رئیس پژوهشکده فضایی: صنعت فضایی کشور وارد فاز ارائه سرویس‌های کاربردی و داده‌محور شده است
وحید یزدانیان: صنعت فضایی ایران با پرتاب موفق ناهید ۲ وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ عصری که هدف آن ارائه خدمات ارتباطی و داده‌محور به مردم است.
وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران، از ورود صنعت فضایی کشور به مرحله‌ای تازه خبر داد؛ مرحله‌ای که در آن هدف، دیگر پرتاب‌ها آزمایشی نیستند، بلکه برای ارائه‌ی سرویس‌های کاربردی و خدمات مبتنی بر داده‌های ماهواره‌ای به مردم انجام می‌‌شوند.
او در گفت‌وگو با ایرنا تأکید کرده است که این تغییر رویکرد، به‌عنوان یک «پارادایم شیفت فرهنگی» در صنعت فضایی ایران، زمینه‌ساز آغاز عصر خدمات ماهواره‌ای شده است؛ عصری که در آن داده‌های فضایی مستقیماً در خدمت تصمیم‌گیری‌های شهری، کشاورزی، زیست‌محیطی و اقتصادی قرار می‌گیرند.
همه فعالیت‌های فضایی کشور در مسیر بهره‌برداری کاربردی از داده‌ها قرار گرفته است
به گفته یزدانیان، ایران سال‌ها درگیر رویکردی بود که در آن هدف اصلی، صرفاً پرتاب موفق ماهواره‌ها محسوب می‌شد. اما اکنون با تأکید دولت چهاردهم، همه فعالیت‌های فضایی کشور در مسیر بهره‌برداری کاربردی از داده‌ها قرار گرفته است:
طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌ها دیگر برای اثبات توانایی نیست؛ هدف ما ارائه‌ی خدمات واقعی به مردم و دستگاه‌های اجرایی است. این تغییر نگاه، بزرگ‌ترین دستاورد فرهنگی چند سال اخیر صنعت فضایی ایران است.
– وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران
یزدانیان معتقد است که رسانه‌ها و متخصصان نیز در هفته جهانی فضا به‌خوبی این تغییر رویکرد را بازتاب داده‌اند؛ زیرا امروز صنعت فضایی، به‌عنوان بازوی توسعه در حوزه‌هایی چون کشاورزی، مدیریت بحران، منابع آب و حتی معدن معرفی میشود.
ناهید ۲ و خدمات مخابراتی مبتنی بر ماهواره
به گفته یزدانیان، یکی از مهم‌ترین نمادهای این تغییر، پرتاب موفق ماهواره ناهید ۲ است. این ماهواره که کاملاً در داخل کشور طراحی و ساخته شده، به‌عنوان نخستین ماهواره‌ی ارتباطی ایران، مرحله‌ی تازه‌ای را در فناوری ارتباطات فضایی رقم زده است.
ناهید ۲ پس از پرتاب، در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفت و تمام تست‌های حیاتی خود از جمله دریافت داده‌های تلمتری، کاهش سرعت، و تبادل پیام میان ایستگاه‌های زمینی را با موفقیت پشت سر گذاشت.
توسعه‌ی باند KU و خدمات مخابراتی مبتنی بر ماهواره هموار شده است
به گفته او، برای نخستین بار در کشور، ارتباط تلفنی آزمایشی از ایستگاه زمینی با ماهواره‌ی بومی برقرار شد، اتفاقی که راه را برای توسعه‌ی باند KU و خدمات مخابراتی مبتنی بر ماهواره هموار می‌کند.
یزدانیان افزود که تا پایان آذرماه سال جاری، نمونه‌ی دوم ماهواره ناهید ۲ با ماهواره‌بر داخلی پرتاب خواهد شد و پس از آن، پروژه‌های پارس ۱ و ناهید ۳ نیز در دستور کار قرار دارند.
پارس ۳ و ماهواره‌های پژوهش؛ گامی در مسیر بومی‌سازی
رئیس پژوهشکده فضایی توضیح داد که پارس ۳ یکی از مهم‌ترین پروژه‌های در دست اجرا است و قرار است با قدرت تفکیک یک متر، جایگزین نمونه‌های خارجی شود.
هم‌زمان، مجموعه‌ای از ماهواره‌های سبک با عنوان «پژوهش» نیز در همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی شده‌اند تا زیرسیستم‌های کلیدی مانند محموله‌های راداری و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی را آزمایش کنند.
او اضافه کرد: «پژوهش ۱، ۲ و ۴ در حال ساخت‌اند، پژوهش ۳ تجدید مناقصه شده و پژوهش ۵ نیز تعریف شده است. هدف ما این است که در یک بازه یک‌ساله تا ۱۸ ماهه، تمام این ماهواره‌ها عملیاتی شوند.»
نقش بخش خصوصی در توسعه فضایی ایران
یزدانیان حضور بخش خصوصی را نقطه ثقل توسعه صنعت فضایی کشور دانست و گفت برای رسیدن به بازار پایدار خدمات ماهواره‌ای، باید زیست‌بومی اقتصادی حول داده‌های فضایی شکل بگیرد:
اکنون در حال ایجاد نیاز در سطح دستگاه‌های اجرایی و مدیریت شهری هستیم. باید همه بدانند که داده‌های فضایی می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های کلان، از مدیریت زمین و منابع آب تا کنترل ساخت‌وساز، نقش حیاتی داشته باشند.
– وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران
به گفته او، هم‌زمان با این آگاهی‌سازی، زمینه برای ورود شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان به بازار خدمات فضایی در حال فراهم شدن است تا بتوانند داده‌ها را تحلیل و در قالب سرویس به بخش‌های مختلف کشور ارائه دهند.
حرکت به‌سوی منظومه‌های فضایی و پرتابگرهای بومی
رئیس پژوهشکده فضایی ایران ضمن تاکید بر این که ایران در حال حرکت به سوی منظومه‌های ماهواره‌ای چندگانه است، توضیح داد که برای تحقق این هدف، چندین نسخه از ماهواره‌های مشابه ناهید باید به مدار پرتاب شوند تا شبکه‌ای از پوشش ارتباطی شکل گیرد.
او با اشاره به برنامه پرتاب نمونه دوم ناهید ۲ با پرتابگر داخلی افزود: «در جهان رایج است که برای کاهش ریسک، از پرتابگرهای متنوع استفاده شود. ما نیز نمونه نخست را با سایوز پرتاب کردیم و نمونه‌ی دوم را با پرتابگر داخلی پرتاب خواهیم کرد. خوشبختانه زیرساخت‌های بومی در این زمینه کاملا آماده است.»
یکی از اهداف راهبردی پژوهشکده فضایی، طراحی سیستم ناوبری بومی ایران است. یزدانیان اعلام کرد که مطالعات اولیه برای ایجاد سامانه مشابه GPS آغاز شده و در بازه‌ی دو تا پنج سال آینده می‌تواند به بهره‌برداری برسد:
با یک ماهواره می‌توانیم سیستم ناوبری محدود با خطای ۲۰ متر داشته باشیم، اما با ۵ تا ۶ ماهواره، سامانه‌ای دقیق و منطقه‌ای خواهیم ساخت که نیاز کشور را به‌طور کامل برطرف می‌کند.
– وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران
یزدانیان تاکید کرد که بسیاری از زیرسیستم‌های ماهواره‌ای قابلیت استفاده تجاری دارند؛ از جمله باتری‌های لیتیوم-یون، پنل‌های خورشیدی بومی و موتورهای براشلس.
این محصولات به گفته او، اکنون در حال تجاری‌سازی و انتقال به صنایع مختلف مانند حمل‌ونقل و لوازم خانگی هستند. در زمینه بین‌الملل نیز، ایران در حال توسعه همکاری با کشورهایی مانند روسیه، چین، عمان و آذربایجان است:
«برخلاف کشورهای صاحب فناوری که فقط محصول می‌فروشند، ما دانش ساخت را نیز منتقل می‌کنیم. این نگاه، باعث استقبال کشورهای درحال‌توسعه از همکاری با ایران شده است.»
تحریم‌ها؛ چالش مداوم، اما نه مانع توسعه
یزدانیان اذعان کرد که تحریم‌ها همچنان مانعی جدی برای تأمین قطعات و تجهیزات هستند و هزینه‌ی تولید را افزایش می‌دهند، اما این فشارها موجب خودکفایی فناورانه نیز شده‌اند:
اکنون توان ساخت ۱۰۰ درصدی ماهواره در داخل کشور را داریم. همه زیرسیستم‌ها در پژوهشگاه طراحی، تست و بهینه‌سازی شده‌اند. تنها چالش، تأمین قطعات اولیه و تجهیزات خاص است که با حمایت بخش خصوصی می‌توان آن را برطرف کرد.
– وحید یزدانیان، رئیس پژوهشکده فضایی ایران
رئیس پژوهشکده فضایی تاکید کرد که برای پویایی زیست‌بوم فضایی ایران، همکاری‌های منطقه‌ای ضروری است. همان‌طور که اتحادیه اروپا و شرکت‌های خصوصی جهانی مانند اسپیس‌ایکس با مدل تجاری اشتراکی فعالیت می‌کنند، ایران نیز باید بستر سرمایه‌گذاری مشترک منطقه‌ای را فراهم کند.
او معتقد است که اگر می‌خواهیم زیست‌بوم فضایی ایران زنده و پویا باشد، باید چند کشور در آن سرمایه‌گذاری کنند و از خدماتش بهره ببرند. یزدانیان باور دارد که «صنعت فضا فقط فناوری نیست، بلکه اقتصادی نو در مقیاس منطقه‌ای است.»