مرگ تدریجی وب فارسی؛ اینترنت ملی چه بلایی سر کسب‌وکارها می‌آورد؟
کارشناسان فنی باور دارند قطع شدن اینترنت به‌مرور محتوای فارسی را از اینترنت حذف می‌کند و کسب‌وکارها هم با خطر جدی بقا مواجه خواهند شد.
قطع شدن دسترسی به اینترنت بین‌المللی نقض حقوق شهروندان است؛ این باور کارشناسان فناوری و همه کنش‌گران حوزه اینترنت است. این موضوع علاوه بر آسیب‌هایی که به SEO و بازار تبلیغات سایت‌های داخل ایران وارد می‌کند، باعث محروم شدن کاربران و کسب‌وکارهای داخل ایران از خدمات بین‌المللی میشود. محرومیتی که پیش از این هم به‌دلیل فیلترینگ و تحریم‌ها وجود داشت و با قطع شدن دسترسی به دنیا بدتر میشود. تداوم این شرایط به‌مرور باعث حذف شدن محتوای فارسی از اینترنت خواهد شد.
آرش حاتمی، کارشناس فنی آروان‌کلاد، در گفت‌وگو با زومیت می‌گوید که بسیاری از وب‌سایت‌ها برای بخش‌های مختلف خود از خدمات خارجی استفاده می‌کنند. مثلا برای عملکرد درست وب‌سایت، به بارگذاری کدهای جاوا اسکریپتِ سمت مرورگر کاربران نیاز است و در همین مرحله اول دچار مشکل می‌شوند؛ با این که وب‌سایت‌ها داخل ایران میزبانی می‌شوند اما این نرم‌افزارهای ثالث هستند که بارگذاری نمی‌شوند. به این ترتیب با قطع شدن دسترسی بین‌المللی، یا وب‌سایت کلا باز نمی‌شود یا با کندی شدید و اختلال عملکرد مواجه میشود.
او بخش ظاهری وب‌سایت‌ها را به‌عنوان یک مثال ملموس‌تر برای لزوم دسترسی کاربران به اینترنت بین‌المللی می‌داند و می‌گوید:
بخشی از ظاهر وب‌سایت‌ها است که به منابع بین‌المللی وابسته هستند. در حالتی که فایل‌های CSS دانلود نشوند، ممکن است سایت باز شده، متن‌ها هم نمایش داده شود اما نامرتب باشد و هیچ عکسی نمایش داده نشود. انگار همه چیز داخل یک صفحه ساده Word به ما نمایش داده میشود.
– آرش حاتمی، کارشناس فنی آروان‌کلاد
تمام پروتکل‌ها قطع شده بود
کارشناس فنی آروان‌کلاد درباره قطع شدن پروتکل‌های مختلف در تجربه قطع اینترنت در جنگ ۱۲ روزه می‌گوید: «تمامی پروتکل‌ها علاوه بر HTTP قطع می‌شوند و نمی‌توان از وب‌سایت‌ها و سرویس‌هایی که کوچک‌ترین نیازمندی خارجی دارند، استفاده کرد. این نیازمندی و سرویس‌ها در بعضی از مواقع حتی نمونه بومی و داخلی هم ندارد که به‌راحتی بتوانیم آن‌ها را جایگزین کنیم.»
حاتمی ادامه می‌دهد: «تمام سرویس‌های بین‌المللی از دسترس خارج شدند و در ابتدا حتی مرورگرهایی مانند گوگل هم در دسترس نبود. این باعث شد در این مدت، موارد بحرانی مانند تمدید سرویس‌های ابری، شارژ حساب‌ها، تمدید دامنه و مواردی از این قبیل کاملا از دسترسی خارج شوند. از سویی، کاربران (مردم عادی یا کسب‌وکارها)، منابع خارجی خود را از دست دادند.»
به گفته او با قطع اینترنت، دامنه وب‌سایت‌ها و خدماتی که از سرویس‌دهندگان خارجی استفاده می‌کنند، از دسترس خارج شدند. علاوه بر این، قابلیت مشاهده و تغییر تنظیمات سرویس‌های مختلف هم از بین رفت.
از بین رفتن بازدید خارجی وب‌سایت‌ها و SEO
کارشناس فنی آروان‌کلاد در ادامه می‌گوید: «وقتی دسترسی بین‌المللی به داخل کشور بسته میشود، اگر حتی سرور وب‌سایت داخل ایران هم باشد، دیگر درخواست‌ها از پاپ‌سایت‌های CDN به ایران نمی‌رسد چون پاپ‌سایت‌ها خارج از ایران قرار دارند؛ پس بازدیدهای خارجی وب‌سایت‌ها از بین برود.»
او ادامه می‌دهد: «شاید ابتدا فکر کنیم این موضوع کم اهمیت است و سایت‌های مختلف اصلا کاربر خارجی ندارند اما اصلا اینطور نیست. اولین موضوعی که به‌سرعت تحت تاثیر قرار می‌گیرد نرخ crawl وب‌سایت‌ها توسط گوگل و دیگر موتورهای جست‌وجو است.»
به گفته حاتمی، موتورهای جست‌وجو برای به‌روزرسانی نیاز به دسترسی به وب‌سایت‌ها دارند و زمانی که نتوانند محتوای سایت‌های ایرانی را به‌دست آورده و index کنند، در میان‌مدت آن سایت سئوی خود را از می‌دهد.
هر چقدر موضوع طولانی‌تر شود، وب‌سایت‌ها هم آسیب‌های جبران‌ناپذیر بیشتری می‌بینند. شاید در روزهای اول مشهود نباشد اما به‌مرور زمان، آسیب‌های زیادی به کسب‌وکارها وارد خواهد شد.
– آرش حاتمی، کارشناس فنی آروان‌کلاد
کارشناس فنی آروان‌کلاد می‌گوید زمانی که محتوای فارسی توسط موتورهای جست‌وجو کرال نشود، سهم زبان فارسی از محتوای اینترنت کاهش پیدا می‌کند. او اضافه می‌کند: «یکی دیگر از مشکلات قطع دسترسی به دیتاسنترها و منابع بین‌المللی این است که موارد کلیدی حساس مانند صدور گواهینامه دامنه‌ها برای HTTPS نیز با اختلال مواجه میشود. این مورد حتی از کرال گوگل هم حساس‌تر است و باعث میشود عملکرد کلی سرویس و وب‌سایت‌ها مختل شود.»
کاهش سطح امنیت با قطعی اینترنت و غیرفعال شدن ابزارها
به گفته حاتمی، دیگر اختلال آسیب‌زایی که در این زمان به وجود آمده بود، از کار افتادن سرویس‌های CAPTCHA بود:
در حال حاضر وب‌سایت‌های زیادی برای بخش‌های مختلفی که به کاربران ایرانی خدمات می‌دهند از CAPTCHA استفاده می‌کنند. در صورتی‌که اینترنت قطع شود دیگر این سرویس‌ها کار نخواهد کرد. در نتیجه عملکرد مورد انتظار آن بخش از وب‌سایت‌ها کلا مختل خواهد شد. مدیران وب‌سایت مجبور می‌شوند سرویس‌های کپچای را غیرفعال کنند و همین امر باعث ایجاد آسیب‌پذیری‌های بیشتر میشود.
– آرش حاتمی، کارشناس فنی آروان‌کلاد
اختلال در DNS؛ حتی وب‌سایت‌های ایرانی هم باز نمی‌شود
حاتمی درباره اختلالات DNS می‌گوید: «اولین نیازمندی برای دسترسی به اینترنت و استفاده از سرویس‌ها و وب‌سایت‌های مختلف، DNS است. در روزهایی که اینترنت قطع شد این سرویس حیاتی نیز با اختلال و قطعی همراه بود، به‌صورتی که سرویس‌های DNS بین‌المللی مانند گوگل (8.8.8.8) یا کلادفلر (1.1.1.1) از دسترس خارج شده بودند. بسیاری از کاربران، سیستم عامل‌ها و دستگاه‌های مختلف از این سرویس‌های DNS استفاده می‌کنند که در صورت هرگونه اختلال روی این موارد، با قطع اینترنت بین‌الملل حتی وب‌سایت‌های ایرانی نیز دیگر باز نخواهند شد.»
بعد از چندین روز و اختلال جدی در سرویس‌های DNS مجموعه‌های داخلی مانند ایرنیک و شرکت ارتباط زیرساخت طی اطلاع‌رسانی‌هایی اعلام کردند که جهت رفع این مشکلات می‌توانند درخواست‌های مرتبط با دامنه‌های ir را به سرورهای این مجموعه‌ها هدایت کنند.
– آرش حاتمی، کارشناس فنی آروان‌کلاد
او ادامه می‌دهد: «این مورد شاید راهکار موقتی باشد تا حداقل دسترسی کاربران به وب‌سایت‌های داخلی برقرار شود ولی آیا تمام کاربران دانش فنی کافی جهت تغییر آدرس DNS دستگاه‌های خود را دارند؟ دسترسی کاربرانی که این توانایی را ندارند تا پایان اختلالات به‌صورت کامل قطع بود.»
قطعی کامل اینترنت جهانی در خرداد ۱۴۰۴
کامیاب زارع، معاون تکنولوژی شرکت یکتانت، درباره حالت‌های مختلف قطع اینترنت در سال‌های اخیر به زومیت این طور توضیح می‌دهد:
در این چند سال سناریوهای مختلفی را تجربه کردیم. گاهی فقط دسترسی کاربران قطع می‌شد و دیتاسنترها همچنان به اینترنت وصل بودند اما قطعی خرداد ۱۴۰۴ برای ما قطعی کامل بود. نه کاربران دسترسی داشتند، نه سرورها. همه پروتکل‌ها از کار افتاده بودند و عملاً ارتباط با اینترنت جهانی به‌طور کامل قطع شد.
– کامیاب زارع، معاون تکنولوژی یکتانت
به گفته او، یکتانت در سال‌های اخیر با توجه به اختلالات اینترنت و آسیب‌های ناشی از آن، بخش زیادی از زیرساخت‌های خود را به داخل کشور منتقل کرده تا پایداری خدمات در زمان بحران حفظ شود. در بحران اخیر هسته اصلی سیستم نمایش تبلیغات و پنل‌های مدیریتی بدون اختلال به کار خود ادامه دادند. با این حال، برخی از سرویس‌ها به‌طور مستقیم به اینترنت بین‌المللی وابسته بودند.
زارع اضافه می‌کند: «تبلیغات در اپلیکیشن‌های بین‌المللی که نیازمند همکاری با شرکای خارج از کشور هستند، به‌طور کامل از دسترس خارج و سرویس‌هایی مانند «بنرساز هوشمند»، که از APIهای هوش مصنوعی بین‌المللی استفاده می‌کنند هم کاملا مختل شدند. همچنین، به‌دلیل تحریم و فیلترینگ، بخشی از سرویس‌های ما ناگزیر در دیتاسنترهای خارجی میزبانی می‌شوند که در زمان قطعی اینترنت، هیچ‌گونه دسترسی به آن‌ها وجود نداشت.»
تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، استفاده از خدماتی مانند AWS و Cloudflare را از قبل با چالش مواجه کرده بود
به گفته او، یکتانت در بخش‌هایی از خدمات به زیرساخت‌هایی مانند AWS و Cloudflare وابسته استگ مثلا ورود و ثبت‌نام کاربران در پنل از طریق OAUTH گوگل انجام میشود که در زمان قطعی مختل شد. همچنین بسیاری از مشتریان این شرکت که از Cloudflare یا دیگر زیرساخت‌های ابری بین‌المللی استفاده می‌کنند، در آن بازه زمانی سایت‌هایشان در دسترس نبود.»
مسیر رشد کسب‌وکارها با قطع اینترنت کاملا متوقف میشود
کامیاب تاکید می‌کند که بخش قابل توجهی از ترافیک ورودی سایت‌های ایرانی از طریق جست‌وجوی گوگل، شبکه‌های اجتماعی و اخیراً ابزارهای هوش مصنوعی تأمین میشود. با قطع اینترنت بین‌الملل، این کانال‌های ورودی به‌طور کامل مسدود می‌شوند.
دیده شدن، جذب مخاطب جدید و حتی حفظ ارتباط با کاربران فعلی برای بسیاری از کسب‌وکارها با قطع اینترنت دشوار میشود. این اتفاق نه‌تنها مسیر رشد را کامل متوقف می‌کند و بلکه باعث افت محسوس عملکرد کلی کسب‌وکارها شود.
– کامیاب زارع، معاون تکنولوژی یکتانت
او با تایید این موضوع که قطع دسترسی دیتاسنترهای داخلی به اینترنت بین‌المللی، دسترسی کابران خارجی به وب‌سایت‌هایی که داخل ایران میزبانی می‌شوند را می‌گیرد، می‌گوید:
ترافیکی که از سمت تبلیغ‌دهنده‌ها و نمایش‌دهنده‌ها به یکتانت وارد می‌شد تا ۶۵ درصد کم شد
«این وضعیت به معنای قطع کامل ارتباط دیجیتال میان داخل و خارج کشور است و تبعات قابل توجهی برای شرکت‌هایی دارد که با مخاطبان یا شرکای بین‌المللی در ارتباط‌اند یا به‌دنبال ارائه خدمات صادرات‌محور می‌گردند.»
به گفته زارع، در جریان قطعی اینترنت در جنگ ۱۲ روزه، ترافیکی که از سمت تبلیغ‌دهنده‌ها و نمایش‌دهنده‌ها به یکتانت وارد می‌شد، تا حدود ۶۵ درصد کاهش پیدا کرد. با وجود این که در روزهای بعد ادعا شد اینترنت به حالت عادی بازگشته، این کاهش هنوز به‌طور کامل جبران نشده است.
ترافیک بین‌المللی تقریباً به صفر رسید
در صورت تفکیک ترافیک داخلی و بین‌المللی، می‌توان گفت ترافیک بین‌المللی تقریباً به صفر رسید؛ گزارش‌های NetBlocks هم آن را تأیید می‌کند. در مقابل، الگوی ترافیک داخلی تغییراتی محسوسی داشت. استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی به‌دلیل مسدود شدن پیام‌رسان‌های خارجی افزایش یافت و در لحظات حساس خبری، ترافیک وب‌سایت‌های خبری داخلی نیز جهش قابل توجهی پیدا کرد.
– کامیاب زارع، معاون تکنولوژی یکتانت
بخش زیادی از درآمد کسب‌وکارهای داخلی وابسته به تبلیغات است
به گفته زارع، در این شرایط بیشترین آسیب متوجه کسب‌وکارهایی بود که سرویس‌محور هستند و بخش زیادی از ترافیک آن‌ها از طریق سرچ گوگل یا زیرساخت‌های خارجی تأمین میشود:
«در نگاه اول ممکن است تصور شود پیام‌رسان‌ها و وب‌سایت‌های خبری داخلی از این وضعیت سود برده‌اند، اما باید توجه داشت که بخش زیادی از درآمد آن‌ها وابسته به تبلیغات است. در زمان‌های بحرانی مانند این، بودجه‌های تبلیغاتی تا ۹۰ درصد کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه، آن‌ها نیز با آسیب جدی مواجه می‌شوند.»
رفتار ناهمسان در قطع کردن اینترنت
سعید سوزنگر، کارشناس و کنشگر حق دسترسی آزاد به اینترنت، می‌گوید در زمان قطعی اینترنت هم مانند بقیه موارد فیلترینگ، رفتار یکسانی نداریم اما به‌طور مشخص ترافیک داخل به اینترنت بین‌المللی به‌طور کامل محدود میشود.
قطع شدن اینترنت تاثیر مستقیمی بر عملکرد سرویس‌دهندگان از جمله سرویس‌های ابری کوچک و بزرگی دارد
او می‌گوید: «تمام سرویس‌های اینترنت دچار قطعی می‌شوند؛ وب‌سایت‌های خارجی باز نمی‌شوند، پنل و منابع سرویس‌های ابری، DNS و API خارجی و هرچه نیاز به دسترسی اینترنت دارد دچار قطعی میشود؛ این صرفا یک اختلال نیست.»
سوزنگر درباره تاثیر قطع شدن اینترنت روی سرویس‌های بین‌المللی می‌گوید: «قطع شدن اینترنت تاثیر مستقیمی روی عملکرد سرویس‌دهندگان مختلف از جمله سرویس‌های ابری کوچک و بزرگی مانند Hetzner, Vultr, Digitalocean و… دارد.»
قطع اینترنت؛ نقض حقوق شهروندی است
اولین آسیب قطع کردن اینترنت بین‌المللی، نقض حقوق شهروندی است. مسئله بعدی، آسیب روانی به جامعه است که مردم را شدیدا می‌ترساند و آن‌ها باید برای دسترسی به ابزارهای دلخواهشان بارها تلاش کنند. در این میان، کودکانی که آنلاین بازی می‌کنند هم گروه بزرگی هستند که از حقوق خود محروم شده‌اند.
– سعید سوزنگر، کنشگر حق دسترسی آزاد به اینترنت
این کارشناس درباره عواقب اقتصادی قطع شدن اینترنت نیز می‌گوید: «افراد زیادی درآمدشان را از اینستاگرام به‌دست می‌آورند و بسیاری از کسب‌وکارها، با مشتری‌های خود از طریق تلگرام و واتس‌اپ در ارتباط هستند. شرکت‌های مختلف هم برای نگهداری، به‌روزرسانی و توسعه زیرساخت‌های خود به اینترنت نیاز دارند که وقتی نتوانند خدمات بدهند، دچار زیان خواهند شد.»
به گفته سوزنگر، حذف شدن بخش بزرگی از محتوای فارسی اینترنت، دسترسی نداشتن به سرویس‌هایی مانند گوگل‌ادز که برای کسب‌وکارها مشتری می‌آورند و ناتوانی این کسب‌وکارها در تامین امنیت و پایداری خود، از جمله مشکلاتی است که قطع اینترنت بین‌المللی دیتاسنترها به همراه می‌آورد.
به گفته او، میزان افت ترافیک در زمان قطعی در گزارش های رسمی مشخص نیست، اما ابزارهایی مثل رادار کلادفلر و نت‌بلاکس برای این کار وجود دارد. این ابزارها گزارش کاهش ۹۷ درصدی ترافیک بین‌المللی را ارائه دادند.