اقتصاد دیجیتال گوی سبقت را در جذب سرمایه ربود
سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران با استناد به گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۵ سازمان آنکتاد، از حفظ ثبات نسبی جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در ایران خبر داد و با اشاره به نقش روبه‌رشد اقتصاد دیجیتال در جذب سرمایه جهانی، تأکید کرد که ایران می‌تواند با اصلاحات نهادی، توسعه زیرساخت‌های فناورانه و ارائه مشوق‌های هدفمند، جایگاه خود را در زنجیره جهانی سرمایه‌گذاری ارتقاء بخشد.
امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران و کارشناس کمیته نوآوری سازمان ملل متحد، در اجلاس سرمایه‌گذاری سازمان ملل متحد سال ۲۰۲۳ به‌عنوان نماینده رسمی کشورمان، همراه با وزیر اقتصاد و هیئت رسمی ایران حضور داشت. وی با شرکت فعال در جلسات مختلف این اجلاس، روند رشد و توسعه بخش نوآوری را تا سال ۲۰۲۵ بررسی و ضمن شناسایی چالش‌های موجود، راهکارهای مؤثر برای جذب سرمایه و حمایت از نوآوری را ارائه کرد.
تیم ملی اختراعات ایران نیز به صورت مستمر در جلسات مرتبط شرکت کرده و نقش مؤثری در پیشبرد اهداف نوآوری و ارتقای جایگاه کشور در عرصه بین‌المللی ایفا کرده است.
گزارش سرمایه‌گذاری جهانی سال ۲۰۲۵ که توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) منتشر شده، وضعیت جریان‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در جهان را طی سال ۲۰۲۴ بررسی کرده و تمرکز ویژه‌ای بر اقتصاد دیجیتال و زیرساخت‌های فناورانه دارد. این گزارش حاوی تحلیل‌های دقیق آماری، تحولات سیاستی، روندهای منطقه‌ای و پیشنهادات راهبردی برای کشورها در راستای جذب سرمایه‌گذاری مؤثرتر در اقتصاد جهانی آینده است.
بررسی کلان جهانی بر اساس گزارش UNCTAD ۲۰۲۵
امیرعباس محمدی کوشکی در گفت‌وگو با ایسنا در این باره گفت: مطابق با گزارش آنکتاد، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سطح جهان در سال ۲۰۲۴ با کاهش ۱۱ درصدی نسبت به سال قبل به یک‌ونیم تریلیون دلار رسید. این دومین سال پیاپی کاهش FDI (سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی) در جهان محسوب میشود. بیشترین کاهش در پروژه‌های زیربنایی، سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و حوزه‌های مرتبط با اهداف توسعه پایدار از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر، بهداشت، کشاورزی و آب مشاهده شده است.
وی افزود: در مقابل، تنها حوزه‌ای که در سال ۲۰۲۴ رشد مثبت در جذب سرمایه داشته، «اقتصاد دیجیتال» بوده است. بخش‌هایی نظیر مراکز داده، خدمات ابری، فناوری مالی (فین‌تک)، تجارت الکترونیک، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و خدمات مبتنی بر پلتفرم‌های دیجیتال توانسته‌اند بخش عمده‌ای از جریان سرمایه را جذب کنند. با این حال، این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در کشورهای خاص و محدودی متمرکز بوده و کشورهای کمتر توسعه‌یافته همچنان در حاشیه قرار دارند.
سرپرست تیم ملی اخترعات و نوآوری ایران خاطرنشان کرد: در میان کشورهای در حال توسعه، بیش از ۷۵ درصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تنها به ۱۰ کشور اختصاص یافته است که این امر از تعمیق نابرابری جهانی در دسترسی به سرمایه حکایت دارد.
وی تاکید کرد: برای مقابله با رکود سرمایه‌گذاری در حوزه‌های حیاتی، آنکتاد پیشنهاد کرده است که کشورها با طراحی چارچوب‌های سیاستی هدفمند و ایجاد ابزارهای اجرایی مناسب، اقدام به جذب سرمایه در اقتصاد دیجیتال کنند. از جمله این راهکارها می‌توان به توسعه خدمات دولت دیجیتال، تسهیل مجوزدهی، استفاده از بانک‌های توسعه‌ای، ارائه مشوق‌های مالیاتی هوشمند، گسترش زیرساخت‌های اینترنت پرسرعت و توانمندسازی نیروی انسانی در حوزه فناوری اشاره کرد.
وضعیت جمهوری اسلامی ایران در گزارش UNCTAD ۲۰۲۵
محمدی با اشاره به وضعیت و جایگاه ایران در این گزارش توضیح داد: در گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۵، ایران در دو بخش اصلی یعنی «جریان‌های سالانه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» و «سهام انباشته سرمایه‌گذاری» حضور دارد.
وی ادامه داد: بر اساس آمار رسمی سازمان آنکتاد، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران در سال ۲۰۲۴ حدود یک میلیارد و ۴۴۹ میلیون دلار برآورد شده است. این رقم نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد ۱.۹ درصدی داشته و بیانگر تداوم ثبات نسبی در ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور در سال‌های اخیر است. از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴، ایران توانسته به‌طور میانگین سالانه حدود ۱.۴ تا ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کند. این در حالی است که اقتصاد جهانی در همین دوره با رکودهای پی‌درپی، بحران انرژی، تورم جهانی و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری مواجه بوده است.
محمدی افزود: در زمینه سرمایه‌گذاری‌های خروجی از ایران نیز گزارش آنکتاد نشان می‌دهد که شرکت‌های ایرانی طی سال ۲۰۲۴ حدود ۸۹ میلیون دلار سرمایه در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این رقم نسبت به سال‌های قبل رشد جزئی داشته و نشان‌دهنده آغاز روندی ملایم در ارتقاء توان مالی و بین‌المللی شرکت‌های ایرانی است.
سرپرست تیم ملی اخترعات و نوآوری ایران اظهار کرد: همچنین، سهام انباشته سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران تا پایان سال ۲۰۲۴ برابر با ۶۴ میلیارد و ۵۰۷ میلیون دلار برآورد شده است. این رقم در سال ۲۰۰۰ تنها ۲.۵ میلیارد دلار بوده و در سال ۲۰۱۰ به ۲۸.۹ میلیارد دلار رسیده است که نمایانگر رشد چشمگیر و تدریجی ایران در جذب و نگهداری سرمایه خارجی در بلندمدت است. از سوی دیگر، سهام انباشته سرمایه‌گذاری خارجی ایران در خارج از کشور تا پایان ۲۰۲۴ برابر با چهار میلیارد و ۴۱۵ میلیون دلار گزارش شده است.
وی گفت: بر اساس اطلاعات مندرج در جدول‌های ضمیمه گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۵ (Annex Tables ۱ & ۲)، وضعیت ایران در حوزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌شرح زیر است:
میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران (FDI inflows):
در سال ۲۰۱۹ برابر با یک میلیارد و ۵۰۸ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۰ برابر با یک میلیارد و ۳۴۲ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۱ برابر با یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۲ برابر با یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۳ برابر با یک میلیارد و ۴۲۲ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۴ برابر با یک میلیارد و ۴۴۹ میلیون دلار (برآوردی)
میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خروجی از ایران (FDI outflows):
در سال ۲۰۱۹ برابر با ۸۵ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۰ برابر با ۷۸ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۱ برابر با ۸۲ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۲ برابر با ۱۰۰ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۳ برابر با ۸۷ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۴ برابر با ۸۹ میلیون دلار (برآوردی)
سهام انباشته سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران (FDI inward stock):
در سال ۲۰۰۰ برابر با دو میلیارد و ۵۹۷ میلیون دلار
در سال ۲۰۱۰ برابر با ۲۸ میلیارد و ۹۵۳ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۳ برابر با ۶۳ میلیارد و ۵۸ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۴ برابر با ۶۴ میلیارد و ۵۰۷ میلیون دلار (برآوردی)
سهام انباشته سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ایران در خارج از کشور (FDI outward stock):
در سال ۲۰۰۰ برابر با ۴۱۱ میلیون دلار
در سال ۲۰۱۰ برابر با یک میلیارد و ۷۱۳ میلیون دلار
در سال ۲۰۲۳ برابر با چهار میلیارد و ۳۲۵ میلیون دلار (برآوردی)
در سال ۲۰۲۴ برابر با چهار میلیارد و ۴۱۵ میلیون دلار (برآوردی)
محمدی افزود: این داده‌ها بیانگر روند باثبات جریان سرمایه‌گذاری خارجی ایران در سال‌های اخیر و رشد انباشته تدریجی آن در بستر اقتصاد جهانی هستند. اطلاعات فوق عیناً برگرفته از جداول رسمی UNCTAD و قابل استناد در سطوح ملی و بین‌المللی هستند.
فناوری‌های نوین در سرمایه‌گذاری بین‌المللی
محمدی یکی از نقاط تمرکز گزارش UNCTAD ۲۰۲۵ را بررسی تحول در الگوی سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی به‌سوی اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های نوین دانست و ادامه داد: در این بخش، سرمایه‌گذاری در مراکز داده، زیرساخت‌های ابری، تجارت دیجیتال، هوش مصنوعی، خدمات ابری، خدمات مبتنی بر پلتفرم و فناوری مالی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از شرکت‌های نوآور و پیشرو جهانی از جمله آمازون، اوراکل، کلودفلر، دیجیتال ریالتی تراست، راکسیا گروپ، وودافون، علی‌بابا، تمسک هولدینگز، جی‌آی‌سی، پاراتوس آفریقا و اکانت گلوبال در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری‌های چندمیلیارد دلاری در کشورهای در حال توسعه انجام داده‌اند.
وی یادآور شد: سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها عمدتاً در کشورهای جنوب شرق آسیا، جنوب آسیا، حوزه خلیج فارس و بخش‌هایی از آفریقا انجام شده و گزارش به‌صراحت از تمرکز نابرابر سرمایه‌گذاری دیجیتال در جهان هشدار داده است.
چالش‌های ایران در مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی
کارشناس کمیته نوآوری سازمان ملل متحد، خاطر نشان کرد: علی‌رغم ثبات نسبی در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، ایران با چالش‌های ساختاری متعددی در این مسیر مواجه است که مهمترین این چالش‌ها شامل مواردی چون «تداوم تحریم‌های مالی و بانکی که مانع ورود سرمایه رسمی از مسیرهای بانکی و بین‌المللی میشود»، «پیچیدگی و تعدد مراحل اداری و نهادهای تصمیم‌گیر در فرآیند مجوزدهی»، «نبود پلتفرم جامع معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با قابلیت دسترسی بین‌المللی» و «ضعف در توسعه خدمات دولت دیجیتال در حوزه سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری» میشود.
به گفته وی، «نوسانات نرخ ارز، عدم شفافیت مقررات و پیش‌بینی‌ناپذیری فضای اقتصادی»، «ضعف زیرساخت‌های دیجیتال در مقایسه با رقبای منطقه‌ای مانند امارات، عربستان، ترکیه و قطر»، «عدم مشارکت کافی با شرکت‌های بین‌المللی فناور برای سرمایه‌گذاری مشترک یا انتقال فناوری» از دیگر چالش‌های جذب سرمایه خارجی در ایران به شمار می‌رود.
راهکارهای سیاستی برای ارتقاء جایگاه ایران
محمدی اضافه کرد: در راستای پاسخ به چالش‌های پیش‌گفته و افزایش سهم ایران از جریان جهانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، پیشنهاد میشود که کشور در حوزه‌هایی چون «توسعه زیرساخت‌های دولت دیجیتال در حوزه سرمایه‌گذاری شامل پورتال چندزبانه، پنجره واحد سرمایه‌گذاری و خدمات یکپارچه آنلاین»، «بازطراحی فرآیند مجوزدهی و کاهش موانع اداری برای سرمایه‌گذاران خارجی»، «طراحی بسته‌های تشویقی هوشمند برای جذب سرمایه در بخش‌های اولویت‌دار مانند انرژی‌های نو، فناوری اطلاعات، صنایع سبز، لجستیک دیجیتال و کشاورزی هوشمند» و «ارتقاء ارتباطات منطقه‌ای و مشارکت با صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای همسایه» اقدام کند.
سرپرست تیم اختراعات ایران، «تدوین نقشه فرصت‌های سرمایه‌گذاری فناورانه در ایران و انتشار آن به زبان‌های انگلیسی، عربی و چینی» و «حمایت از شرکت‌های ایرانی برای گسترش فعالیت بین‌المللی از طریق نهادهای حمایتی، مالی و ضمانت سرمایه» را از دیگر راهکارهای مؤثر برای ارتقای جایگاه ایران در جذب سرمایه‌های خارجی نام برد.
وی ادامه داد: گزارش سرمایه‌گذاری جهانی ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که با وجود رکود در اقتصاد جهانی، ایران موفق شده است در سال‌های اخیر جایگاه نسبتاً باثباتی در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی حفظ کند. با توجه به روند رشد جهانی اقتصاد دیجیتال و تمایل سرمایه‌گذاران به حضور در حوزه‌های فناوری‌محور، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با اصلاحات نهادی، تقویت زیرساخت‌های دیجیتال و ارائه مشوق‌های هدفمند، نقش فعال‌تری در زنجیره سرمایه‌گذاری بین‌المللی ایفا کرده و مسیر توسعه پایدار خود را با جذب فناوری و سرمایه تسریع بخشد.