راضی باش!»

اسنپ تنها نیست!
البته این شرایط تنها محدود و مربوط به اسنپ نمی‌شود. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد شرکت تپسی هم، قیمت خدمات خود را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

هرچند این افزایش قیمت تا حدودی کمتر از اسنپ است اما باز هم در مقایسه با موارد مشابه در کشورهای درگیر جنگ، اصلا معقول و قابل توجیه نیست.
برای مثال همان مسیر طالقانی به تجریش در پلتفرم تپسی بین ۳۰۰ الی ۴۰۰ هزار تومان هزینه روی دست متقاضیان خدمات این شرکت می‌گذارد.

۲ هفته پیش کرایه همین مسیر (طالقانی به تجریش) با سرویس اکوپلاس حدود ۱۰۰ تا ۱۸۰ هزار تومان بود. حالا حتی اگر سقف نرخ‌های پیش از جنگ مبنا گرفته شود، قیمت خدمات تاکسی‌های اینترنتی با افزایش حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ درصدی مواجه شده است.

تهرانی‌ها در برخی مسیرها مانند تجریش به میدان ولیعصر هم شاهد نرخ کرایه ۴۱۹ هزار تومان برای اکوپلاس اسنپ و ۳۳۰ هزار تومان برای اقتصادی همین پلتفرم هستند.

برای مسیر میدان تجریش به میدان ولیعصر نیز (در شرایط زمانی مشابه با درخواستی که از اسنپ شده بود) در اپلیکیشن تپسی قیمت خدمات مختلف حدود ۲۷۰ تا ۳۶۰ هزار تومان ثبت شده بود.

حالا پرسش اصلی اینجاست که آیا شرایط جنگی چنین رشد قیمتی را توجیه می‌کند؟

پاسخ اسنپ چیست؟
روابط عمومی اسنپ می‌گوید در روزهای اخیر، تعداد زیادی از راننده‌ها فعالیت خود را متوقف کرده و یا شهر را ترک کرده‌اند. همین کاهش عرضه خدمات، باعث افزایش نرخ‌ها شده است.

این استدلال البته به ذات اقتصاد بازار نزدیک است اما نه در این حجم و نه در شرایط جنگی که حالا کشور با آن مواجه است. در حالی‌که تجربه‌های جهانی در سیستم‌هایی که کاملا با الگوی اقتصاد آزاد کار می‌کنند هم چیز دیگری می‌گویند.

اوبر در اوکراین چه کرد؟
شرکت اوبر در جریان جنگ اوکراین و آغاز تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ همچنان به خدمات‌رسانی در شهرهای بزرگ ادامه داد اما افزایش قیمت‌های اوبر در بیشترین حالت به ۳۰ درصد محدود شد.

این پلتفرم تاکسی آنلاین حتی در مواردی و برای حمایت از راننده‌ها، هزینه سوخت جداگانه‌ای به مبلغ ۰.۴۵ تا ۰.۵۵ دلار اضافه کرد که مستقیما به راننده‌ها پرداخت می‌شد.

در کی‌یف نیز افزایش قیمت در تابستان ۲۰۲۱ در پی کاهش تعداد راننده حدود ۳۰ درصد بود. در چنین شرایطی نرخ هر کیلومتر و هر دقیقه نیز به ترتیب از ۴.۵ به ۵ و از ۰.۳ به ۰.۴۵ هریونیا رسید. هیچ گزارشی مبنی بر افزایش ناگهانی ۲۰۰ یا ۳۰۰ درصدی قیمت در کرایه‌های اوبر در اوکراین وجود ندارد.

بازار آزاد یا رهاسازی کامل؟

مدافعان الگوی بازار آزاد هم تأکید دارند مکانیسم عرضه و تقاضا باید با منطق عمومی، انصاف و محدودیت‌های شرایط بحرانی از جمله جنگ همراه باشد.

افزایش چندین برابری نرخ کرایه در یک سرویس عمومی آن هم در شرایطی که جامعه نیازمند حمایت‌های همه‌جانبه است، بیشتر به سوءاستفاده از موقعیت جنگی شباهت دارد تا تطبیق با قواعد بازار!

ابهامی به نام الگوریتم

اسنپ تاکنون جزئیاتی درباره چگونگی عملکرد الگوریتم قیمت‌گذاری خود در شرایط جنگی ارائه نکرده است. به عبارت دیگر هنوز مشخص نیست چه فرمولی برای تعیین هزینه سفرهای درون‌شهری اسنپ و تپسی مدنظر قرار گرفته است.

آیا الگوریتم محاسبه نرخ کرایه با درصد خاص و مشخصی، قیمت را افزایش می‌دهد؟ آیا این فرمول سقف معینی هم دارد؟ آیا نظارتی بر آن اعمال می‌شود؟

تلاش آوش برای پیگیری این مسئله از طریق مدیران اسنپ نیز به نتیجه نرسید. هرچند مسئولان روابط عمومی اسنپ وعده همکاری با آوش را دادند اما تا لحظه تنظیم این گزارش همکاری خاصی از سوی اسنپ انجام نشده است.

پلتفرم‌ها باید پاسخگو باشند؟

در شرایطی که اکثر مردم با اخبار جنگ و شرایط کنونی کشور مواجه هستند، انتظار از یک شرکت بومی، نه افزایش نجومی نرخ‌های کرایه، که اتخاذ سیاست‌های حمایتی و شفاف است.

مقایسه عملکرد پلتفرم‌های داخلی با نمونه‌های مشابه جهانی مانند اوبر در اوکراین، نشان می‌دهد که اسنپ و تپسی می‌توانستند تصمیمات مسئولانه‌تری بگیرند. نه اینکه پشت دیوار حاشا پنهان شده و همه چیز را به کمبود راننده در پایتخت حواله دهند.

البته اسنپ مدعی است از دریافت حق کمیسیون خود از راننده‌های فعال در تهران صرف‌نظر کرده است. اما مشاهدات میدانی و پرس‌وجو از رانندگان این پلتفرم چنین ادعایی را تائید نمی‌کند. هرچند این پایش میدانی دقت زیادی نداشته و نمی‌توان نتیجه‌ای قطعی و نزدیک به واقعیت از آن گرفت. اما به نظر می‌رسد که هیچ یک از این دو پلتفرم اقدام موثری در زمینه کمک به مردم در شرایط جنگی را در دستور کار قرار نداده‌اند.

خطر تبدیل شدن یک برند به نماد بی‌انصافی

برندهایی مثل اسنپ که به عنوان نماد تحول دیجیتال و نوآوری در ایران شناخته می‌شوند در بزنگاه‌های ملی این‌چنینی باید با عملکرد خود نشان دهند که فراتر از سود و زیان مالی فکر می‌کنند.

اگر چنین نباشد مقبولیت عمومی به دست آمده در سال‌های گذشته می‌تواند به سرعت رنگ ببازد و جای خود را به نارضایتی مردم بدهد.

قیمتی بگذارید که حداقل راننده‌ها باور کنند!

«قیمت رو که دیدم، فکر کردم سفر بین‌شهریه!» این جمله‌ تامل برانگیزی است که یکی از مشتریان اسنپ از زبان یک راننده نقل می‌کند. قیمت‌های فعلی اسنپ در تهران، فراتر از هر الگوریتم و منطق اقتصادی، نماد نوعی بی‌تفاوتی نسبت به وضعیت روانی و اقتصادی مردم است.

الگویی که در کشورهای دیگر مثل اوکراین به شکل معقول و مسئولانه‌تری از سوی مدیران اوبر که اصلا شرکتی اوکراینی هم نیست، مدیریت شد.

البته که افزایش قیمت در شرایط جنگی و کاهش سطح عرضه خدمات، کاملا پذیرفته شده است. هیچ‌کس نیز انتظار ارائه خدمات حمل‌ونقل درون‌شهری در شرایط جنگی را با قیمت‌های مربوط به شرایط عادی ندارد.

اما به قول معروف اسنپ و تپسی هم بد نیست بدانند همان اینترنتی که عامل پا گرفتن آنها و پلتفرم‌های مشابه بوده در اختیار شهروندان نیز قرار دارد. هرکسی به سادگی می‌تواند به تجربیات مشابه در سطح جهان رجوع کند و نحوه خدمات‌رسانی را با آنچه توسط این دو غول دنیای آنلاین ایران اجرا می‌شود، مقایسه کنند.

بنابراین انتظار می‌رود اسنپ و تپسی حالا دین خود به مردم این سرزمین را ادا کرده و در نحوه قیمت‌گذاری خدمات خود برای شهروندانی که حالا تحت آماج حملات وحشیانه اسرائیل قرار دارند، تجدیدنظر اساسی کند.