از روز دوشنبه، ۲۴ شهریور، شهرهای بلخ، قندهار و چند ولایت دیگر افغانستان در سکوت کامل دیجیتالی فرو رفته‌اند.

دختران دانش‌آموزی که برای کلاس آنلاین آماده شده بودند، با دایناسور و پرنده کوچک بروزر کروم بازی می‌کنند. چراغ‌های کاربران افغانستانی هنوز سبز نشده و دایره‌ی رفرش اینستاگرام مثل ساعت معیوب، مدام می‌چرخد. یک تیک خاکستری بی‌رمق پایین پیام‌ها مانده که گاهی با اینترنت سیم‌کارت در چند محله‌ آبی می‌شود و دوباره در پیام‌های بعد به رنگ خاکستری درمی‌آید.

در کابل اوضاع کمی بهتر است؛ اما «بهتر» یعنی سرعتی معادل اینترنت دایل-آپ ایران: ۷۵ کیلوبیت بر ثانیه. ایرانی‌ها این عذاب را خوب می‌شناسند. آن‌ها از سال ۹۸ تا امروز سه بار این قطعی سراسری را چشیده‌اند؛ البته نه با دلایل مشابه.

طالبان در نامه‌های رسمی به شرکت‌های اینترنتی نوشته‌‌اند مشخصا اینترنت فیبر نوری باعث «اشاعه فحشا» می‌شود. درباره قطع اینترنت فیبر نوری «خانگی» پرسرعت، بدون فیلتر حرف می‌زنیم که از روز دوشنبه به تدریج در ۱۱ ولایت قطع شد و به انواع اینترنت‌های دیگر هم رسید.

اوضاع در ولایات مختلف چطور است؟
ابتدا اینترنت فیبر نوری در بلخ قطع شد. اگرچه دستور رهبر طالبان فقط شامل فیبر نوری خانگی بود، اما انواع اینترنت در ولایات مختلف نیز مختل شد. به‌عنوان مثال، در مزار شریف و جلال‌آباد که فیبر نوری خانگی وجود ندارد، اینترنت دی‌اس‌ال (مبتنی بر خطوط مسی) و فیکس وایرلس نیز قطع شده است. در قندهار هم علاوه بر فیبر نوری خانگی، اینترنت دی‌اس‌ال و وایرلس که رایج‌ترین نوع اینترنت در افغانستان است، از دسترس خارج شد.

اگرچه دستور رهبر طالبان فقط شامل فیبر نوری خانگی بود، اما انواع اینترنت در ولایات مختلف نیز مختل شد

در دیگر ولایات مانند زابل، ارزگان، نیمروز، هلمند، هرات، کندز، پکتیکا، تخار، بدخشان و بغلان نیز که حتی فیبر نوری نداشتند، اینترنت قطع است. مردم هنوز به اینترنت سیم‌کارت دسترسی دارند، اما این نوع اتصال مشکلات زیادی دارد: هزینه بالا، قطع شدن هنگام خروج از شهر و پوشش ناکامل حتی در داخل شهر. درک یک کلام، هزاران نفر بی‌اینترنت شدند.

اگرچه هنوز دستور قطعی اینترنت شهر کابل نیامده اما بود و نبودش فرق ندارد

قطع اینترنت در این ولایات مثل اثر دومینو عمل کرد و وضعیت سایر شهرهایی که هنوز دچار قطعی نشده بودند را نیز تحت تأثیر قرار داد. والی هرات که نسبتا مشاوران آگاه‌تری دارد فقط فیبر نوری خانگی را قطع کرد و با این که بقیه اینترنت‌ها برقرار است اما عملا آن‌ها هم کار نمی‌کند. اگرچه هنوز دستور قطعی اینترنت شهر کابل نیامده اما بود و نبودش فرق ندارد.

یک گیگابایت اینترنت بی‌کیفیت: ۷۵ هزار تومان
در مزار شریف همان اینترنتی که موجود بود هم کیفیت ندارد و کسی آنلاین نمی‌شود. حتی اگر آنلاین شوند هم برای خرید یک گیگ اینترنت سیم‌کارت باید ۵۰ افغانی (معادل ۷۵ هزار تومان) بپردازند؛ قیمتی که برای بسیاری از مردم کمرشکن است و در مقایسه با هر گیگابایت ۷ هزار و ۵۰۰ تومان فیبر نوری بسیار گران‌تر در می‌آید.

اینترنت واقعا به دلیل فحشا قطع شد؟
بررسی‌های زومیت نشان می‌دهد ماجرای قطعی اینترنت پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. زیرساخت فیبرنوری از قبل در افغانستان وجود داشت. ادعاهایی مطرح شده که رقابت یک شرکت دولتی برای انحصار فیبر نوری خانگی، فشارهایی را به رهبر طالبان وارد کرد و نامه‌هایی درباره زیان‌ها و خطرهای احتمالی فیبر نوری فرستاد.

رهبر طالبان هم که مشاوران تخصصی نداشت درباره دسترسی‌های اینترنت احساس خطر کرد و در نهایت نامه‌های شرکت دولتی به ضرر همه تمام شد. هبت‌الله آخندزاده (رهبر طالبان)، با والی‌های محلی جلسه می‌گذارد و دستور قطعی اینترنت فیبر نوری را می‌دهد. والی بلخ که به تندروی شهرت دارد، نخستین کسی بود که دستور قطع فیبر نوری را صادر کرد. بعد از بلخ در بقیه ولایات هم اینترنت قطع شد.

قطع اینترنت به دلیل ناتوانی در اجرای فیلترینگ؟
یک خبرنگار افغانستانی به زومیت می‌گوید طالبان به این دلیل که توانایی اجرای فیلترینگ را نداشته، فیبرنوری را قطع کرده است. یک مهندس ساکن شهر کابل توضیح او را این‌طور تکمیل می‌کند:

«افغانستان یک اینترنت مرکزی ندارد و طالبان نمی‌تواند فیلترینگ را شبیه به ایران روی همه شرکت‌ها اعمال کند. بارها بحث آن پیش آمده که فیسبوک یا اینستاگرام و ایکس را قطع کنیم اما چون سیستم اینترنت افغانستان یکپارچه نیست و شرکت‌های خصوصی آن را از خارج از افغانستان وارد می‌کنند شدنی نیست. خود شرکت‌ها ملزم به ایجاد شرکت فیلترینگ هستند و توانایی مادی آن را ندارند.»

آماده‌باش برای مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی
این مهندس شرکت اینترنتی می‌گوید: «ما قطعا محدودیت بزرگی پیش رو داریم. زمزمه‌هایی از اتصال همه اینترنت‌ها (به جز فیبر نوری خانگی) شنیده می‌شود و بعد از وصل شدن دوباره شبکه، احتمالاً به ما دستور داده خواهد شد که شبکه‌های اجتماعی را فیلتر کنیم. حتی در اوایل، گاهی اوقات از ما خواسته می‌شد که اطلاعات مربوط به اکانت‌های فیسبوک کاربران را در اختیار مقامات قرار دهیم.

گاهی اوقات از ما خواسته می‌شد که اطلاعات مربوط به اکانت‌های فیسبوک کاربران را در اختیار مقامات قرار دهیم

آن‌ها بارها تلاش کردند به داده‌ها و اطلاعات شخصی افراد در ایکس، اینستاگرام و فیسبوک دسترسی پیدا کنند، اما پس از بررسی متوجه شدند که این امکان در اختیار ما نیست.» آن‌ها سال‌های اول حکومت طالبان هم درخواست فیلترینگ تیک‌تاک و بعد بازی PUBG را از شرکت‌های اینترنتی کرده بودند که اجرا هم شد.

به عقب برمی‌گردیم
یک منبع آگاه در افغانستان پیش‌بینی‌های خوبی برای ادامه این مسیر ندارد. او می‌گوید همین اینترنت موبایل را هم به‌زودی محدود خواهند کرد. به گفته این کارشناس، با قطعی فیبر نوری، اینترنت موبایل از این هم ضعیف‌تر خواهد شد.

او اضافه می‌کند: «در افغانستانی که فیبر نوری قطع شود، مردم دیگر قادر به استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی، ارسال فایل‌های حجیم یا برقراری تماس تصویری نخواهند بود. به دلیل گران بودن قیمت اینترنت پرتابل هم سراغ اینترنت سیم‌کارت‌هایشان نمی‌روند.» نتیجه چیست؟

از آنجا که اینترنت پرتابل روی سیم‌کارت هزینه بسیار بالایی دارد، بسیاری ترجیح می‌دهند استفاده از دیتای موبایل را به حداقل برسانند. همین موضوع باعث می‌شود نگهداری دکل‌های اینترنت پرسرعت (3G و 4G) برای اپراتورها صرفه اقتصادی نداشته باشد و آن‌ها به جای توسعه این زیرساخت‌ها، بیشتر روی مکالمه سرمایه‌گذاری کنند. نتیجه این روند، عقب‌گردی محسوس است: اینترنت افغانستان از نسل سوم و چهارم دوباره به 2G محدود می‌شود.
– یک کارشناس اینترنت ساکن افغانستان

البته به جز فیبر نوری و اینترنت پرتابل، در شبکه‌های مجازی افغانستانی تبلیغات اینترنت ماهواره‌ای هم دیده می‌شود که نباید خیلی جدی گرفت. استفاده شخصی و بدون مجوز از سرویس‌های استارلینک در این کشور ممنوع است و جرم‌نگاری امنیتی شده و فقط بانک‌ها و برخی نهادهای دولتی از آن استفاده می‌کنند. یک سرویس‌ ماهواره‌ای دیگر هم دارند که بسیار گران‌قیمت است و کاربر زیادی ندارد.

قطعی اینترنت افغانستان ۳۰ هزار نفر را بیکار می‌کند
به گفته یک منبع موثق، در افغانستان اینترنت فیبر نوری در هرات بیش از ۴ هزار، در کابل بیش از ۷ هزار و در قندهار بیش از ۳ هزار کاربر داشت که از چند شرکت فیبرنوری خدمات می‌گرفتند.

علاوه بر این، قطع کردن اینترنت در افغانستان حدود ۳۰ هزار نفر را بیکار می‌کند. این را یک مدیر شرکت اینترنتی در این کشور به زومیت می‌گوید. او با بیان این که ۸۰ درصد ترافیک آن‌ها در سوشال مدیا می‌گذرد درباره خطرات قطع اینترنت می‌گوید:

قطع اینترنت ۲۰ هزار نفر را مستقیم و ۱۰ هزار نفر را غیرمستقیم بیکار می‌کند. آن هم مردمی که این روزها با بحران بیکاری شدیدی روبه‌رو هستند. این افراد شامل کارمندانی که مستقیما در شرکت‌های فیبرنوری کار می‌کنند می‌شود و کارگرهایی برای توسعه زیرساخت فیبرنوری در سطح خیابان‌ها کار می‌کردند و گروه زیادی که در اقتصاد دیجیتال فعال بودند دربرمی‌گیرد.
– مدیر یک شرکت اینترنتی در افغانستان

فیلیمو مدرسه ۴۷ هزار کاربر در افغانستان دارد اما با قطعی اینترنت معلوم نیست تکلیف این همه دانش‌آموز آنلاین چه می‌شود

آموزش آنلاین دختران مهم‌ترین دغدغه‌ای است که با قطعی اینترنت همه نگران آن هستند. معصومه که به تازگی از ایران به کابل برگشته می‌گوید که دختران اینجا تا کلاس ششم تحصیل می‌کنند و بعد از آن بقیه آموزش خود را اینترنتی یاد می‌گیرند.

فیلیمو مدرسه در افغانستان ۴۷ هزار کاربر دارد که تا پایه دوازدهم را پوشش می‌داد اما با قطعی اینترنت معلوم نیست تکلیف این همه دانش‌آموز آنلاین چه می‌شود. او به زومیت می‌گوید از روزهای گذشته اینترنت گوشی همه فامیل را درست کرده که اگر فیبر نوری در کابل قطع شد همه آماده مهاجرت به اینترنت سیم‌کارتشان باشند.

اختلال در عملکرد بانک و فرودگاه و گمرک
از روزی که اینترنت افغانستان خاموش شده، همه‌چیز انگار در وقفه‌ای طولانی گیر کرده است؛ روایت‌های مختلفی به زومیت می‌رسد که تایید می‌کند پروازها با اختلال روبه‌رو شده‌اند، بانک‌ها با کندی و تأخیر کار می‌کنند؛ طوری که حتی قبض‌های آب و برق مردم را نمی‌توانند بپردازند. روایت‌هایی هم از نیمه‌تعطیل شدن گمرک‌ها شنیده می‌شود. خانه‌ها هم در خاموشی و بی‌خبری فرورفته‌اند و معلوم نیست چه در انتظار آینده ۳۰ هزار بیکار جدید این کشور باشد.