کنشگران اینترنت و فعالان اقتصاد دیجیتال در همایش وزارت ارتباطات با عنوان «اینترنت، آینده ایران» از شکست فیلترینگ و ضرر تداوم این سیاست بر کشور و بدنه نحیف اقتصاد دیجیتال گفتند و خواستار این شدند تا یک فرد و نهاد از بدنه حاکمیت مسوولیت اینترنت ایران و رفع محدودیت‌های آن را برعهده بگیرد.

با این حال و در شرایطی که جنجال‌های ارائه اینترنت به کسب‌وکارها در شرایط بحرانی از جمله جنگ همچنان ادامه‌ دارد، سرپرست معاونت اقتصادی مرکز ملی فضای مجازی از فعالیت آزمایشی ستاد تسهیل اقتصاد دیجیتال در روز گذشته خبر داد. به گفته او این ستاد پیگیر رفع مشکلاتی مانند اینترنت، GPS و برخی مسائل دیگر اقتصاد دیجیتال است که در آن «باز کردن IP برخی کسب‌وکارها» هم مطرح و تایید شده است.

اینترنت به‌مثابه تهدید؟
بیش از بیست روز از خبر وزیر ارتباطات مبنی بر بازگشت اینترنت به روزهای قبل از جنگ ۱۲ روزه می‌گذرد، اما محدودیت‌های شبکه در اختلال سرویس‌های موقعیت‌یابی و پروتکل‌های اینترنت همچنان باقی است. مردم و کسب‌وکارها نیز در این مدت با ضررهای قابل توجهی از قطع فیلترشکن‌ها و تداوم اختلال‌های اینترنت دست و پنجه نرم می‌کنند. در همین وضعیت، وزارت ارتباطات روز گذشته همایش «اینترنت، آینده ایران» را در قالب پنل‌های تخصصی و ابعاد اقتصادی، امنیتی و اجتماعی با حضور کنشگران اینترنت و فعالان اقتصاد دیجیتال برگزار کرد.

حامد بیدی، کنشگر اینترنت، در ابتدای این همایش از نگاه محدودکننده به اینترنت انتقاد کرد و توضیح داد: «تجربه سال‌‌های اخیر چه در زمان قطع اینترنت در دوران کنکور و چه تکرار آن در جنگ ۱۲ روزه نشان می‌دهد که حاکمیت به اینترنت نگاه محدودکننده‌ای دارد و همین موضوع موجب می‌شود تا امروز از اینترنت به «اینترنت بازی» یاد می‌شود و برخی خواستار قطع کامل آن هستند.

به نظر من این فقط یک اظهارنظر شخصی نیست، بلکه رویکردی است که در مصوبات شورای عالی فضای مجازی نیز دیده می‌شود؛ رویکردی که به دنبال راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مستقل از اینترنت است، با این هدف که بتواند در مواقعی که قطع اینترنت اتفاق می‌افتد، پایداری داشته باشد.»

او در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه فیلترینگ و قطع اینترنت بهترین راه‌حل برای هر بحرانی شده است، مطرح کرد: «مساله قطع اینترنت فقط محدود به شبکه‌های اجتماعی نیست و در حال حاضر بسیاری از سایت‌های بین‌المللی مانند وب‌سایت‌های خبری، پروتکل‌ها و پورت‌های مختلف هم فیلتر و با محدودیت در دسترسی همراه هستند.

بخشی از این اختلالات عمدی است، برای این که کاربران پلتفرم‌های فیلتر نشده کمتر شوند و در واقع روی این پلتفرم‌ها کاهش دسترسی به پهنای باند ایجاد می‌شود. حتی در مجلس به تازگی برای استفاده از استارلینک و فیلترشکن‌ها جرم‌انگاری جدیدی طراحی و تصویب کردند.»

این کنشگر اینترنت همچنین نسبت به اینترنت طبقاتی که این روزها در لباس جدید «اینترنت اضطراری برای کسب‌وکارها» شناخته می‌شود نیز انتقاد و اعلام کرد: «درخواست دسترسی به اینترنت برای عموم مردم است.

با این اوصاف چرا با وجود این که اشتباه بودن فیلترینگ برای همه محرز شده است، هنوز ادامه دارد؟ اگر فکر می‌کنید سیاست فیلترینگ درست است، دفاع کنید؛ اگر فکر می‌کنید اشتباه است، آن را‌بردارید. این سیاست یک بام و دو هوا و تناقضاتی که در اظهارات برخی افراد دیده می‌شود، صحیح نیست.» این کنشگر اینترنت همچنین معتقد است که در سال‌های اخیر در حوزه اینترنت کوتاهی شده و با اینکه شکست سیاست فیلترینگ و ضررهای آن بارها تایید و اثبات شده است، کسی مسوولیت اینترنت و رفع محدودیت‌های آن را گردن نمی‌گیرد.

به همین دلیل تا زمانی که فرد و نهادی این مسوولیت را نپذیرد، رفع محدودیت‌های اینترنت هم دور از انتظار است. به گفته بیدی، در نتیجه اعمال محدودیت بر اینترنت در کشور، میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در بخش خصوصی ایران فاصله چشمگیری با کشورهای اروپایی و آمریکایی و حتی منطقه دارد. او در این رابطه توضیح داد: «در دو سال گذشته این میزان به ترتیب در ایالات متحده آمریکا، چین، هند، آلمان، امارات، عربستان و ترکیه معادل ۲۵۰، ۸۰، ۳۵، ۱۵، ۳، ۲ و ۱.۵ میلیارد دلار بوده است. این در حالی میزان سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور ما۱۰۰ میلیون دلار است. بنابراین آمریکا ۲۵۰۰ و امارات ۳۰ برابر ما سرمایه‌گذاری خطر پذیر دارند.»

حکمرانی دیجیتال نه، حکمرانی بر دیجیتال
کسب‌وکارهای دیجیتال علاوه بر قطع اینترنت در دوران جنگ ۱۲ روزه و تداوم اختلا‌های آن در پساجنگ، با محدودیت‌ها و فشارهای بیمه، مالیات و بانک مرکزی دست و پنجه نرم کردند. همین موضوع کسب‌وکارها را با افت چشمگیر درآمدها مواجه کرده که برای آنها به بحران تبدیل شده است. رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، در همایش وزارت ارتباطات درباره مشکلات کسب‌وکارها و تاب‌آوری آنها اظهار کرد: «فعالان اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارهای مجازی در سال‌های اخیر با وجود فیلترینگ و فشار نهادهای سنتی از جمله بیمه، مالیات و بانک مرکزی سعی کردند تا در دوران جنگ ۱۲ روزه خدمت‌رسانی کنند.

وقتی درباره اهمیت و تاثیرگذاری اقتصاد دیجیتال بر کشور و اقتصاد صحبت می‌کنیم، باید این را هم بدانیم که رشد اقتصاد دیجیتال به یک برنامه مدون و مدرن نه سنتی، شفافیت و گفت‌وگو بین کسب‌وکارها و دولت نیاز دارد. البته باید این صحبت‌ها و دغدغه‌ها شنیده شود. در عمل، خروجی نهادها اغلب تصمیم‌های خلق‌الساعه است که کسب‌وکارها را به‌شدت تحت تاثیر قرار می دهد؛ نمونه اخیر آن هم اختلاف نظر بانک مرکزی با پلتفرم‌های آنلاین طلا است. ما خواستار حکمرانی دیجیتالی هستیم، نه حکمرانی بر دیجیتال. ما دنبال دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک بودیم، اما متاسفانه حکمرانی بر فضای دیجیتال حاکم شده است.

این در حالی است که در اقتصاد دیجیتال نیاز به اجرای قانون داریم، نه نگاه سلیقه‌ای. امروز جنگ بهانه‌ای شده است تا محدودیت‌ها ایجاد شوند. درخواست ما از دولت حمایت نیست، بلکه می‌خواهیم مانع‌تراشی و سنگ‌اندازی صورت نگیرد.» او همچنین مطرح کرد با وجود چندین سال تجربه و فعالیت در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال هنوز نمی‌دانیم مسوولیت اعمال و رفع محدودیت‌ اینترنت به عهده چه نهاد و فردی است؟

الفت‌نسب علاوه بر طرح این سوال، از برداشته‌ نشدن محدودیت واتس‌اپ انتقاد کرد و گفت: «در موضوع طرح صیانت، ما همه جا هم رفتیم و همه واکنش‌ها این بود که ما مخالفیم، اما در عمل اتفاقات دیگری می‌افتد. پس از جنگ ۱۲ روزه هم وزارت ارتباطات و هم رئیس‌جمهور دستور رفع محدودیت‌های اینترنت را دادند، اما دیدیم که محدودیت‌های واتس‌اپ به دستور دبیر مرکز فضای مجازی همچنان پابرجاست که این موضوع اختیار محدود دولت در رفع محدودیت‌های اینترنت را تایید کرد. به همین دلیل آن گروه یا نهادی که این مخالفت را دارد، باید مشخص شود. بستر اقتصاد دیجیتال، اینترنت است.

ما همیشه برادری خود را ثابت کرده‌ایم، ولی در بحران‌ها کوتاه‌ترین دیوار، اینترنت و کسب‌وکارهای دیجیتال بوده است. بسیاری از کسب‌وکارها هنوز به ۵۰ درصد فروش قبل جنگ نرسیده‌اند. ما جنگ با اسرائیل را تمام کردیم، اما محدودیت اینترنت همچنان ادامه دارد.»

به اعتقاد این کارشناس کسانی که فعالان اقتصاد دیجیتال را با تصمیمات و بخشنامه‌های خلق‌الساعه محدود می‌کنند، به کشور و اقتصاد خدمت نمی کنند. کتایون سپهری، موسس یک شتاب‌دهنده و فعال اقتصاد دیجیتال، نیز در این نشست با اشاره به مهاجرت‌های گسترده، گفت: «اینکه از گفت‌وگو برای حل مساله صحبت می‌شود خوب است، اما اگر تا به نتیجه رسیدن آن‌ کسی مانده باشد.»

او با انتقاد از نگاه امنیتی به اینترنت تاکید کرد که در حین رعایت ملاحظات امنیتی می‌توان از آسیب به کسب‌وکارها و مردم هم جلوگیری کرد. این فعال اقتصاد دیجیتال همچنین گفت: «چه در زمان قطع اینترنت در سال‌های قبل و چه در ماه‌های اخیر باید به فکر راه‌حل و راهکار جایگزین برای کاهش شکاف دیجیتال باشیم.

در زمان قطع اینترنت در سال ۱۴۰۱ بین ۹ تا ۱۱ میلیون نفر در اینستاگرام فروش و فعالیت تجاری داشتند که با آسیب جدی مواجه شدند. در دوران جنگ ۱۲ روزه هم این موضوع باز تکرار شد. جدای از این، با توجه به اینکه محدودیت و محرومیت‌های اینترنتی در روستاها بیشتر است، باید به این حوزه هم توجه شود.»

سپهری همچنین معتقد است که برای تاب‌آوری کسب‌وکارها در دوران پساجنگ باید یک کمیته در این خصوص با حضور، همفکری و مشارکت بخش خصوصی تشکیل شود. او همچنین در زمان اعلام خبر بازکردن آی‌پی‌های کسب‌وکارها برای دسترسی به اینترنت از سمت امیر سیاح، ضمن مخالفت به کنایه درخواست کرد که این اتفاق برای دانشجویان، کارآفرینان و روستایی‌ها هم انجام شود. به عبارت دیگر، کنشگران اینترنت در این همایش مخالفت خود را با اینترنت طبقاتی اعلام کردند و دسترسی به اینترنت را حق همه دانستند، نه فقط کسب‌وکارهای مجازی.

تایید اجرای اینترنت طبقاتی
مسوولان وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی نیز با کنشگران اینترنت و فعالان اقتصاد دیجیتال در محقق نشدن اهداف فیلترینگ و اشتباه بودن این سیاست موافق هستند. حتی معاون وزیر ارتباطات تلفن‌‌های همراه را به دلیل فعالیت فیلترشکن‌ها زامبی‌هایی می‌داند که به زیرساخت کشور حمله و آن را تضعیف می‌کنند.

با این حال و در حالی که جنجال‌های ارائه اینترنت به کسب‌وکارها در شرایط بحرانی از جمله جنگ همچنان ادامه‌ دارد، سرپرست معاونت اقتصادی مرکز ملی فضای مجازی از فعالیت آزمایشی ستاد تسهیل اقتصاد دیجیتال در روز گذشته خبر داد. به گفته او این ستاد پیگیر رفع مشکلاتی مانند اینترنت، GPS و برخی مسائل دیگر اقتصاد دیجیتال است که در آن «بازکردن IP برخی کسب‌وکارها» مطرح و تایید شده است.

بر اساس گفته‌های امیر سیاح، ۱۹۰ مورد شکایت در کارگروه تسهیل اقتصاد دیجیتال مرکز فضای مجازی مرتبط با حوزه اینترنت بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد که با وجود مخالفت و تکذیب وزارت ارتباطات درباره ارائه اینترنت طبقاتی به کسب‌وکارها این موضوع با خبر سیاح تایید شده است. حتی سخنگوی دولت روز گذشته مطرح کرد که به خبرنگاران باید اینترنت آزادتری داده شود.

احسان چیت‌ساز، معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات نیز، در نشست اینترنت و آینده ایران، اظهار کرد: «بدون سرمایه‌گذاری در عرصه اقتصاد دیجیتال، پلتفرم‌ها رشد نمی‌کنند و امروز اقتصادهای پیشرو رشد خود را مدیون این سیاست‌ها و اینترنت هستند. سیاست وزارت ارتباطات هم اینترنت باز و بدون محدودیت برای مردم است و آن را با هدف توسعه کشور دنبال می‌کنیم. چیزی که واضح است و وزارت ارتباطات آن را دنبال می‌کند، این است که فیلترینگ سیاست شکست‌خورده‌ای است و اهداف آن محقق نشده است.»

چیت‌ساز همچنین تاکید کرد: «با وجود این ابزار (فیلترشکن) تلفن همراه به یک‌ زامبی تبدیل شده و در یک ماه اخیر حملات DDOS بسیاری از داخل همین ابزارها به زیرساخت‌های حیاتی کشور انجام شده است.» امیر سیاح، سرپرست معاونت اقتصادی و تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی، هم در همایش اینترنت و آینده ایران اظهار کرد: «لازم است که نگاه به این حوزه از دردسر و تهدید به ابزار حل مشکل تغییر یابد. امسال مجموع رویدادهایی را در نظر گرفته‌ایم تا بازی برد برای دولت و فعالان این حوزه باشد، چرا که آنها رقیب نیستند.

در رابطه با فیلترینگ می‌توان گفت دو جور دیدگاه در نظر گرفته می‌شود که به عقیده شخصی تقابل یا گفت‌وگو برای مفاهمه است. به نظر من راه دوم بیشتر جواب می‌دهد؛ نیاز است تا زمانی که امیدی در زمینه اقتصاد دیجیتال است مطالبات به حق مانند اینترنت خوب و سایر موارد مورد توجه قرار گیرد.» او انتقاد فعالان و کسب‌وکارها نسبت به قطع، اختلال اینترنت و فیلترینگ را کاملا به‌جا عنوان اما تاکید کرد که این حرف‌ها راه‌حل نیست و برای خالی کردن عصبانیت ‌زده می‌شود.

سیاح همچنین اعلام کرد که در حالی برخی اینترنت طبقاتی یا سفید را محکوم می‌کنند که خود برخی از این کسب‌وکارها خواهان چنین اینترنتی هستند، چراکه مشکلات شدیدی دارند. سیاح گفت: «مطالبه‌ای که می‌کنید باید دقیق و روشن باشد، البته یک مشکلی هم داریم و آن این است که از آن طرف هم کسی صحبت نمی‌کند.

ساختاری هم در قانون در سال‌های گذشته درست شده است تا دولت و بخش خصوصی، در اتاق ایران، اتحادیه‌ها و نهادها با هم گفت‌وگو کنند، اما این ساختار به این سمت نرفته است که دولت و بخش خصوصی کنار هم قرار بگیرند و مطالبه و دغدغه‌شان را بگویند.» او ادامه داد: «مدام با عصبانیت گفته می‌شود که مرکز ملی (فضای مجازی) کاری نمی‌کند، اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی‌ بگوید که ما چه کاری کردیم. ما تلاش کردیم مشکل رمز ارز‌ها، پرداخت‌یارها، سلامت دیجیتال و … را حل کنیم و همچنان نیز پیگیری‌های‌ ما ادامه دارد.»

سیاح در این رویداد تاکید کرد که برخی کسب‌وکارها به دنبال اینترنت طبقاتی یا سفید هستند و با برگزاری جلسه‌ در چند روز گذشته لیست شرکت‌های درخواست‌کننده تهیه و IP از آنها گرفته شده تا اقدامات لازم برای بازگشایی اینترنت آنها انجام شود.

در مجموع و در شرایطی که اختلال و محدودیت‌های اینترنت همچنان پابرجاست و مسوول آن هم برای پاسخگویی مشخص نیست، کارشناس‌ها و فعالان معتقدند که وزارت ارتباطات سعی کرده است تا با برگزاری این همایش موافقت و همراهی خود با رفع محدودیت‌های اینترنت را نشان دهد، اما این وزارتخانه هم می‌داند که صرف گفت‌وگو و طرح مساله کافی نیست و ظاهرا اختیار عمل چندانی در مساله رفع فیلترینگ ندارد.