طبق موافقتنامه ۲۵ ساله ایران و چین طرف چینی موظف به آموزش راهکارهای تولید سیستم‌عامل به ایران است. با این وجود هنوز اهداف تعیین شده برای تولید موبایل ایرانی محقق نشده است.

شورای عالی فضای مجازی با هدف تحقق بومی‌سازی فناوری و افزایش امنیت داده‌ها، مصوب کرد تا پایان سال ۱۴۰۴، حداقل ۲۰ درصد از گوشی‌های هوشمند بازار کشور باید به سیستم عامل بومی مجهز شوند. این سیاست کلان که بخشی از توسعه شبکه ملی اطلاعات است، در حالی دنبال می‌شود که مصرف‌کنندگان هنوز به کیفیت و امنیت سیستم‌عامل‌های داخلی اعتماد کافی ندارند و تولیدکنندگان نیز با چالش‌های فنی و وابستگی به فناوری‌های خارجی مواجه‌اند.

طبق گفته فعالان این حوزه، دسترسی و مدیریت سیستم عامل در داخل کشور، امکان مقابله با نرم‌افزارهای جاسوسی و بدافزارها را افزایش می‌دهد و باعث حفظ حریم خصوصی می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد کاربران همچنان نتوانسته‌اند به سیستم عامل بومی اعتماد کنند.

مدیرعامل گروه تولیدی بلووم، عباسعلی بادیانی به پیوست گفت: یکی از مسائل مهم در حوزه سیستم‌عامل، بسته پشتیبانی برد (BSP) است. بر اساس توافق‌نامه ۲۵ ساله ایران و چین، طرف چینی موظف به آموزش راهکارهای تولید سیستم‌عامل به ایران است. به استناد همین تعهدات، مذاکراتی با چند شرکت چینی انجام شده و در نتیجه آنها BSP سیستم‌عامل را در اختیار ایران قرار می‌دهند.

مدیرعامل شرکت آتیلا همراه آیهان، حانیه ثقفی نیز اعلام کرد: در راستای سیاست‌های وزارت ارتباطات، از دو سال پیش تیم فنی شرکت که شامل متخصصان از مراکز علمی و دانشگاهی است، روی توسعه سیستم عامل کار می‌کند. البته مدیرعامل شرکت آتیلا همراه آیهان به پیوست گفت که به دلیل حساسیت‌های پروژه و مراحل خاص آن، قادر به ارائه جزئیات بیشتر در این خصوص نیستند.

در همین خصوص مدیرعامل گروه تولیدی بلووم به پیوست گفت: ۲۰ میلیون دستگاه مصرف سالیانه تلفن همراه در کشور است و از این میزان حداقل ۱۵ میلیون و حداکثر ۱۷ میلیون بازار تلفن همراه هوشمند است. همچنین ۳ تا ۵ میلیون دستگاه نیز مصرف تلفن همراه دکمه‌ای است. به این معنا که اگر ۲۰ درصد و مبنای ۱۵ میلیون دستگاه تلفن همراه هوشمند را در نظر بگیریم می‌شود ۳ میلیون دستگاه و اگر مبنا را ۱۷ میلیون دستگاه تلفن همراه هوشمند در نظر بگیریم می‌شود ۳ میلیون و چهارصد هزار دستگاه که باید بومی‌سازی شود.

دانشگاه الزهرا قرار است نسخه‌های مختلف سیستم‌عامل را بررسی کند تا مشخص شود آیا استانداردهای امنیتی، حفظ داده و جلوگیری از نشت اطلاعات را رعایت می‌کنند یا نه. بادیانی با اشاره به این موضوع توضیح داد: در حال حاضر چند سیستم‌عامل اصلی در دنیا وجود دارد، iOS که متعلق به شرکت اپل است و سورس آن در دسترس نیست، Harmony مخصوص گوشی‌های هواوی و اندروید که یک سیستم‌عامل متن‌باز است. اندروید به زبان PHP نوشته شده، روی سرورهای آپاچی اجرا می‌شود و امکان اعمال تغییرات در آن وجود دارد. بر این اساس، گروهی که با آنها نیز مذاکره شده، قرار است نسخه‌ای بازنویسی ‌شده از اندروید را توسعه دهند.

سیستم عامل بومی در حال آزمایش است
در ساختار سیستم‌عامل، سه بخش اصلی وجود دارد؛ هسته که قابلیت بازنویسی ندارد، لایه کاربری و لایه ارائه خدمات که قابل ویرایش است. طبق گفته مدیرعامل بلووم، قرار است این دو لایه‌ آخر، متناسب با شرایط کشور بازنویسی شوند. در حال حاضر، چند مدل موبایل با سیستم‌عامل بازنویسی ‌شده تولید و آزمایش شده‌اند. این سیستم‌عامل روی چند تلفن همراه نصب و مورد استفاده قرار گرفته و در جلسه‌ای نیز نمونه‌های عملی آن ارائه شده است.

بادیانی ادامه داد: سیستم‌عامل، باید قابلیت به‌روزرسانی داشته باشد. او گفت که یکی از مهم‌ترین مزیت‌های سیستم‌عامل‌های بومی، امکان به‌روزرسانی از طریق فناوری OTA است. این فناوری به سرورهای ابری داخلی متصل است و داده‌های کاربران به‌جای خروج از کشور، در زیرساخت‌های داخلی ذخیره می‌شود. اطلاعاتی مانند مدیریت مخاطبان، پیام‌ها و موقعیت مکانی در همین سرورها باقی می‌ماند.

طبق گفته بادیانی در سیستم‌عامل، قابلیتی به نام FOTA وجود دارد که به‌معنای به‌روزرسانی نرم‌افزارها از راه دور و از طریق سرور است و بسیاری از اپلیکیشن‌های رایج مانند واتس‌اپ، تلگرام، بله، ایتا، دیجی‌کالا، اسنپ‌پی و تپسی به ‌صورت پیش‌فرض از طریق سرورهای خارجی به‌روزرسانی می‌شوند. اما در سیستم‌عامل بومی، این به‌روزرسانی‌ها از طریق FOTA داخلی انجام می‌شود، به این معنا که سرورهای به‌روزرسانی در داخل کشور قرار دارند.

با وجود گام‌های اولیه و حمایت‌های قانونی، راه بومی‌سازی سیستم‌عامل‌های موبایل در ایران پر از موانع است؛ از مقاومت کاربران نسبت به تغییر سیستم‌عامل‌های محبوب گرفته تا وابستگی به فناوری‌های خارجی در بخش‌های کلیدی توسعه. آینده این طرح به همکاری نزدیک وزارت ارتباطات، وزارت صمت، تولیدکنندگان داخلی و همچنین جلب اعتماد مصرف‌کنندگان بستگی دارد.