پای ربات‌ها به بندر شهید رجایی باز میشود؟
آن طور که نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور خبر داده، قرار است بندر شهید رجایی به بندر نسل چهارم تبدیل شود که احتمالا تحقق این برنامه تا پایان برنامه هفتم توسعه طول می‌کشد و پس از آن هوش مصنوعی و ربات‌ها جایگزین انسان می‌شوند.
«نسل بندر» مفهوم رایجی است که در ادبیات جهانی حمل ونقل برای تعریف رتبه بندی و سطح خدمات دهی بنادر به کار برده می شود. نسل بندر بیان کننده سطح ارائه خدمات اعم از خدمات ذاتی یا با ارزش افزوده و کارکرد بنادر است و قدیمی یا جدید بودن یک بندر، کوچکی یا بزرگی و موقعیت جغرافیایی آن ارتباطی به نسل آن ندارد. در فرایند توسعه بنادر و مطابق با سند بین المللی آنکتاد، پنج نسل توسعه مبتنی بر ارزیابی استراتژی توسعه، گستره خدمات بندری و سطح یکپارچگی فناوری اطلاعات ارائه شده است.
بنادر نسل اول با هدف انتقال کالا از خشکی به بندر و بر عکس از طریق پسکرانه منطقه ای یا محلی (محیط اطراف بندر که به عنوان مسیر فروش و توزیع کالا فعالیت می کند) بدون لحاظ کردن خصوصیات اجتماعی- اقتصادی منطقه بندر، شکل گرفتند.
بنادر نسل دوم به عنوان هاب حمل و نقل و مراکز صنعتی و تجاری شروع به فعالیت کردند. خدمات قابل ارائه در این بنادر محدود به کشتی و کالا بوده درحالی که در نزدیکی این بنادر صنایع مختلف مشغول به فعالیت هستند. این بنادر به عنوان بنادر صنعتی نیز شناخته می شوند.
بنادر نسل سوم علاوه بر مشخصات بنادر نسل دوم، مجموعه ای متشکل از خدمات لجستیکی، تجمیع و توزیع کالا، پردازش اطلاعات و بهره گیری از سیستم های مخابراتی است که در ایجاد ارزش افزوده بر کالا نیز نقش ایفا می کنند. این بنادر مبتنی بر تکنولوژی و دانش فنی بوده و جریان و توزیع بار به صورت فناورانه مدیریت می شود.
بنادر نسل چهارم به عنوان پیشرفته ترین بنادر حال حاضر جهان، بنادری هستند که در مقام قلب زنجیره حمل ونقل دریابرد، شبکه ارتباطی گسترده‌ای تا اقصی نقاط جهان را ایجاد کرده و خود را به آخرین تجهیزات سخت افزاری و استفاده از آخرین فناوری های نوین در تکنولوژی اطلاعات مجهز کرده‌اند. این بنادر از درگاه های اینترنتی خود با ارائه آخرین اطلاعات حمل ونقل دریایی به کارگزاران حمل، تجار و شرکت های حمل ونقل دریایی و زمینی امکان برنامه ریزی را فراهم می‌کنند.
بنادر نسل پنجم که در سال های اخیر مورد توجه کشورهای پیشرو قرار گرفته اند، بر مشتری مداری متمرکزند. این بنادر ماهیتاً رقابت پذیر بوده و تعهد بندری در حوزه های اجتماعی و زیست محیطی در آنها وجود دارد.
آن طور که در برخی منابع ذکر شده بنادر در سیر تحول خود و به خصوص در یک سده اخیر با تغییر نوع حکمرانی خود از بنادر خدماتی و کاملاً دولتی و عام المنفعه (که وابستگی کامل به بودجه دولت ها داشته اند)، به سمت بنادری کاملاً خصوصی و اخیراً به مشارکت دولتی و خصوصی سوق داده شده اند. این حرکت همراه با تغییر در ماهیت جایگاه بنادر در اقتصاد کشور از ارگان های دولتی و متکی به بودجه دولت به بنگاه هایی اقتصادی متکی بر اقتصاد بازار بوده است. بدین معنا که بنادر دیگر مجموعه ای خدماتی که منتظر ورود کالا و کشتی به بندر باشند نبوده و خود به دنبال جذب کالا هستند. امکان بروز این تغییر ماهیت و رویکرد در بنادر مختلف حسب موقعیت جغرافیایی و زیرساخت های موجود برای توسعه حوزه نفوذ آنها و برای برقراری ارتباط با مراکز بار در کشور و خارج از آن در آن سوی آب ها و آن سوی مرزهای خشکی متفاوت است و موجب می شود که بنادر بتوانند ارتقا یافته و در نسل های متفاوتی نقش های جدیدی را به عهده گیرند.
ایران نیز به دلیل موقعیت استراتژیک خود از دو جهت شمال و جنوب به آب های آزاد و نیمه آزاد دسترسی دارد و بنادر بسیاری نیز در کنار این آب ها شکل گرفته است که این بنادر نقش مهمی در تجارت منطقه‌ای و بین المللی دارند.
یکی از مهمترین بنادر ایران بندر شهید رجایی یا منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی است که در شهرستان بندرعباس مرکز استان هرمزگان واقع شده و نزدیکترین نقطه به تنگه هرمز و دهانه ورودی خلیج فارس است و با قرار گرفتن در محل تلاقی کریدور ترانزیتی شمال-جنوب، مهمترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود.
طبق آنچه در برخی منابع ذکر شده، سهم این بندر از کل وزن تجارت در سال گذشته ۴۵ درصد بوده است.
در این راستا، علی عبدالعلی زاده_ نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور – در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره برنامه ریزی برای تغییر نسل بندر شهید رجایی و تبدیل آن به بندر نسل چهار گفت: بندر شهید رجایی به عنوان بزرگترین بندر کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است و نقش مهمی در کریدور شمال_جنوب ایفا می‌کند.
وی افزود: متاسفانه در حادثه انفجار اردیبهشت ماه خسارت‌های زیادی به این منطقه وارد شد و تلفات بسیاری داشتیم.
نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور تصریح کرد:قصد داریم با تبدیل بندر شهید رجایی به بندر نسل چهار عملا حضور انسان را در بندر حذف کنیم و هوش مصنوعی و ربات جایگزین انسان شود.
وی با اشاره به اینکه جایگزینی هوش مصنوعی کیفیت کار را بالا خواهد برد، گفت: همچنین حجم ظرفیت موجود در بندر افزایش پیدا خواهد کرد البته تکمیل این بحث با انتقال بار از بندر شهید رجایی به سه بندر خشک پشتیبان سیرجان، مهریز و آپرین تهران انجام خواهد شد که به زودی انتقال عملیات بارهای دولتی را آغاز خواهیم کرد.
عبدالعلی زاده تصریح کرد: اگر حمل بار دولتی موفقت آمیز بود می‌توانیم بارهای خصوصی را نیز منتقل و زمینه را برای نسل چهار شدن بندر شهید رجایی فراهم کنیم.
وی در پاسخ به این که این مهم چه زمانی عملیاتی میشود، گفت: اگر بتوانیم تا آخر امسال بارهای دولتی را منتقل کنیم سال‌آینده بارهای بخش خصوصی نیز منتقل خواهد شد. همچنین دو سال هم سرمایه‌گذاری و پیگیری برای استفاده از هوش مصنوعی زمان نیاز است که به نظر می‌رسد تا آخر برنامه هفتم توسعه ادامه دار شود.