طبق دستورالعمل جدید سازمان بورس در رابطه با ثبت و فعالیت نهادهای مالی، شرکت‌ها و موسسات فعال در زمینه بازار سرمایه موظف به ثبت رسمی و اخذ مجوز هستند. به استناد همین دستورالعمل، نهادهایی که نام یا فعالیتشان با بازار سرمایه مرتبط باشد، باید مدارک خود را ارائه دهند و در غیر این صورت، امکان فعالیت رسمی نخواهند داشت.

پیرو این دستورالعمل اگر یک شخص حقوقی در نام خود از عنوان‌هایی استفاده کند که با نهادهای مالی بازار سرمایه مرتبط باشد، مانند «کارگزار»، «سبدگردان»، «مشاور سرمایه‌گذاری»، «شرکت تأمین سرمایه»، «صندوق سرمایه‌گذاری»، «مؤسسه رتبه‌بندی»، «هلدینگ» یا حتی عناوینی نظیر «گروه مالی»، «مدیریت دارایی»، «مدیریت ثروت» و «تأمین مالی جمعی»، مشمول الزامات دستورالعمل ثبت نهادهای مالی خواهد بود. این بدان معناست که برای ادامه فعالیت تحت چنین عنوان‌هایی، دریافت مجوز رسمی از سازمان بورس و اوراق بهادار الزامی است.

شباهت این عناوین با نهادهای مالی ثبت شده در این حیطه، منجر می‌شود تا سازمان بورس شرایط و فعالیت این اسامی را بررسی و در صورت انطباق، فرآیند ثبت و نظارت را اعمال کند.

مطابق مفاد این دستورالعمل، هر شخص حقوقی که قبلا در قالب نهاد مالی نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت نرسیده باشد، در صورت دارا بودن شرایطی که منطبق با فعالیت نهادهای مالی است، باید تقاضای رسمی خود را جهت ثبت به عنوان نهاد مالی، متناسب با نوع فعالیت یا عنوان خود، به سازمان ارائه دهد. اگر سازمان بر اساس این دستورالعمل تشخیص دهد که شرایط لازم برای ثبت وجود ندارد، متقاضی نیازی به ثبت در سازمان نخواهد داشت و تنها باید اقدامات تعیین و مشخص شده در دستورالعمل را انجام دهد.

کدام اشخاص مخاطب این دستورالعمل جدید هستند؟
مطابق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار، چنانچه شخص حقوقی یکی از شرایط زیر را دارا باشد، مشمول ضوابط شناسایی به‌عنوان نهاد مالی تلقی می‌شوند و ملزم به اخذ مجوز از سازمان خواهد بود. یکی از این شرایط موضوع فعالیت در اساسنامه است. اگر در اساسنامه به صراحت اشاره شده باشد که فعالیت‌های این شخص حقوقی مطابق با قوانین و مقررات بازار سرمایه جزو فعالیت‌های اختصاصی نهادهای مالی است، فرد مشمول رعایت الزامات این دستورالعمل خواهد بود. در چنین مواردی، ادامه فعالیت منوط به دریافت مجوز رسمی از سازمان بورس و اوراق بهادار است. این فعالیت‌ها معمولا در قوانین بازار اوراق بهادار، قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و اساسنامه‌های نمونه مصوب سازمان مشخص شده‌اند.

یکی دیگر از شرایط شناسایی به عنوان نهاد مالی به ثبت شرکت و سرمایه‌گذاری دارایی آن بستگی دارد. اگر شرکتی به عنون سهامی عام در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت شده باشد و در پایان سال مالی بالغ‌بر نیمی از دارایی‌ش را صرف سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار کرده باشد یا اینکه طی ۲ سال پیاپی بیشتر از ۵۰ درصد از درآمدش از محل سود حاصل از اوراق بهادار یا افزایش ارزش آنها تامین شده باشد به عنوان یک نهاد مالی شناسایی خواهد شد.

اما اگر شرکتی به صورت شرکت سهامی خاص ثبت شده باشد و بیشتر از نصف دارایی‌هایش به خرید سهام شرکت‌های بورسی، اوراق بهادار عرضه شده به عموم یا واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختصاص یافته باشد و اگر در طول ۲ سال پیاپی بیشتر از نیمی از درآمدش از همین سرمایه‌گذاری‌ها تامین شود مشمول مقررات نهادهای مالی خواهد بود.

باقی شرایط
شخص حقوقی در صورتی مشمول شناسایی به‌عنوان نهاد مالی خواهد بود که حداقل سرمایه تعیین‌شده توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار را دارا باشد.

در ارزیابی نسبت دارایی و درآمد موضوع بند ۴ این ماده، مبنای محاسبه، اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی حسابرسی‌ شده است. در این خصوص، موارد زیر به‌عنوان سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار تلقی می‌شود:

الف) مطالبات از اشخاص وابسته، مشروط بر اینکه شخص وابسته، نهاد مالی ثبت ‌شده نزد سازمان باشد.
ب) مطالبات مربوط به خرید اوراق بهادار، پیش‌پرداخت‌های سرمایه‌گذاری و سپرده‌های تودیع‌شده نزد نهادهای مالی برای انجام معاملات اوراق بهادار.
ج) سرمایه‌گذاری در شرکت‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های مادر (هلدینگ) ثبت‌شده نزد سازمان، و درآمد حاصل از آنها.
چنانچه سازمان، پس از بررسی درخواست، شخص حقوقی را مشمول شناسایی به‌عنوان نهاد مالی تشخیص ندهد، موضوع را به‌صورت کتبی و رسمی به شخص حقوقی یا مراجع ذی‌ربط اعلام خواهد کرد.

در صورتی که شخص حقوقی پس از تاریخ اعلام رسمی، براساس تشخیص خود یا سازمان، مشمول هریک از شرایط مندرج در این ماده شود، موظف است مجدداً درخواست بررسی وضعیت خود را به سازمان ارائه کند.

مدارک لازم
شخص حقوقی مشمول این ماده، در صورت درخواست شناسایی و ثبت به عنوان نهاد مالی، موظف است مدارک زیر را برای بررسی به سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه کند:

مدارک ثبتی شرکت:

تصویر آگهی تأسیس در روزنامه رسمی کشور؛
تصویر آگهی‌های تغییرات بعدی در خصوص نام، موضوع فعالیت، اساسنامه، صاحبان امضای مجاز و سرمایه.

اساسنامه:

نسخه آخرین اساسنامه ثبت‌شده، ممهور به مهر مرجع ثبت شرکت‌ها.

صورت‌های مالی:

آخرین صورت‌های مالی حسابرسی‌شده برای دو سال مالی اخیر.

گزارش حسابرس:

اظهارنظر حسابرس مستقل (از میان مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان یا اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران) نسبت به صورت‌های مالی یادشده.

سایر مدارک:

سایر اسناد و اطلاعات حسب اعلام سازمان.

همچنین، فهرست موضوعات و فعالیت‌هایی که انحصاراً مختص نهادهای مالی بوده و تصدی آنها مستلزم اخذ مجوز است، بر اساس مصوبه مورخ ۱۳۹۰/۱۱/۲۹ هیات‌مدیره سازمان و اصلاحات بعدی تعیین می‌شود.

در نهایت، بررسی درخواست ثبت به عنوان نهاد مالی، تنها در صورتی انجام می‌شود که سهام شرکت متقاضی (شرکت اصلی)، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در تملک شرکت‌های تابعه یا وابسته گروه قرار نداشته باشد.

پیرو اختیارات حاصل از بند ۲ ماده ۷ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب آذرماه ۱۳۸۴ با اصلاحات بعدی)، همچنین در اجرای بندهای ۶ و ۷ ماده ۷ و ماده ۲۸ قانون مذکور، و بند «ث» ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور (مصوب فروردین‌ماه ۱۳۹۶)، سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعملی را با هدف تبیین شرایط شناسایی اشخاص حقوقی به‌عنوان نهاد مالی و مشمول مقررات مربوطه تدوین و در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۰ به تصویب رساند.