وضعیت اینترنت با وجود گذشت بیش از یک ماه از جنگ ۱۲ روزه طبق پنجمین گزارش کیفیت اینترنت هنوز به حالت قبل از برنگشته‌ و نرخ پذیرش پروتکل‌های مهم اینترنتی مانند HTTP/3 و IPv6 هنوز عادی نشده‌است. پروتکل HTTP/3 همچنان در اغلب اپراتورها مسدود باقی مانده و اختلالات فنی ادامه دارد.

پویا پیرحسینلو، رئیس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیکی در این مراسم با تاکید بر اینکه هنوز پروتکل HTTP/3 باز نشده است گفت: پیگیری‌های ما نشان می‌دهد مرکز ملی فضای مجازی دستور مسدود شدن این پروتکل را داده است البته ما هیچ نامه‌ای در این خصوص ندیده‌ایم و این گفته را به صورت غیر رسمی با ما در میان گذاشته‌اند.

او در میان گفته‌هایش اشاره کرد که مرکز ملی فضای مجازی در این خصوص توضیحی به انجمن تجارت الکترونیکی نداده است.

او در پاسخ به این سوال پیوست که مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرده که دخالتی در مسدود سازی این پروتکل نداشته گفت: بسیار عالی پس نامه‌ای را به مرکز ملی فضای مجازی ارسال خواهیم کرد و به صورت رسمی از آنها می‌خواهیم اعلام کنند که این پروتکل بسته است یا خیر و اگر مشخص شد به دستور مرکز این پروتکل بسته نیست از وزارت ارتباطات درخواست می‌کنیم که این پروتکل را باز کند.

طبق پنجمین گزارش کیفیت اینترنت ایران، در ۲۴ خرداد و روز دوم جنگ تحمیلی، محدودیت‌های فنی روی اینترنت آغاز شد. در این روز همچنین ترافیک HTTP افزایش یافته است. بعد از آن و طی سه روز ۲۸ تا ۳۰ خرداد ماه نیز اینترنت کاملا قطع شد. هرچند که بر اساس این گزارش در روزهای ۲۹ تا ۳۰ خرداد ماه کمتر از ۳ درصد ایرانیان به اینترنت دسترسی داشتند.

همچنین در ۳۱ خرداد به مرور اینترنت اپراتورهای ثابت و مناطق کم ریسک‌تر باز شدند. با این وجود در ظهر همان روز کارشناسان و داده‌های کلاد فلر از اختلال و در دسترس نبودن برخی پروتکل‌ها خبر دادند.

وضعیت اینترنت ایران طی جنگ تحمیلی ۱۲ روزه

این گزارش نشان می‌دهد که ۱۴ روز پس از آتش‌بس IPv6 بازگشایی شد اما تا امروز نیز که بیش از یک ماه از آتش‌بس می‌گذرد، همچنان نرخ Adoption پروتکل‌های 3/HTTP و IPv6 به قبل از جنگ برنگشته و 3/HTTP همچنان در بیشتر اپراتورها مسدود است.

پیرحسینلو تاکید کرد در شرایط فعلی IPv6 باز است اما مشکل اینجاست که چرا پروتکل‌های جدید را به محض اینکه مشکلی پیش می‌آید می‌بندند و حتی بعد از بازگشایی و رفع مشکل نیز این پروتکل‌ها به سادگی به حالت سابق خود باز نمی‌گردند. او یکی از مشکلاتی که این رویکرد ایجاد می‌کند را عدم سرمایه‌‌گذاری و فعالیت روی پروتکل‌های جدید از سوی فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال عنوان کرد.

طبق این گزارش همچنین استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک روندی رو به افزایش است.

میزان استفاده از استارلینک در سال ۲۰۲۴-۲۰۲۵

او در پاسخ به این سوال پیوست که آیا بعد ازجرم‌انگاری نیز همچنان استفاده از استارلینک روند افزایشی داشته است گفت: ما داده‌های این گزارش را تا چند روز گذشته نیز به روز می‌کردیم و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که جرم‌انگاری استفاده از استارلینک تاثیری در استفاده از آن ندارد. از سویی توجه کنیم که تا کنون کدام ممنوعیت‌ها موجب شده تا مردم سراغ استفاده از آن اپ‌ها نروند هم‌اکنون بیش از ۸۶ درصد از مردم طبق نظر سنجی ایسپا از فیلترشکن استفاده می کنند مگر خرید و فروش فیلتر شکن جرم نیست؟

پیرحسینلو گفت: نمی توانیم قانونی بگذاریم که اکثریت مردم با آن مخالف هستند.

حمید رضا احمدی، نایب رئیس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک نیز در توضیح این مطلب گفت: در گزارش قبلی به تعداداستفاده کنندگان از استارلینک اشاره کردیم اما در این گزارش به این تعداد اشاره نکردیم چون نمی‌توانیم به صورت دقیق به تعداد برسیم اما از روی میزان استفاده از پهنای باند مشخص می‌شود که استفاده از استارلینک افزایش یافته است.

او گفت: باید توجه داشت که استارلینک اینترنت گرانی است از همین رو تمامی مردم به سمت آن گرایش ندارند اما روند به گونه‌ای است که استفاده از آن افزایشی است.

سعید رسول‌اف رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان نرم‌افزار تلفن همراه ایران در نشست پنجمین گزارش کیفیت اینترنت ایرا می‌گوید:«طی ۱۲ روزی که کشور با شرایط ویژه‌ای مواجه بود، پلتفرم‌ها تلاش کردند تا با حفظ امنیت و تداوم سرویس‌دهی، پاسخگوی نیاز کاربران باشند. اما در همین زمان، برخی نهادهای حاکمیتی با نگاهی نادرست و تصمیم‌گیری‌هایی ناهماهنگ، نتوانستند درک دقیقی از وضعیت داشته باشند. در حالی‌ که هدف، ایجاد ثبات بود، اقدامات آنها بر پیچیدگی شرایط افزود.»

او به موضوع GPS ها اشاره کرد و گفت: موضوع اختلال در GPS ها دیگر بین مردم تبدیل به شوخی شده است، جالب اینجاست که هیچ کس نیز دراین مورد پاسخ‌گو نیست.

کیفیت اینترنت ایران: سومین کشور جهان از آخر
در این گزارش نیز مانند ۴ گزارش دیگر ایران از میان ۱۰۰ کشور رتبه ۹۷ از نظر کیفیت اینترنت را به خود اختصاص داده است.

به این ترتیب برای پنجمین‌بار ایران در قعر رده‌بندی‌های کیفیت اینترنت قرار گرفته است. بر اساس این گزارش تنها با تغییر سیاست داخلی و رفع فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های کاربردی و مهارتی، همچنین بهبود وضعیت شبکه (حذف اختلال‌های تحمیلی به بهانه جلوگیری از عملکرد فیلترشکن‌ها) و با همین بضاعت ملی، می‌توان تجربه‌ بهتری را برای کسب‌وکارهای دیجیتال، شهروندان کشور و بازگشت اعتماد عمومی ایجاد کرد.

وضعیت کیفیت اینترنت ایران در شاخصهای محدودیت پایگاه داده ooni) و اختلال پایگاه داده google CrUX) و سرعت پایگاه داده Cloudflare)

نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران، در نشست گزارش پنجمین گزارش کیفیت اینترنت ایران می‌گوید:«محدودیت‌های موجود موجب شده اقتصاد دیجیتال کوچک‌تر از قبل شود. در این شرایط برای رشد این حوزه به سه زیرساخت اساسی اینترنت با کیفیت، رگولاتوری کارآمد و تامین مالی پایدار نیاز است.»

به گفته او عملکرد کشور در این سه حوزه مستقیما بر رشد یا کوچک‌شدن اقتصاد دیجیتال تأثیر می‌گذارد.

او ادامه می‌دهد:«هرچند در برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری شده که سهم اقتصاد دیجیتال به ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی برسد، اما اقدامات فعلی کاملاً در تضاد با این هدف است.»

ایران پیشتاز در فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی
بررسی‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک نشان می‌دهد که مصرف پهنای باند بین‌‌الملل شرکت ارتباطات زیرساخت، پس از رفع فیلتر از گوگل‌پلی و واتس‌اپ، افزایش ۱۰ درصدی داشته است. در خصوص وضعیت محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز ایران در رتبه دوم قرار دارد.

وضعیت فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در جهان

۸۰ درصد سایت‌های دولتی ایران برای کاربران بین‌الملل غیرقابل دسترس‌ هستند
بر اساس این گزارش، بسیاری از وب‌ســایت‌های دولتی مانند مجلس، وزارتخانه‌هــا، ســازمان‌های بــزرگ کشــور و… و همچنین بانک‌هــای ایرانـی بـرای کاربران بین‌المللـی در دسترس نیسـتند. نکته‌ مهم در این زمینه، این است که از زمان انتشار گزارش چهارم تاکنون با اینکه تعدادی از دامنه‌ها از محدودیت ایران‌اکسز خارج شدند اما تعدادی از آنها نیز به این محدودیت اضافه شدند. طبق این گزارش، امروزه حدود ۸۰درصد از سایت‌های دولتی ایران‌اکسز هستند.

یکی از اتفاق‌های این دوره هک سامانه‌های بزرگ مالی کشور از طریق سرورهایی از داخل ایران بوده که بیش از پیش عبث بودن Iran Access کردن وب‌سایت‌های مهم را نشان داد. همانند سازوکار فیلترینگ در این روش نیز هزینه‌های سنگینی به کشور و اقتصاد دیجیتال وارد شده و هیچ انتفاعی از آن برده نمی‌شود.

علی مسعودی، عضو هیات‌ مدیره فدراسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران در نشست پنجمین گزارش کیفیت اینترنت ایران می‌گوید:«اینترنت پرسرعت و پایدار، زیرساختی کلیدی برای اقتصاد کشور و به‌ویژه صادرات است. با این حال، زیرساخت‌های موجود ضعیف‌اند و به‌روزرسانی نشده‌اند. در بحران ۱۲ روزه اخیر دیدیم که با افزایش ترافیک، حتی BTSها از کار می‌افتند. امروز اینترنت جای تلفن را گرفته و بستر اصلی ارتباط و خدمات است؛ بی‌توجهی به آن یعنی توقف رشد اقتصادی.»

تجربه کاربری اینترنت ایران مانند کشورهای جنگ‌زده و توسعه‌نیافته است
بر اساس این گزارش ایران در شاخص RTT در قیاس با کشورهای جهان تنها از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان و کنگو و اتیوپی، وضعیت بهتری دارد. RTT شاخص مهم برای اندازه‌گیری سرعت و کارایی یک شبکه است. RTT مخفف «Round Trip TIME» است و به مدت زمانی اشاره دارد که یک بسته داده برای رفتن از یک مبدا به مقصد و بازگشت به مبدا نیاز دارد. به عبارت دیگر، RTT زمان لازم برای ارسال یک درخواست و دریافت پاسخ آن را نشان می‌دهد.

طبق این گزارش ایران با متوسط ۲۹۵میلی‌ثانیه در شاخص RTT در کنار کشورهای در وضعیت جنگ و کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته‌ دنیا قرار گرفته است.

وضعیت اینترنت ایران در ۶ ماه گذشته نشان می‌دهد که از دی‌ ۱۴۰۳ تاکنون درصد وب‌سایت‌های ایرانی که در وضعیت خوب، متوسط و بد از نظر شاخص RTT هستند تغییر محسوسی نداشته‌اند. همانطور که مشخص است در این شش ماه، حدود ۲۳درصد سایت‌های پرکاربرد ایرانی در وضعیت کیفیت بد، ۷۰ درصد در وضعیت متوسط و حدود ۴ درصد آنها نیز در وضعیت خوب قرار داشتند.

طبق این گزارش مقایسه این شاخص با کشور ترکیه نشان می‌دهد، تنها ۵درصد سایت‌های پرکاربرد ترکیه در وضعیت کیفیت بسیار بد، حدود ۷۰درصد در وضعیت متوسط و حدود ۲۲درصدشان در وضعیت خوب قرار دارند.

مقایسه شاخص RTT ایران و ترکیه

۸۶ درصد کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند
بر اساس نتایج تازه‌ترین نظرسنجی مشترک کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی ایسپا که در خرداد ۱۴۰۴، درست پیش از حمله اسرائیل به ایران انجام شده، اینستاگرام همچنان پرکاربردترین شبکه اجتماعی در میان کاربران ایرانی است.

طبق این نظرسنجی،۶۳ درصد از کاربران اینترنت اینستاگرام را به‌عنوان انتخاب اول خود برگزیده‌اند و ۶۰ درصد از کسانی که از شبکه‌های اجتماعی درآمد دارند، این پلتفرم را مهم‌ترین بستر کسب‌وکار خود می‌دانند.

با وجود فیلترینگ گسترده، ۸۶ درصد کاربران اینترنت برای دسترسی آزاد به محتوا از فیلترشکن استفاده می‌کنند و این رقم در میان جوانان زیر ۳۰ سال به ۹۳.۸ درصد می‌رسد.

نیما قاضی رئیس انجمن تجارت الکترونیک گفت: با وجود اینکه رفع فیلتر تمامی شبکه‌های اجتماعی باید صورت گیرد اما به صورت خاص رفع فیلتر اینستاگرام می‌تواند استفاده از فیلتر شکن را به صورت قابل توجهی کاهش دهد چرا که بررسی‌ها نشان داده است از زمان ۱۴۰۱ و با فیلتر شدن اینستاگرام میزان استفاده از فیلترشکن افزایش یافته است و ۶۰ درصد از کاربران فقط بعد از فیلتر اینستاگرام از فیلترشکن استفاده کرده‌اند.

طبق این گزارش همچنین پیش از موج فیلترینگ در سال ۱۴۰۱، بیش از ۶۲ درصد کاربران هرگز از ابزارهای دور زدن فیلتر استفاده نمی‌کردند. این آمارها نشان می‌دهد که تلاش‌ها برای محدودسازی فضای مجازی نه‌تنها وابستگی کاربران به شبکه‌های اجتماعی را کاهش نداده، بلکه استفاده از فیلترشکن به عادتی فراگیر تبدیل شده است.

استمرار استفاده به‌رغم فیلترینگ

وضعیت کاربران تلگرام

با وجود گذشت ۷ سال از فیلترینگ تلگرام اما بر اساس آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی ایسپا ۵۹.۵ درصد مردم ایران و ۸۹.۵ درصد دانشجویان همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند.

در این گزارش آورده شده:«تجربه‌ فیلترینگ دو مرحله‌ای تلگرام در دی ۱۳۹۶ و اردیبهشت ۱۳۹۷ نشان داد که محدودسازی این پیام‌رسان نتوانست مانعی جدی برای کاربران ایرانی ایجاد کند. داده‌های آماری حاکی از آن است که تلگرام همچنان بیش از ۴۰ میلیون کاربر فعال در ایران دارد. طبق نظرسنجی مرکز ایسپا، ۶۲.۲ درصد از کاربران فعلی فیلترشکن‌ها اعلام کرده‌اند که پیش از سال ۱۴۰۱ تنها برای استفاده از تلگرام، یوتیوب و سایت‌های مشابه از این ابزارها استفاده می‌کردند. این آمارها تأکید دارند که تلگرام نقش کلیدی در ورود گسترده کاربران به فضای فیلترشکن‌ها ایفا کرده است.»

این گزارش نشان می‌دهد که فیلترینگ تلگرام نه تنها مانعی برای کاربران ایجاد نکرد، بلکه باعث شکل‌گیری هزینه‌های اقتصادی جدیدی شد. بر اساس داده‌ها موجود ۶۳.۴ درصد کاربران از فیلترشکن‌ها و پروکسی‌های رایگان استفاده می‌کنند. ۱۵.۲ درصد کاربران نیز از نسخه‌های پولی آن بهره می‌برند. همچنین ۴.۵ درصد افراد از اکانت‌ فیلترشکن دوستان و آشنایان خود استفاده می‌کنند.

بر اساس این گزارش در میان کسانی که برای دسترسی به سرویس‌های فیلتر شده هزینه پرداخت می‌کنند، ۵۶.۷ درصد گفته‌اند که ماهانه حدود ۲۰۰ هزار تومان برای این خدمات پرداخت می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که میلیون‌ها کاربر حاضرند مبلغ قابل توجهی را صرف دسترسی به تلگرام کنند.

سیاست‌ جایگزینی شکست خورد؟
با وجود رشد پیام‌رسان‌های داخلی در سال‌های اخیر، آمارها نشان می‌دهد این ابزارها نتوانسته‌اند جایگزین کامل نمونه‌های خارجی شوند. بر اساس اعلام وزارت ارتباطات، روبیکا با ۴۰ میلیون، ایتا با ۲۲ میلیون و بله با ۱۶.۵ میلیون کاربر فعال در صدر پیام‌رسان‌های داخلی قرار دارند. اما طبق نظرسنجی‌های ایسپا، بیش از ۶۰ درصد کاربران همچنان به صورت همزمان از پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی استفاده می‌کنند.

بر اساس این گزارش، کارشناسان دلیل اصلی این ناکامی را ضعف در کیفیت و امکانات پیام‌رسان‌های داخلی می‌دانند. نبود قابلیت‌هایی چون کانال‌های پرظرفیت، ربات‌های هوشمند، اشتراک‌گذاری فایل‌های حجیم و طراحی کاربرپسند، باعث شده کاربران وفاداری چندانی به این پلتفرم‌ها نداشته باشند.

علاوه بر این، فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب باعث بروز پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای شده است. بر این اساس فیلترینگ موجب افزایش هزینه‌های خانوار، استفاده از ابزارهای غیراستاندارد برای دور زدن فیلترینگ، کاهش امنیت سایبری و تعمیق شکاف دیجیتال در جامعه شده است. به این ترتیب نه‌تنها سیاست جایگزین‌سازی به هدف خود نرسیده، بلکه هزینه‌های آن روز‌به‌روز بیشتر شده است.

اینترنت طبقاتی: تکرار سیاست‌های دستوری دولت
در بخشی از این گزارش آمده است «اینترنت طبقاتی که سیاست‌گذارهای کشور از آن به نام تخصصی‌کردن، سطح دسترسی متمایز و رفع فیلتر برای گروه‌های هدف یاد می‌کنند، چیزی شبیه اصرار بر یک چرخه اشتباه مداوم است.» این گزارش در خصوص تکرار سیاست‌هایی تجویزی و دستوری در کشور با الگویی مشابه به توضیح مراحل آن می‌پردازد.

مرحله اول اعمال سیاست محدودکننده است و دولت به بهانه‌ حفاظت از شهروندان، محدودیت گسترده‌ای (مثل فیلتر شبکه‌های اجتماعی) اعمال می‌کند.

مرحله دوم، مقاومت عمومی و عواقب جانبی است و در آن به دلیل عقلانی نبودن و مقبولیت نداشتن تصمیم، مردم به‌طور گسترده این محدودیت را دور می‌زنند (استفاده از فیلترشکن) که خود موجب مشکلات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جدیدی می‌شود.

مرحله سوم، راه‌حل نمایشی به‌جای اصلاح کلی است و در آن به‌جای بازنگری در سیاست اصلی، دولت تصمیم می‌گیرد محدودیت را فقط برای گروه‌های خاصی (روزنامه‌نگاران، دانشجویان، کسب‌وکارها) که فکر می‌کند صدای بلند‌تری دارند، برطرف کند.

سیاست‌های فیلترینگ و ضعف لایه Access
وضعیت فناوری از رده خارج شده ADSL مهم‌ترین مشکل کشور در اتصال کاربران در لایه Access است. در ایران نزدیک به ۹ میلیون اتصال ADSL است که ۷۰ درصد آنها زیر 10mbps و بیش از ۳۰ درصد آنها با سرعتی کمتر از 6mbps به اپراتور محلی متصل شده‌اند.

همچنین محدودیت این فناوری از رده خارج شده باعث شده سرعت آپلود کاربران همواره کمتر از 900kbps باشد. در نتیجه طبق این گزارش یکی از اولویت‌های مهم دولت باید توسعه شبکه Access و گسترش اتصال شبکه فیبر نوری باشد.

در سازمان تنظیم و مقررات رادیویی اما وضعیت شبکه فیبر کشور تا حدود ۴۰ درصد پیشرفت پروژه دسترسی به فیبر در کشور را نشان می‌دهد. این درحالی است که واقعیت و گزارش‌های شهروندان به رسانه‌ها چیز دیگری را نشان می‌دهد. گزارش‌های متعددی در رسانه‌های مختلف کشور منتشر شده است که شهروندان گزارش داده‌اند، توسعه فیبر در حد تعبیه سخت افزارها در محله ها بوده و فیبرکشی به معنی واقعی کلمه انجام نشده است.

بیانیه ۱۰۰ استارت‌آپ کشور در خصوص محدودیت‌های اینترنت
در این گزارش بیانیه مشترک بیش از ۱۰۰ شرکت فناور فعال در حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در خصوص محدودیت‌های اینترنت آورده شده است. آنها در این بیانه «رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های آموزشی و مهارتی پربازدید»، «افزایش سرعت و پهنای باند بین‌الملل» و «رفع محدودیت پروتکل‌های نوظهور از جمله HTTP/6و IPV6» را به‌عنوان مطالبه‌ی اصلی برای رسیدن به اینترنت آزاد و پرسرعت برای همه‌ی مردم ایران بیان کرده‌اند. (این بیانیه به دعوت کمیسیون اینترنت و زیرساخت کشور انجام شد و در متن گزارش پنجم کیفیت اینترنت، بیانیه و نام استارت‌آپ‌های امضاکننده آمده است).

بیانیه‌ی ۱۰۰ استارت‌آپ کشور در خصوص پایان‌دهی به محدودیت‌های اینترنت

بر اساس این گزارش ایجاد محدودیت‌های گسترده نه تنها تاکنون هیچ سودی برای کشور ایجاد نکرده که برعکس، باعث ترویج استفاده از فیلترشکن‌های خطرناک شده است. سوق دادن کاربران به این تصمیم علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های اضافه به سبد خانوار، باعث آلودگی شبکه و از آن مهم‌تر رخ‌داد‌های ضدامنیتی شده‌ است.

پیش از این و در گزارش چهارم کیفیت اینترنت در ایران، از سواستفاده‌ رژیم جنایتکار اسرائیل از تقاضای بالای فیلترشکن‌ها در کشور گفته شده بود. در تیر ۱۴۰۴ نیز گروه علم و پیشرفت خبرگزاری‌های کشور، با تحقیقات گسترده خود گزارشی درباره‌ی خطرهای امنیتی و شبکه‌ای فیلترشکن‌ها منتشر کرده است.

در بخشی از مقدمه‌ این گزارش درباره‌ی سیاست قطعی اینترنت به‌عنوان ابزاری برای محافظت از مردم آمده است: «ما به‌عنوان متخصصان حوزه‌ی شبکه و اینترنت، علاقه‌مند به درک بهتر تصمیم‌گیری‌های مربوط به امنیت سایبری کشور هستیم. با توجه به اهمیت دسترسی آزاد به اینترنت برای شهروندان، چندین پرسش فنی در ذهن ما شکل گرفته است: در وضعیت تهدیدهای امنیتی، چه معیارهای فنی‌‌ای برای ارزیابی ضرورت محدودسازی دسترسی اینترنت در نظر گرفته می‌شود؟ آیا روش‌های جایگزین دیگری برای حفاظت از زیرساخت‌های سایبری کشور وجود دارد که بتواند ضمن حفظ امنیت، دسترسی شهروندان به اینترنت را نیز تضمین کند؟ همچنین کنجکاو هستیم بدانیم که چگونه می‌توان بین نیازهای امنیتی و حقوق دیجیتال شهروندان تعادل برقرار کرد؟ چه فرآیندهای تصمیم‌گیری و ارزیابی ریسک در این موارد دنبال می‌شود؟ ما امیدواریم که شفافیت بیشتر در این موضوع به درک بهتر ما از وضعیت موجود کمک کند و بتوانیم در ارائه راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها مشارکت داشته باشیم و از تخصص خود در خدمت منافع ملی استفاده کنیم.»

متن کامل پنجمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران