سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور که قرار بود به‌عنوان اپراتور این شبکه نسبت به اتصال دانشگاه‌ها به یکدیگر و ارائه محتوای علمی به آنها اقدام کند، در‌صدد است به دانشگاه‌ها اینترنت و اینترانت بفروشد.
به گزارش عصر ارتباط،  مطابق بند (ح) ماده 49 برنامه پنجم توسعه کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم به‌منظور توسعه شبکه علمی کشور اقدام کند و بر اساس این ماده، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری دولتی موظف هستند ضمن اتصال به این شبکه، محتوای علمی و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود را با حفظ مالکیت معنوی با رعایت استانداردهای لازم روی شبکه علمی قرار دهند.

بر همین اساس، وزارت ارتباطات نسبت به راه‌اندازی این شبکه که پیش از این تجربه مشابه اما ناموفقی را در راه‌اندازی این شبکه به‌صورت استانی داشت، با ارائه پروانه اپراتوری آن به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به نمایندگی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به ایجاد این شبکه به‌صورت کشوری اقدام کرد.

درحالی‌که پروانه بهره‌برداری از این شبکه صادر شده اما سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور نتوانسته از فاز اول آن در تهران نیز بهره‌برداری کند و ادامه توسعه آن در دیگر استان‌های کشور نیز متوقف مانده است.

مالکیت تجهیزات و چگونگی بهره‌برداری از این شبکه از جمله موضوعاتی است که آن را متوقف کرده است و برای حل اختلافات برای ادامه راه آن، کمیته سه‌جانبه‌ای متشکل از سازمان فناوری اطلاعات ایران، شرکت مخابرات ایران و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور تشکیل شده است.

اعطای انحصاری پروانه ایجاد و بهره‌برداری از شبکه علمی کشور به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به نمایندگی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یکی از اشتباهات کلیدی وزارت ارتباطات در واگذاری این پروژه به یک مجموعه دولتی بود که نه‌تنها تجربه اپراتوری نداشت بلکه به‌دنبال سود حاصل از آن و اهداف وزارت علوم نیز نبود.

در این میان، شرکت مخابرات ایران که پس از خصوصی‌شدن به‌دنبال گسترش فعالیت‌های خود است و در این میان تمرکز ویژه‌ای بر حوزه ارتباطات دیتا کرده است، به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و سازمان فناوری اطلاعات ایران به‌عنوان مجری شبکه ملی اطلاعات پیشنهاد داد پیمانکاری این پروژه را بر عهده بگیرد و با زیرساختی که در اختیار دارد نسبت به راه‌اندازی آن اقدام کند، اما مالکیت تجهیزات شبکه راه‌اندازی شده در استان تهران که بالغ بر 12 میلیارد تومان برای راه‌اندازی آن صرف شده بود، آن را با چالش جدیدی مواجه کرد.

شرکت مخابرات ایران اعلام آمادگی کرد که با نصب تجهیزات جدید و توسعه این شبکه نسبت به راه‌اندازی آن در سراسر کشور و اتصال همه مراکز علمی کشور به یکدیگر اقدام کند، اما ظاهراً پیشنهاد این شرکت در بروکراسی‌های دولتی باقی مانده است و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران نیز با درخواست تمدید چهارماهه زمان بهره‌برداری از پروانه خود، از رگولاتوری زمانی را خواسته تا نسبت به تعیین تکلیف آن اقدام کند.

در حال حاضر، تجهیزات اتصال 100 نقطه علمی به یکدیگر فراهم شده و باید فیبر بین مراکز مخابراتی و دانشگاه‌ها برقرار شود تا در اتصالی ساده دانشگاه‌ها به یکدیگر متصل شده و از امکانات آن بهره‌مند شوند.

درحالی‌که یکی از وظایف تعیین‌شده برای اپراتور شبکه علمی کشور، تولید محتوا و برنامه‌های کاربردی برای دانشگاه‌ها است اما دیدگاه این سازمان، فروش اینترنت به دانشگاه‌هایی است که خود پیش از این با کشیدن فیبر نوری، اینترنت خود را تأمین کرده بودند و دانشگاه‌ها نیز تمایلی به هزینه دوباره در این زمینه ندارند.

در حال‌حاضر مطمئن‌ترین مدل همکاری برای همه طرف‌های درگیر در این پروژه، پیمانکاری شرکت مخابرات ایران است که اکنون به دنبال آن است تا این شبکه را تحویل بگیرد و مراحل طراحی، مهندسی و آزمایش و تحویل را پشت سر بگذارد. شرکت مخابرت ایران که پس از ورود مظفر پوررنجبر، مدیر‌عامل این شرکت، به‌دنبال تغییرات اساسی است و برای درآمدزایی بیشتر باید محورهای فعالیت خود را از تلفن ثابت و همراه تغییر دهد، به دنبال توسعه ارتباطات دیتا است و به همین دلیل پروژه‌های جدیدی را تعریف و روی آنها تمرکز کرده است.

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درحالی‌که طبق قانون باید نحوه سرویس‌دهی این اپراتور را پیگیری کند، اما هنوز به‌طور جدی درگیر این پروژه نشده و سازمان فناوری اطلاعات که باید تا انتهای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات روی پروژه‌های زیرمجموعه آن نظارت کرده و آنها را هدایت کند، مسئولیت به سرانجام‌رساندن این پروژه را بر عهده گرفته است.

علیرضا صیدی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات شرکت مخابرات ایران، از اعلام آمادگی این شرکت برای راه‌اندازی آن در سراسر کشور خبر داد. این درحالی است که در زمان راه‌اندازی فاز نخست این پروژه، تعاملات مخابرات یکی از چالش‌های جدی بود که این پروژه با آن مواجه بود.

او با اشاره به اینکه مباحثی میان سازمان فناوری اطلاعات و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور وجود دارد، افزود:‌ «در حال حاضر، مخابرات آمادگی واگذاری هر گونه امکانات مورد نیاز این شبکه را دارد.»

این در حالی است که هنوز شبکه علمی فاز استان تهران نیز تحویل و انتقال داده نشده و درگیر مباحث مالی است که هنوز رفع نشده‌اند.

علی حکیم‌جوادی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز درباره این شبکه توضیح داد که تجهیزات فاز اول این شبکه را وزارت ارتباطات پیش از خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران خریداری کرده بود و مالکیت آن بعد از خصوصی‌سازی بلاتکلیف باقی مانده بود.

او افزود: «شبکه ملی اطلاعات مفهوم جدیدی بود که قرار بود مالک همه زیرساخت نباشد و روی زیرساخت موجود سرویس بدهد.» به گفته حکیم‌جوادی، شبکه علمی کشور نیز باید مطابق مدل طراحی‌شده برای شبکه‌های سلامت و مالیات که با همکاری شرکت مخابرات ایران راه‌اندازی شده‌اند، ایجاد شود تا در بقیه استان‌ها نیز با ظرفیت شرکت مخابرات ایران ایجاد شود و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی روی آن سرویس بدهد.

او با اشاره به توجیه بازیگران این شبکه بر مشخص‌کردن ماتریس فعالیت‌های پیشین و وظایف فعلی در شرکت مخابرات و وزارت علوم اشاره کرد و گفت: «در این مدل نیازی نیست اپراتور نسبت به راه‌اندازی همه زیرساخت مورد نیاز خود از صفر تا صد اقدام کند بلکه بهترین شکل تقسیم کار بود که از فیبر و پهنای باند موجود استفاده شود و روی آنها سرویس داده شود. بدین ترتیب، زمینه برای سرمایه‌گذاری در لایه محتوا و دیتا فراهم می‌شود.»

حکیم‌جوادی، بخش عمده نیاز شبکه علمی کشور را زیرساخت‌های اطلاعاتی همچون دیتاسنتر عنوان کرد که سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی باید برنامه‌های کاربردی و سرویس‌های دیتا را روی آن عرضه کند.

او گفت: «در این‌باره توافقات لازم با سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران صورت گرفته است و برای مباحث تحویل و نگهداری نیز با شرکت مخابرات استان تهران به توافق رسیدند.»

به گفته وی، در این مدل اپراتور شبکه علمی باید محتوا و سرویس را در اختیار مشتریان خود قرار دهد و این شبکه را مدیریت کند.

رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت: «طبق توافقات صورت گرفته، تجهیزات تأمین‌شده برای این شبکه از سوی وزارت ارتباطات به وزارت علوم منتقل می‌شود و از این پس این وزارتخانه مالک آن خواهد شد.»

به گفته وی، از این پس تمامی دانشگاه‌های کشور باید تمامی نیازهای خود را از طریق این شبکه تأمین کنند و در فاز نخست نیز اپراتور شبکه علمی باید پهنای باند با اینترانت را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد.

سابقه تاریخی شبکه علمی در ایران
موضوع راه‌اندازی شبکه علمی و دانشگاهی در ایران به سال‌های دور و اوایل  دهه 70 که احمد معتمدی، وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات، علاوه ‌بر عهده‌داری مسئولیت معاونت وقت تکنولوژی وزارت علوم، از آذرماه سال 69 تا دی‌ماه سال 1379 عهده‌دار ریاست سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران نیز بود، باز می‌گردد.

در آن زمان، طرح اولیه شبکه گسترده و اختصاصی دانشگاه‌ها در سال 1373 در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران پایه‌ریزی شد. در سال 1377 مراحل اجرایی آن آغاز شد و در آذرماه سال 1379 یکی از گسترده‌ترین شبکه‌های WAN کشور با زیرساخت مستقل مخابراتی و اتصال بیش از 100 مرکز آموزشی و دانشگاهی با حضور معاون‌اول رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد.

چند سال پس از راه‌اندازی نخستین شبکه علمی کشور بود که در سال 85 عبدالمجید ریاضی، معاون وقت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از طراحی شبکه دیگری با همان عنوان شبکه علمی کشور و اجرای فاز نخست آن در استان تهران خبر داد.

این شبکه که با توجه به توسعه بیشتر اینترنت در کشور در مقایسه با دهه 70 مأموریت‌های جدیدتری بر عهده آن گذاشته شده بود، در فاز نخست خود در استان تهران پیمانکاری از بخش خصوصی داشت که وزارت ارتباطات و شرکت مخابرات استان تهران کارفرمایان آن بودند.

این پروژه با رقمی نزدیک به 6/3 میلیون دلار در استان تهران آغاز به کار کرد تا دانشگاه‌های تهران را به یکدیگر متصل کند، اما به دلایلی که آن ‌را دعواهای شخصی می‌خوانند، هیچ‌گاه زیر بار نرفت و افتتاح آن به دولت دهم رسید که در نهایت با ابلاغ قانون برنامه پنجم، وزارت ارتباطات با قرار‌دادن این شبکه در زیرمجموعه شبکه ملی اطلاعات، پروانه اپراتوری آن را تیر‌ماه سال 90 به مدت پنج‌سال به سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران سپرد.