دولت چهاردهم با وعده سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه هوش مصنوعی و ایجاد زیرساخت‌های میکروالکترونیک تلاش می‌کند ایران را به قطب فناوری تبدیل کند و ایجاد مرکز پیشران تراشه، توسعه سکوی هوش مصنوعی، حمایت از نخبگان ایرانی در حوزه‌های فناوری‌های اقتدارآفرین گام‌های دولتی‌ها برای تحقق این هدف‌گذاری است.

با روندی که جهان در پیش گرفته است، حالا دیگر علم و فناوری به یکی از ستون‌های اصلی توسعه کشورها تبدیل شده است؛ حوزه‌ای که نه‌تنها آینده اقتصادی و صنعتی را رقم می‌زند، بلکه جایگاه بین‌المللی یک کشور را نیز تعیین می‌کند.

با این رویکرد دولت چهاردهم از آغاز کار خود وعده‌های متعددی در این عرصه مطرح کرده است؛ از سرمایه‌گذاری صدها میلیون دلاری در حوزه هوش مصنوعی و ایجاد مرکز ملی طراحی تراشه گرفته تا حمایت از نخبگان، گسترش پارک‌های علم و فناوری و تقویت پژوهش‌های مساله‌محور.

اما پرسش اینجاست که این وعده‌ها تا چه اندازه به مرحله اجرا رسیده‌اند و چقدر با نیازهای واقعی کشور همخوانی دارند؟ آیا تمرکز بر طرح‌های بزرگی مانند هوش مصنوعی و تراشه، بدون ایجاد زیرساخت پایدار پژوهشی و حمایت عملی از نخبگان می‌تواند به نتیجه ملموس برسد؟ آیا توزیع عادلانه امکانات علمی در استان‌های مختلف محقق شده است یا همچنان تمرکز در تهران و چند کلان‌شهر باقی مانده؟ و در نهایت، آیا این سرمایه‌گذاری‌ها قادر خواهند بود شکاف فناوری ایران با رقبای منطقه‌ای را کاهش دهند یا صرفاً در سطح شعار باقی خواهند ماند؟

در دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران، حوزه علم و فناوری به‌عنوان یکی از محورهای کلیدی برنامه‌های توسعه تعیین شد و در این راستا وعده‌ها و رویکردهایی مطرح شده است که این گونه می‌توان طبقه‌بندی کرد:

حمایت از نخبگان و ایجاد فرصت‌های پژوهشی

از جمله اقدامات دولت در بخش نخبگان، تأمین مسکن نخبگان در ۱۹ استان بوده است، به گونه‌ای که بر اساس اعلام سعید خدایگان قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در برخی از استان‌های کشور پیشرفت‌های خیلی خوبی در زمینه تامین مسکن نخبگان داشتیم و حدود ۲۸۰۰ واحد زمین آماده تخصیص به نخبگان استان‌ها هست.

قائم مقام بنیاد ملی یادآور می‌شود که طبق آخرین آمار استان‌های «اصفهان»، «سیستان و بلوچستان»، «ایلام»، «خوزستان»، «آذربایجان غربی»، «آذربایجان شرقی»، «بوشهر»، «قزوین»، «خراسان رضوی»، «فارس»، «خراسان جنوبی»، «چهارمحال و بختیاری»، «سمنان»، «کرمان»، «خراسان شمالی»، «زنجان»، «اردبیل»، «یزد» و «قم» بیشترین پیشرفت را در این حوزه دارند.

وی در حالی که تاکید دارد که این استان‌ها هر یک دستاوردی در زمینه مسکن نخبگان دارند، اما تامین مسکن نخبگان را در تهران همراه با دشواری‌ها و پیچیدگی‌هایی از نظر قیمت زمین و ساخت‌وساز می‌داند.

پرداخت حقوق ماهانه‌ ۱۵ میلیون تومان به دانشجویان دکتری برای پژوهش اصیل و نظام‌مندکردن نظام مسائل کشور به‌صورت استانی برای حل آنها توسط نخبگان هر استان از دیگر اقدامات دولت در به‌کارگیری نخبگان در کشور است.

توسعه فناوری‌ اقتدارآفرین هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به عنوان یک حوزه اقتدار آفرین در دستور کار دولت قرار گرفت و در این راستا معاونت علمی ریاست‌جمهوری برنامه جامع هوش مصنوعی را اجرایی کرد. این برنامه ملی شامل ایجاد سکوی ملی هوش مصنوعی، حکمرانی داده‌محور، توسعه الگوریتم‌های ملی و تمرکز بر عدالت اجتماعی می‌شود.

طراحی و پیاده‌سازی سکوی ملی هوش مصنوعی (AI Platform) برای تجمیع داده‌ها، الگوریتم‌ها و خدمات هوش مصنوعی از گام‌های مهم دولت چهاردهم است. این سکو مشابه یک ابرپلتفرمی است که شرکت‌ها، دانشگاه‌ها و دولت روی آن کار کنند.

یکی از وعده‌های دولت و معاونت علمی ریاست‌جمهوری حکمرانی داده‌محور است که نظام تصمیم‌گیری دولت به سمت داده‌محوری برود و از هوش مصنوعی در تحلیل کلان داده‌های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی استفاده شود.

پروژه هوش تجاری در چاه نفت سپهر و نیروگاه شریعتی مشهد از دستاوردهای کشور در کاربردی‌سازی هوش مصنوعی به شمار می‌رود.

سرمایه‌گذاری گسترده در هوش مصنوعی از دیگر اقداماتی بوده که سرمایه‌گذاری بیش از ۲۰۰ میلیون دلاری در این حوزه صورت گرفته است و فراخوان‌های مشترکی با کشورهای اسلامی در زمینه هوش مصنوعی و کوانتوم در حال طراحی است.

در زمینه تربیت نیروی انسانی نیز اقدام به مشارکت شرکت‌ها و دانشگاه‌ها برای تربیت نیروی متخصص هوش مصنوعی ادامه دارد.

توسعه الگوریتم‌های ملی و حمایت از تولید الگوریتم‌های پردازش تصویر، پردازش زبان طبیعی فارسی، یادگیری عمیق و بینایی ماشین در داخل کشور از دیگر برنامه‌های عملیاتی دولت در حوزه توسعه هوش مصنوعی به شمار می‌رود.

مرکز ملی پیشران طراحی تراشه

تأسیس مرکز ملی پیشرانه طراحی تراشه با هدف توسعه دفاتر طراحی داخلی، راه‌اندازی شبکه ضدتحریمی طراحی تراشه، بانک دارایی‌های فکری و آزمایشگاه تأیید تراشه‌های بومی و صدور تأییدیه صنعتی از جمله اقدامات دولت در حوزه اقتدار آفرین میکروالکترونیک است.

مرکز ملی پیشران طراحی تراشه مأموریت دارد تا یک شبکه ضدتحریمی برای طراحی تراشه ایجاد کند و به دفاتر طراحی در دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان امکان فعالیت مشترک بدهد.

هدف از راه‌اندازی شبکه دفاتر طراحی داخلی در دانشگاه‌های معتبر (مثل صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت) و شرکت‌های خصوصی، طراحی IC و تراشه‌های کاربردی است.

بانک دارایی‌های فکری و نرم‌افزاری از دیگر گام‌های دولت برای تحقق وعده ورود به حوزه‌های اقتدارآفرین است که در این زمینه اقدام به تجمیع کتابخانه‌های IP و ابزارهای طراحی (EDA Tools) برای استفاده شرکت‌های داخلی شده است، به‌گونه‌ای که وابستگی به نرم‌افزارهای تحریمی کاهش یابد.

ایجاد آزمایشگاه تأیید تراشه‌های بومی و انجام آزمایشگاه‌های تخصصی برای تست و تأیید تراشه‌های تولید داخل و صدور گواهی کیفیت صنعتی گام مهم دیگر است.

برنامه دولت در حوزه میکروالکترونیک تمرکز بر تراشه‌های کاربردی و اقتدارآفرین است، مثل تراشه‌های مورد نیاز در حوزه‌ مخابرات، صنایع نظامی، هوافضا، هوش مصنوعی و رایانه‌های پرقدرت.

گسترش زیرساخت‌ها و عدالت منطقه‌ای در علوم و فناوری

تنوع‌بخشی در استان‌ها و توسعه زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در استان‌های کمتر برخوردار از جمله تجهیز آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، ترویج بازگشت نخبگان با مشوق‌های مالی و معنوی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان منطقه‌ای از جمله اقدامات دولت برای ایجاد عدالت فناورانه در سطح کشور بوده است.

تقویت زیبست‌بوم نوآوری، اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های راهبردی

تقویت و حمایت از شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی از ابتدای دولت چهاردهم در دستور کار قرار گرفت و توسعه آزمایشگاه‌های فناوری تخصصی با دسترسی به هزاران دستگاه و ده‌ها هزار آزمون و جذب اعضای جدید در باشگاه مشتریان از جمله اقداماتی است که تاکنون انجام شده است.

حمایت از طرح‌های پژوهشی و فناورانه از دیگر برنامه‌ها برای تقویت زیست بوم نوآوری کشور بوده است. تصویب صدها پروژه پژوهشی، کرسی‌های پژوهشی، طرح‌های مشترک و پایان‌نامه‌ها با اولویت نیازمحوری در این راستا اجرایی شد.