کشور ما در توسعه صنایع دیجیتال، مزیت جدی دارد؛ به این دلیل که این صنایع بیشتر مبتنی بر نیروی انسانی متخصص است. در این مقاله، ضمن مروری بر ۴۰ تجربه موفق دنیا در اقتصاد دیجیتال، ۶۷ ظرفیت و ابتکار برای توسعه اقتصاد دیجیتال معرفی خواهد شد.

ترامپ با تقلید از اسلاف خود، ایران را در «تعلیق مذاکره» محبوس کرده و با گره‌زدن معیشت ملت به میز مذاکره، حیات اقتصادی ایران را معلق نگه داشته است. راه نجات ایران نه در انتظار برای ناجیان خارجی، که در نگاه به ظرفیت‌های داخلی است. در این میان برخی از حوزه‌ها اصولاً اثرپذیری بسیار کمی از تحریم‌ها دارند. توسعه صنایع دانش‌بنیان دیجیتال می‌توانند تا چند برابر درآمد نفت، ثروت خلق کند. ذیلاً ابتدا 40 تجربه جهانی را در این زمینه برمی‌شمریم، و سپس به 67 ظرفیت و ابتکار برای توسعه اقتصاد دیجیتال ایران خواهیم پرداخت:

1. استونی با برنامه e-Residency خود دولت دیجیتال را اختراع کرد و با ارائه خدمات دولتی غیرمتمرکز به شهروندان جهانی، درآمدزایی انقلابی ایجاد نمود.
2. هند با طرح Aadhaar بزرگترین سیستم احراز هویت دیجیتال جهان را ساخت که خدمات مالی به 1.4 میلیارد نفر را دگرگون کرد.
3. چین دیوار آتشین خود را به پلتفرمی برای صادرات فناوری تبدیل کرد و با شرکت‌هایی مانند هوآوی و علی‌بابا، جریان فناوری را معکوس نمود.
4. رواندا با پهپادهای زانکو پزشکی را به روستاهای دورافتاده رساند و الگویی برای تحول سلامت دیجیتال در آفریقا شد.
5. امارات متحده عربی شهر مصدر را به آزمایشگاه فناوری‌های پاک تبدیل کرد و جذب استارتاپ‌های انرژی سبز جهانی را هدف گرفت.
6. مالزی با ایجاد منطقه مالی Labuan خود را به مرکز فین‌تک اسلامی تبدیل کرد و بانکداری بدون ربا را دیجیتالیزه نمود.
7. کره جنوبی شبکه 5جی خود را به بستری برای شهرهای هوشمند تبدیل کرد و کاهش 30٪ ترافیک سئول را محقق ساخت.
8. برزیل سیستم بانکداری دیجیتال Nubank را ایجاد کرد که بزرگترین بانک دیجیتال آمریکای لاتین شد و به بورس نیویورک راه یافت.
9. رژیم صهیونیستی با واحد 8200 ارتش خود اکوسیستم سایبری ملی را بنیان نهاد و صادرات امنیت سایبری را به 80 میلیارد دلار رساند.
10. سنگاپور پلتفرم TradeTrust را برای اسناد تجاری بلاکچینی راه‌اندازی کرد و زمان ترخیص کالا را از 7 روز به 1 ساعت کاهش داد.
11. پاکستان با برنامه Freelancer Hub نیروی کار دیجیتال خود را به بزرگترین صادرکننده خدمات فریلنس جنوب آسیا تبدیل کرد.
12. کنیا سیستم پرداخت موبایلی M-Pesa را اختراع کرد که اقتصاد غیررسمی 40 درصدی را به نظام بانکی متصل نمود.
13. ویتنام با جذب سرمایه‌گذاری سامسونگ و اینتل خود را به قطب تولید سخت‌افزار الکترونیک جهان تبدیل کرد.
14. دانمارک زیرساخت دولت الکترونیک خود را به گونه‌ای ساخت که 86٪ مراجعات مردم به صورت دیجیتال انجام شود.
15. تایوان با ایجاد پارک‌های علم و فناوری مثل Hsinchu خود را به قلعه نیمه‌هادی‌های جهان تبدیل کرد.
16. کانادا برنامه Global Skills Strategy خود را برای جذب سریع متخصصان فناوری راه‌اندازی کرد و کمبود نیروی متخصص را حل نمود.
17. ژاپن پروژه Society 5.0 را برای ادغام هوش مصنوعی در مدیریت شهری کلید زد و کهنسال‌ترین جامعه جهان را دیجیتالی کرد.
18. نیجریه با استارتاپ Flutterwave خود را به قطب پرداخت‌های فرامرزی آفریقا تبدیل کرد و تجارت منطقه‌ای را متحول ساخت.
19. سوئد زیرساخت اینترنت پرسرعت فیبر نوری را به 98٪ خانه‌ها رساند و بستر انقلاب استارتاپی را فراهم آورد.
20. اندونزی با استارتاپ Gojek سوپر‌اپ همه‌کاره خود را ایجاد کرد که از حمل تا پرداخت را در یک پلتفرم ادغام نمود.
21. آلمان پروژه Industrie 4.0 را برای دیجیتالی‌سازی کارخانه‌های سنتی راه‌اندازی کرد و تولید صنعتی را متحول نمود.
22. فرانسه استراتژی هوش مصنوعی ملی خود را با بودجه 1.5 میلیارد یورو اجرا کرد تا از وابستگی به آمریکا و چین بکاهد.
23. سنگاپور آزمایشگاه‌های زنده فناوری (Living Labs) را در شهر ایجاد کرد که استارتاپ‌ها فناوری‌های شهری را آزمایش می‌کنند.
24. بریتانیا کمربند طلایی آکسفورد-کمبریج را به مرکز زیست‌فناوری اروپا تبدیل کرد با جذب 5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری.
25. استونی سیستم رأی‌گیری الکترونیک خود را به 44 کشور جهان صادر کرد و دموکراسی دیجیتال را گسترش داد.
26. چین استان گویژو را به مرکز ماینینگ بیت‌کوین جهان تبدیل کرد با استفاده از برق ارزان نیروگاه‌های آبی.
27. هند برنامه UPI خود را به بزرگترین سیستم پرداخت لحظه‌ای جهان تبدیل کرد با 10 میلیارد تراکنش ماهانه.
28. روسیه سیستم مالی‌ MIR را برای دور زدن سوئیفت ایجاد کرد و تحریم‌های بانکی را خنثی نمود.
29. ترکیه با تبدیل استانبول به مرکز فین‌تک اسلامی، بانکداری بدون ربا را جهانی کرد.
30. بنگلادش صنعت پوشاک خود را با فناوری IoT هوشمند کرد و بهره‌وری را 40٪ افزایش داد.
31. مکزیک مراکز تماس خود را به قطب هوش مصنوعی خدمات مشتری تبدیل کرد با آموزش مدل‌های زبانی اسپانیایی.
32. فیلیپین صنعت BPO خود را به ارزش 35 میلیارد دلار توسعه داد و به «دفتر پشتیبان جهان» تبدیل شد.
33. عربستان سعودی شهر نئوم را به آزمایشگاه فناوری‌های آینده تبدیل کرد با سرمایه‌گذاری 500 میلیارد دلاری.
34. اوکراین با توسعه اکوسیستم فریلنسری خود به قطب برون‌سپاری IT اروپا تبدیل شد با درآمد 7 میلیارد دلاری.
35. کلمبیا سیستم بانکداری باز (Open Banking) خود را راه‌اندازی کرد و رقابت در خدمات مالی را افزایش داد.
36. ونزوئلا از توسعه رمزارز پترو برای دور زدن تحریم‌های نفتی استفاده کرد هرچند با چالش‌های فنی مواجه بود.
37. نیوزیلند صنعت کشاورزی هوشمند خود را با اینترنت اشیا متحول کرد و بهره‌وری دامداری را 25٪ افزایش داد.
38. فنلاند آموزش کدنویسی را از مهدکودک اجباری کرد و نیروی انسانی آینده خود را ساخت.
39. تایلند با ایجاد مراکز درمانی مجهز به هوش مصنوعی، گردشگری پزشکی خود را به صنعت 7 میلیارد دلاری تبدیل کرد.
40. پرو از فناوری بلاکچین برای شفاف‌سازی زنجیره تأمین مواد غذایی ارگانیک استفاده کرد و صادرات را افزایش داد.

70 ظرفیت و ابتکار برای توسعه صنعت دیجیتال ایران

1. ایران با داشتن جوانان فارغ‌التحصیل رشته‌های فنی (400 هزار نفر سالانه) بزرگترین ذخیره نیروی انسانی فناوری در غرب آسیا را دارد که با آموزش‌های هدفمند می‌تواند به موتور محرکه اقتصاد دیجیتال تبدیل شود.

2. وجود زیرساخت‌های انرژی ارزان (رتبه دوم جهان در گاز طبیعی) فرصت استثنایی برای راه‌اندازی مزرعه‌های سرور و مراکز داده مقرون‌به‌صرفه فراهم می‌کند که می‌تواند میزبانی داده‌های منطقه را جذب کند.

3. فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی با هزاران داستان بکر، ایران را به ابرقدرت بالقوه صنایع خلاق (بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن، فیلم دیجیتال) تبدیل کرده است که نیازمند سرمایه‌گذاری در استودیوهای حرفه‌ای و پلتفرم‌های توزیع جهانی است.

4. جغرافیای استراتژیک ایران به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب، موقعیت بی‌نظیری برای تبدیل شدن به هاب داده‌های منطقه ایجاد کرده است با امکان ایجاد کریدورهای فیبر نوری ترانزیتی.

5. وجود دانشگاه‌های فنی برتر (شریف، تهران، امیرکبیر) و پژوهشگاه‌های پیشرفته، بستر تحقیقات کاربردی در فناوری‌های نوین را فراهم می‌آورد که نیازمند تجاری‌سازی یافته‌هاست.

6. صنعت فین‌تک ایران با وجود تحریم‌ها، سیستم‌های پرداخت داخلی پیشرفته‌ای مانند آپ ایجاد کرده است که می‌تواند با توسعه فناوری‌های رمزارز ملی، به سیستم پرداخت فراملّی تبدیل شود.

7. فرهنگ کارآفرینی در حال شکوفایی استارتاپ‌ها (دیجی‌کالا، اسنپ، تپسی) ظرفیت تبدیل ایران به «دره سیلیکون غرب آسیا» را دارد اگر موانع قانونی و بانکی مرتفع شود.

8. تنوع اقلیمی بی‌نظیر ایران از کویر تا کوهستان، آزمایشگاه طبیعی ایده‌آلی برای توسعه فناوری‌های اقلیمی (سنجش از دور، مدیریت آب) ایجاد کرده است که قابل صادرات به کشورهای مشابه است.

9. صنعت پزشکی پیشرفته ایران در کنار نیروی متخصص، بستر توسعه سلامت دیجیتال (تلهمدیسین، هوش مصنوعی تشخیصی) را فراهم کرده است که می‌تواند به قطب پزشکی دیجیتال منطقه تبدیل شود.

10. استفاده از هوش مصنوعی برای دیجیتالی‌سازی نسخ خطی کتابخانه‌های ایران، گنجینه‌ای جهانی ایجاد می‌کند.

11. وجود زیرساخت‌های مخابراتی نسبتاً پیشرفته (پوشش 95٪ موبایل) امکان توسعه 5جی و اینترنت اشیا در شهرهای اصلی را فراهم می‌کند.

12. صنعت گردشگری ایران با هزاران جاذبه تاریخی، می‌تواند با توسعه اپلیکیشن‌های واقعیت افزوده، تجربه سفر را انقلابی کند.

13. ذخایر عظیم لیتیوم در کویرهای ایران (رتبه 3 جهان) فرصت راه‌اندازی صنعت باتری‌سازی برای خودروهای الکترونیک را فراهم می‌کند.

14. کشاورزی سنتی ایران با ادغام فناوری‌های هوشمند (کشاورزی دقیق، سنجش رطوبت) می‌تواند بهره‌وری را تا 50درصد افزایش دهد.

15. صنایع دستی منحصر بفرد ایرانی (فرش، خاتم) با پلتفرم‌های NFT و بازارهای جهانی می‌توانند به کالاهای دیجیتال لوکس تبدیل شوند.

16. فرهنگ کافی‌شاپ‌های تهران، فضای ایده‌آلی برای ایجاد شتاب‌دهنده‌های استارتاپی منطقه‌ای است.

17. تولید نرم‌افزارهای مالی اسلامی (بانکداری بدون ربا) فرصت صادرات به 57 کشور اسلامی را فراهم می‌کند.

18. فرهنگ نذر و وقف در ایران می‌تواند به مدل‌های نوین تأمین جمعی (Crowdfunding) برای استارتاپ‌ها تبدیل شود.

19. جمعیت عظیم جوانان علاقمند به ورزش، پتانسیل توسعه اپلیکیشن‌های فیت‌تک و لیگ‌های مجازی را فراهم می‌کند.

20. صنعت سینمای ایران با جایزه‌های بین‌المللی، می‌تواند با استودیوهای انیمیشن دیجیتال به کانون سینمایی در شرق تبدیل شود.

21. وجود مراکز علمی تاریخی (جندی‌شاپور) الهام‌بخش توسعه پلتفرم‌های آموزش آنلاین بین‌المللی است.

22. فرهنگ قوی مهندسی در ایران، فرصت توسعه شرکت‌های مشاوره فنی دیجیتال برای بازارهای منطقه را ایجاد می‌کند.

23. معماری ایرانی-اسلامی منحصر بفرد می‌تواند منبع الهام بازی‌های رایانه‌ای با تم‌های تاریخی شود.

24. موسیقی اصیل ایرانی پتانسیل بالایی برای پلتفرم‌های استریم تخصصی دارد.

25. صنعت داروسازی پیشرفته ایران می‌تواند با هوش مصنوعی در کشف داروهای جدید، جهش ایجاد کند.

26. مهارت بالای ایرانیان در ریاضیات، بستر توسعه الگوریتم‌های پیشرفته مالی را فراهم می‌کند.

27. شبکه گسترده کتابخانه‌های عمومی امکان ایجاد بزرگترین شبکه امانت کتاب دیجیتال خاورمیانه را می‌دهد.

28. فرهنگ مهمان‌نوازی ایرانی الهام‌بخش اپلیکیشن‌های اشتراک غذا و تجربه‌های محلی است.

29. ذخایر عظیم شن‌های سیلیسی در کویر، مواد خام صنایع نیمه‌هادی را تأمین می‌کند.

30. هنر خوشنویسی فارسی می‌تواند به فونت‌های دیجیتال انحصاری و صنعت طراحی گرافیک جهانی تبدیل شود.

31. صنعت گردشگری سلامت ایران با تلفیق فناوری‌های تشخیصی هوش مصنوعی می‌تواند به قطب “توریسم درمانی هوشمند” منطقه تبدیل شود – ایجاد پلتفرم‌های رزرو آنلاین تخصصی و سیستم‌های مانیتورینگ بیمار از راه دور کلید موفقیت است.

32. ذخایر معدنی کمیاب (مثل مس و روی) در کنار فناوری بلاکچین، شفافیت زنجیره تأمین مواد معدنی را تضمین می‌کند – این مدل می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی در معادن را جذب کند.

33. فرهنگ کافی‌شاپ‌های تهران فضای ایده‌آلی برای ایجاد “شتاب‌دهنده‌های تخصصی فین‌تک” با تمرکز بر بانکداری اسلامی دارد – الگویی ترکیبی از فرهنگ ایرانی و نوآوری مالی.

34. پتانسیل تبدیل مناطق کویری به “مزارع خورشیدی هوشمند” با بهره‌گیری از سنسورهای IoT و پهپادهای نظارتی – تولید انرژی پاک و صادرات برق دیجیتال به همسایگان.

35. استفاده از واقعیت مجازی (VR) برای بازسازی مجازی اماکن تاریخی (تخت جمشید، میدان امام) و ایجاد موزه‌های دیجیتال جهانی – جذب گردشگران مجازی و درآمدزایی از اشتراک پرمیوم.

36. توسعه پلتفرم‌های “کار جمعی هوشمند” برای پروژه‌های تحقیقاتی بین‌المللی – بهره‌گیری از نخبگان ایرانی در حل چالش‌های جهانی مانند کم‌آبی.

37. صنعت نساجی ایران (مثل قالی کاشان) با ادغام فناوری‌های طراحی سه‌بعدی و بازارهای NFT می‌تواند انقلاب دیجیتال را تجربه کند – تبدیل هنر دستی به دارایی دیجیتال منحصر بفرد.

38. راه‌اندازی “آزمایشگاه‌های زنده فناوری” در شهرهای دانشگاهی (اصفهان، شیراز) برای تست راه‌حل‌های شهری هوشمند – الگوبرداری از مدل سنگاپور با هزینه‌ای 70درصد کمتر.

39. پتانسیل تبدیل ایران به هاب استریم موسیقی اصیل شرقی با پلتفرم‌هایی مانند “اسپاتیفای ایرانی” – گردآوری هنرمندان از آسیای میانه تا خلیج فارس.

40. استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلیتیک برای ایجاد “کریدور داده‌های اوراسیا” با اتصال فیبر نوری چین-اروپا از مسیر ایران – کاهش پینگ اینترنت منطقه‌ای و جذب سرمایه‌گذاری.

41. توسعه صنعت “ربات‌های خدماتی” با الهام از معماری ایرانی (حیاط مرکزی، ایوان) برای بازارهای گرمسیری – رقابت با محصولات ژاپنی با قیمت 40درصد پایین‌تر.

42. فرهنگ نذورات محرم می‌تواند به مدل “تأمین جمعی دیجیتال (Crowdfunding) برای استارتاپ‌های اجتماعی” تبدیل شود – تلفیق سنت و فناوری برای حل مسائل محلی.

43. راه‌اندازی “پلتفرم ملی آزمون‌های آنلاین” برای سنجش مهارت‌های دیجیتال جوانان – ایجاد بانک استعدادهای فناوری برای شرکت‌های جهانی.

44. تولید “ابررایانه‌های مقرون‌به‌صرفه” با بهره‌گیری از مهندسان داخلی و انرژی ارزان – هدف: جایگزینی واردات ابرکامپیوترهای چینی.

45. صنعت داروسازی می‌تواند با “هوش مصنوعی کشف دارو” بر پایه گیاهان بومی (مثل زعفران، انار) جهش کند – کاهش زمان آزمایش داروها از 10 سال به 18 ماه.

46. توسعه “سیستم‌های هشدار سیلاب هوشمند” با تحلیل داده‌های ماهواره‌ای و حسگرهای محلی.

47. فرهنگ قهوه‌خانه‌های سنتی می‌تواند به “هاب‌های دیجیتال روستایی” برای آموزش فناوری تبدیل شود – الگویی ترکیبی برای مناطق محروم.

48. استفاده از فناوری بلاکچین در ثبت اسناد املاک و کاهش 90درصدی دعاوی قضایی زمین – اجرای پایلوت در مناطق مرزی مانند سیستان.

49. پتانسیل تبدیل بازارهای سنتی (مثل بازار تبریز) به “مراکز تجارت دیجیتال خاورمیانه” با پشتیبانی فین‌تک – تلفیق تاریخی‌ترین بازار جهان با مدرن‌ترین فناوری‌ها.

50. راه‌اندازی “آکادمی‌های بازی‌سازی” با الهام از اساطیر شاهنامه برای صادرات به بازار 2 میلیاردی گیمرهای مسلمان – رقابت با محصولات ترک و مالزیایی.

51. استفاده از پهپادهای ایرانی برای “نقشه‌برداری سه‌بعدی میراث فرهنگی” و دیجیتالی‌سازی 3000 بنای تاریخی – ایجاد دوقلوهای دیجیتال برای بازسازی پس از بحران.

52. توسعه “پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری خرد” برای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر روستایی – امکان مشارکت شهروندان با سرمایه‌های 1 میلیون تومانی.

53. فرهنگ تعزیه می‌تواند با فناوری متاورس به “تجربه‌ی مذهبی فراگیر جهانی” تبدیل شود – جذب مخاطبان شیعه از هند تا نیجریه.

54. ایجاد “شبکه‌ی تخصصی فریلنسرهای پزشکی” برای ارائه مشاوره به کشورهای آفریقایی – صادرات خدمات سلامت دیجیتال با پشتوانه‌ی پزشکان ایرانی.

55. استفاده از هوش مصنوعی در پیش‌بینی قیمت زعفران و محصولات استراتژیک برای جلوگیری از نوسانات بازار – ایجاد سکوهای معاملاتی شفاف.

56. تبدیل کارخانه‌های قدیمی (مثل نساجی قزوین) به “هاب‌های صنایع خلاق” با استودیوهای موشن‌گرافی و پادکست‌سازی – احیای میراث صنعتی با اقتصاد دیجیتال.

57. پتانسیل راه‌اندازی “راکت‌لب ایرانی” با هزینه‌ای 10 برابر کمتر از اسپیس‌ایکس – پرتاب ماهواره‌های کوچک برای سنجش از دور.

58. توسعه “اپلیکیشن‌های کشاورزی هوشمند” با قابلیت تشخیص آفات از روی عکس برای روستاییان بی‌سواد – افزایش 30درصدی محصولات با فناوری کم‌هزینه.

59. فرهنگ چاووشی خوانی می‌تواند به مدل “پلتفرم‌های صوتی آموزش محلی” برای ثبت دانش بومی تبدیل شود – دیجیتالی‌سازی هزاران سال تجربه زیستی.

60. استفاده از فناوری نانو در تولید باتری‌های لیتیومی با بهره‌گیری از ذخایر معدنی داخلی – کاهش وابستگی به واردات باتری خودروهای برقی.

61. راه‌اندازی “مرکز ملی رمزنگاری کوانتومی” در پژوهشگاه‌های امنیتی برای آینده‌پژوهی سایبری – آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای عصر رایانش کوانتومی.

62. توسعه “سیستم‌های پیش‌بینی زمین‌لرزه” با تحلیل داده‌های لرزه‌خیزی و یادگیری ماشین – نجات جان هزاران نفر در کمربند زلزله‌خیز ایران.

63. فرهنگ گپ‌های خانوادگی می‌تواند الهام‌بخش “شبکه‌های اجتماعی خصوصی امن” برای خانواده‌های گسترده باشد – رقابت با پلتفرم‌های غربی با حفظ حریم فرهنگی.

64. پتانسیل تبدیل مناطق سردسیر (مثل آذربایجان) به “مراکز داده طبیعی” با خنک‌سازی رایگان و کاهش 60درصدی هزینه‌ها – جذب دیتاسنترهای بین‌المللی با مزیت جغرافیایی.

65. فناوری ساخت سدهای پیشرفته ایران، قابلیت صادرات نرم‌افزارهای مدیریت منابع آب به کشورهای خشک را دارد.

66. صنعت پهپادسازی پیشرفته ایران می‌تواند به سیستم‌های کشاورزی هوشمند و نظارت محیط‌زیست گسترش یابد.

67. شبکه‌های اجتماعی داخلی مانند روبیکا می‌توانند به پلتفرم‌های فراملّی برای جهان فارسی‌زبان تبدیل شوند.

جمع‌بندی

می‌بینیم که ایران امروز ظرفیت‌هایی دارد که بسیاری از کشورهای دنیا فاقد آن هستند. بر این اساس، تحریم‌ها می‌تواند حتی فرصتی برای جهش اقتصاد دیجیتال کشور باشد؛ مشروط بر اینکه از این ظرفیت‌ها به‌درستی استفاده شود.