آیین‌نامه جدید کیف پول الکترونیکی تدوین شد
بانک مرکزی با بازنگری روی دستورالعمل سابق کیپا، آیین نامه جدید نظام پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی را تدوین کرد.
به گزارش عصر ارتباط، بانک مرکزی به‌تازگی آیین‌نامه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول الکترونیکی یا کیپا 2 را تدوین کرده است. این آیین‌نامه از روی الگوی کارکردی صدور و راهبری کیف پول الکترونیکی و نیز نقشه راه بانکداری همراه و پرداخت سیار بازنویسی شده و در مراحل تصویب قرار دارد.
این آیین‌نامه ناظر بر ابزارهایی است که کاربرد آنها اساسا در زمینه پرداخت‌های خرد و مبتنی بر کیف پول الکترونیکی است. در این نظام، پرداخت‌ها بدون اتصال به شبکه بانکی تایید شده، اما عملیات تسویه آنها در اتصال با شبکه بانکی صورت می‌گیرد. با توجه به ماهیت برون‌خط (آفلاین) این پرداخت‌ها به لحاظ ارتباط با شبکه بانکی، درنظر گرفتن روش‌های مدیریت مخاطره، تشخیص تقلب و پولشویی برای مبالغ پرداختی از این کانال امری بدیهی است.
در آیین‌نامه جدید نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیپا، پول الکترونیکی به معنای ارزش پولی ذخیره شده روی ابزار پرداخت تلقی میشود، به همین‌خاطر خواص حقوقی پول الکترونیکی با سایر ابزارهای پرداخت بی‌نام و قابل انتقال نظیر اسکناس و مسکوک بانک مرکزی مشابهت دارد. هدف از ایجاد چنین پولی نیز جایگزینی آن در پرداخت‌های خرد با دیگر ابزارهای پرداخت نظیر اسکناس است.
ردیابی تراکنش‌های کیپا الزامی نیست
کیف پول الکترونیکی یا کیپا، ابزار پولی مبتنی بر فناوری است که به مردم و کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا مبادلات با مبالغ خرد معمولا کمتر از 40 هزار تومان را با استفاده از ساز و کار پردازش الکترونیکی برون‌خطی به لحاظ اتصال به زیرساخت بانکی انجام دهند.در تراکنش‌های برون‌خط، نیاز به بستر مخابراتی و تاییدیه‌های برخط برای اتصال به زیرساخت بانکی وجود نداشته و زمان انجام تراکنش در آن عمدتا زیر یک ثانیه است. تایید این تراکنش‌ها صرفا بر اساس سازوکار تعریف‌شده روی ابزار پرداخت صورت می‌گیرد.
پیگرد و ردیابی تراکنش‌های کیپا با توجه به ارقام کوچک مبادلات و تعداد بسیار زیاد آن، برای صادرکنندگان و پذیرندگان کیپا الزامی نیست. اگرچه ممکن است این امکان توسط برخی از صادرکنندگان یا پذیرندگان به عنوان خدمات ارزش افزوده ارائه شود. بنابراین فقدان یا سرقت کیپا (سرقت موبایل، سرقت کارت کیپا) در حکم فقدان یا سرقت پول نقد به‌شمار می‌آید. کیپا جایگزین کاملی برای اسکناس، مسکوک، انواع بلیت‌ها (اعم از مترو، اتوبوس، سینما، موزه، پارکومتر و …) است.
جاگیری کیف پول در موبایل
رسانه‌های مختلفی برای ذخیره‌سازی ارزش پول الکترونیکی متصور است. از این میان، دو گونه اصلی که تحت پوشش این دستورالعمل قرار دارند، عبارتند از کارت هوشمند و موبایل. در کارت هوشمند ارزش پول الکترونیکی روی چیپ‌کارت ذخیره شده و دسترسی به آن برای انجام تراکنش‌های مختلف از طریق کلیدهای خاص قابل انجام است.موبایل نیز امکان عملکرد به‌عنوان کارت هوشمند را داشته و هم می‌تواند امکان دسترسی به ارزش پول الکترونیکی را از طریق زیرساخت شبکه تلفن همراه فراهم کند.
انواع پرداخت
در آیین‌نامه جدید کیپا به سه نوع پرداخت خرد، برون‌خط و برخط اشاره شده است. پرداخت خرد (Micro Payment)، پرداخت‌هایی با مبلغ کمتر از 40 هزار تومان نظیر کرایه وسیله نقلیه، اتوبوس، مترو، خدمات پارکینگ و خرید کالاهایی مانند روزنامه و … را شامل میشود.
پرداخت برون‌خط (Offline Payment) پرداختی است که برای انجام آن، نیاز به تایید هیچ نوع سامانه مرکزی نیست. این موضوع از مسئله شیوه اتصال (برخط/ برون‌خط) به زیرساخت‌های بانکی مستقل است. در این سند منظور از پرداخت برون‌خط، پرداختی است که بدون اتصال به زیرساخت بانکی قابلیت تایید داشته باشد.
پرداخت برخط (Online Payment) پرداختی است که برای تایید، نیاز به اتصال برخط به زیرساخت بانکی داشته باشد، از جمله این پرداخت‌ها می‌توان به پرداخت‌های انجام شده توسط نظام‌های شاپرک و نظام پرداخت اینترنتی اشاره کرد. به‌منظور کنترل میزان نقد صادر شده در قالب کیپا، نظام جامع اطلاعاتی و پردازشی مبتنی بر کلیدها و مجوزهای محرمانه در بانک مرکزی ایجاد میشود.
کیپا دربر‌دارنده ارزش نقد در ذات خود است. نقد کیپا وابسته به هیچ حساب بانکی نبوده و تراکنش‌های آن در سامانه‌‌های حسابداری بانکی ثبت نمی‌شود. با توجه به این ماهیت، نقد کیپا در حکم اسکناس و مسکوک رایج است.
چنانچه بانکی بخواهد ارزش پولی روی کیپا وارد کند (شارژ کیپا) باید به اندازه ارزش وارد شده، از منابع نقدی خود بکاهد. نحوه رفتار حسابداری بانک‌ها با تبادلات کیپا همانند اسکناس و مسکوک است. اگر بانکی بخواهد ارزش پولی از کیپا خارج کند (دشارژ کیپا) نیز باید به‌اندازه ارزش خارج شده به منابع نقدی خود اضافه کند.
ارکان درگیر
ارکان و ذی‌نفعان مختلفی در شکل‌گیری نظام پرداخت‌های خرد اعم از صادرکننده، پذیرنده، فروشنده، مشتری، تنظیم‌کننده و ناظر بر مقررات و استانداردها و نهاد مرجع فنی‌ـ اجرایی نقش دارند. در این نظام، صادرکننده مرجعی است که پول الکترونیکی را صادر می‌کند و به آن اعتبار می‌بخشد. وظایف صدور، شارژ و دشارژ کیف پول نیز بر عهده این مرجع است و تنها همین مرجع است که از میزان پول الکترونیکی صادر شده باخبر است. به موجب قانون، انحصارا بانک مرکزی یگانه مرجع ذی‌صلاح برای صدور پول الکترونیکی است. کلیه بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور نیز به نمایندگی از بانک مرکزی می‌توانند در چارچوب آیین‌نامه‌ها و مقررات کیپا 2 نسبت به صدور کیف پول الکترونیکی اقدام کنند.
مطابق آیین‌نامه کیپا مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواست صدور کیف پول الکترونیکی کارتی کند، بانک نیز براساس مجوز دریافتی از بانک مرکزی با استفاده از کلیدهای صدور، شارژ و دشارژ اقدام به صدور کیف پول می‌کند.
برای صدور کیف پول الکترونیکی روی سیمکارت تلفن همراه نیز مشتری از طریق بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانک هم از طریق زیرساخت آماده شده (OTA) کیف پول روی موبایل مشتری را فعال می‌کند. اگرچه سیمکارت صادر شده از طرف اپراتور در یکی از مراحل شخصی‌سازی باید برای تعبیه کیف پول در اختیار صادرکننده قرار بگیرد.
برای صدور کیف پول الکترونیکی موبایل متمرکز (جیرینگ) نیز مشتری با مراجعه به بانک می‌تواند درخواستش را ارائه دهد. بانک در زیرساخت در نظر گرفته شده برای این منظور کیف پول متناظر با موبایل مشتری را ایجاد می‌کند.
پذیرنده هم جزو ذی‌نفعان دیگر نظام پرداخت خرد است. مطابق تعریف آیین‌نامه جدید کیپا، پذیرندگان، شرکت‌هایی هستند که بر اساس مجوز صادر‌شده از سوی بانک مرکزی، نسبت به استقرار شبکه‌ای از دستگاه‌های پذیرندگی کیپا در محل فروشندگان کالا و خدمات اقدام می‌کنند. پذیرندگان با اتصال به زیرساخت بانکی کیپا نسبت به انتقال پول الکترونیکی جمع‌آوری شده از طریق دستگاه‌های پذیرندگی به شبکه بانکی و حساب‌های فروشندگان اقدام می‌کنند.دو نوع از پذیرندگان در وضعیت جاری متصور است. نخست پذیرندگانی که پایانه‌های خاص نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول در محل فروشگاه‌ها نصب می‌کنند. نوع دوم پذیرندگانی که از طریق شبکه موبایل نسبت به جمع‌آوری تراکنش‌های خرید اقدام می‌کنند. نقش پذیرنده در خصوص هر یک از حالت‌های کیف پول به شرح زیر است.
شرکت‌های پذیرنده‌ای که با نصب پایانه‌های فروش خاص یا توانمندسازی پایانه‌های فروش موجود امکان انجام تراکنش برون‌خط از طریق کیف پول الکترونیکی کارتی را فراهم می‌کنند، از طریق کلیدهای ارائه شده توسط بانک مرکزی امکان فعال‌سازی پایانه‌های خود را دارند. پس از انجام تراکنش خرید، مانده کیف پول به روزآوری شده و سپس تراکنش مربوطه در دوره‌های زمانی مشخص برای زیرساخت تسویه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول برای تسویه با فروشنده ارسال میشود. امکان شارژ کیف پول در این پایانه‌ها وجود ندارد.
اما در شکل دیگر، کیف پول یعنی کیف پول الکترونیکی روی سیمکارت تلفن همراه، از طریق رابط NFC می‌توان عملکردی همانند کیف پول کارتی را داشت. در حالت دیگر، اپراتور موبایل با دریافت مجوز از بانک مرکزی به‌عنوان پذیرنده محسوب میشود؛ بدین‌صورت که تراکنش را با کلید مخصوص برای کیف پول موجود روی سیمکارت ارسال کرده و در صورت موفقیت، تراکنش را برای تسویه با فروشنده به زیرساخت تسویه نظام پرداخت‌های مبتنی بر کیف پول ارسال می‌کند.
در حالت کیف پول الکترونیکی موبایل متمرکز (جیرینگ)، اپراتور با دریافت مجوز نقش پذیرنده را ایفا کرده، پس از تولید تراکنش معتبر خرید، آن را برای کنترل قابلیت انجام به زیرساخت نگهداری مانده‌های کیف پول موبایل متمرکز ارسال می‌کند. در صورت تایید تراکنش، این تراکنش برای انجام تسویه توسط زیرساخت تسویه مورد پردازش قرار می‌گیرد.
نهاد مرجع فنی – اجرایی که نهاد جدیدی است، مسئولیت راهبری و پیشبرد طرح، معرفی و عملیاتی کردن کیپا در سطح ملی را دارد. این نهاد تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت کرده و وظیفه مدیریت کلیدهای صدور و کلیدهای انجام تراکنش‌های مختلف کیپا، صدور تاییدیه برای تطابق تجهیزات و سیستم‌ها با مقررات و استانداردها، تدوین و به روزآوری استانداردها و مقررات مورد نیاز به‌عنوان مرجع ملی، ارائه خدمات مشاوره و خدمات فنی در چارچوب طرح و ایجاد زیرساخت نگهداری مانده‌ها و تسویه کیف پول الکترونیکی را بر عهده دارد.